شعار سال: عباس ملکی، رئیس مؤسسه مطالعات دریای خزر و اولین نماینده ایران در مذاکرات خزر، ابراهیم رحیم‌پور، معان سابق آسیا و اقیانوسیه و مجید صابر، رئیس پیشین دبیرخانه خزر، همچنین سید‌رسول موسوی، کارشناس ارشد این مرکز، جزء سخنرانان این نشست بودند.

دلایل رد معاهدات قبلی را بگویید
عباس ملکی، رئیس مؤسسه مطالعات دریای خزر، در سخنرانی خود با بیان اینکه «وزارت امور خارجه با دو معاهده ۱۹۲۱ و ۱۹۴۰ موافق نیست»، گفت: مسئولان باید نشست‌هایی را بگذارند و دلایل خود را در رد این معاهدات و اینکه چه مشکلی به وجود می‌آورند، بگویند تا کارشناسان و نخبگان نیز توجیه شوند.
عباس ملکی گفت: فروپاشی شوروی بزرگ‌ترین تحول در تاریخ ایران بوده و هیچ تحولی این‌قدر مهم در تاریخ سیاسی ایران اتفاق نیفتاده است. پس از ۱۹۹۱ وقتی استقلال کشورهای آسیایی اعلام شد، ما به ‌لحاظ علاقه خود به این کشورها به‌ لحاظ سیاسی و فرهنگی و امنیتی از این تحول استقبال کردیم. ما خودمان روند استقلال این کشورها را شکل دادیم و فکرمان این بود که اینها جزء هویت ایران هستند. آقای هاشمی‌رفسنجانی در سال ۱۳۶۷ سفری به مسکو داشتند و از شهرهای صنعتی و هسته‌ای بازدید کردند و قراردادی استراتژیک بستند که براساس‌آن حتی اگر می‌خواستند گندم ترانزیت کنند، بتوانند از مسیر ایران استفاده کنند؛ بنابراین نگاه ایران بود که به این کشورها نزدیک شود.
این دیپلمات پیشین وزارت امور خارجه تأکید کرد که هیچ‌وقت بحث ۵۰ درصد مطرح نبوده است؛ اما موضوع ۲۰ درصد در دوره خاتمی مطرح شد و الان هم معتقدم اگر به رژیم مشترک بیشتر توجه کنند، بهتر است. درعین‌حال روح حاکم بر کنوانسیونی که امضا شده، این است که بعد از ۲۰ سال روند رژیم حقوقی خزر به تقسیم مناطق منجر شود.
ملکی درباره اقتصاد انرژی در خزر اظهار کرد: انرژی در خزر وجود دارد؛ اما در مقایسه با خلیج‌ فارس خیلی کم است. خزر یک درصد منابع نفت و پنج درصد گاز جهان را دارد و این مسئله به لحاظ ژئوپلیتیک درخور‌توجه است. وقتی در قزاقستان نفت تولید کنید، بدون اینکه از تنگه‌های بسفر، هرمز، داردانل و باب‌المندب بگذرد به اروپا می‌رسد؛ درحالی‌که انتقال نفت از خلیج ‌فارس ریسک فراوان دارد که این امر معنادار است.
او ادامه داد: در حوزه تولید و استخراج گاز، روسیه و سپس ترکمنستان مقام اول را دارند؛ اما برای صادرات نیاز به تأسیسات ال‌ان‌جی یا خط لوله داریم.

نگرانی از اقدامات روسیه و ایران
ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین وزارت خارجه گفت: اگر به خزر و منطقه با عقلانیت بیشتر توجه کنیم، به‌ نفع ما خواهد بود. ابراهیم رحیم‌پور در سخنرانی خود گفت: در چهار پایتخت ساحلی به خاطر امضای این کنوانسیون جشن گرفتند؛ اما در تهران عزا گرفتند. این نشان‌دهنده حساسیت و توجیه‌نبودن و آگاه‌نبودن مردم و نخبگان از حقایق مسئله است. او در ادامه به بخشی از نگرانی کشورهای دیگر ساحلی درباره نقش و نفوذ ایران و روسیه در منطقه خزر اشاره کرد و گفت: موشک‌هایی از کشور ما در مقطعی به سوریه شلیک شد، سه کشور ساحلی دراین‌باره علنی واکنشی نداشتند؛ اما در مذاکرات سیاسی و تحلیل‌ها این نگرانی را بروز دادند که روسیه و ایران با هم ساخت‌وپاخت کردند؛ حتی اگر به دلیل مبارزه با داعش باشد و اینکه چرا موشک روسیه از خزر به سوریه رفت و ایران نیز پایگاهش را به این امر اختصاص داد؛ بنابراین این‌گونه نیست که فکر کنیم فقط ما هستیم که نگران اقدامات احتمالی روسیه هستیم. کشورهای دیگر هم این نگرانی را دارند. سه کشور از این مسئله جا خوردند. این نگرانی از سوی سه کشور درباره ایران و روسیه نیز وجود دارد.
رحیم‌پور با اشاره به رقابت‌های اقتصادی میان کشورها در این منطقه برای ترانزیت کالا و انرژی گفت: رقابت بزرگی بین چین و هند در بخش ترانزیت وجود دارد و ایران موقعیت ترانزیتی‌اش بی‌نظیر است اما مشکلات ساختاری و فکری داریم و با این بحث تحریم و اینکه از امکانات خود استفاده نمی‌کنیم، چینی‌ها می‌خواهند از موقعیت ایران آلترناتیو درست کنند و ما باید از این موقعیت استفاده کنیم. دیشب مقاله‌ای خواندم که می‌خواهند در آلاسکا شمال روسیه مسیر جدید حمل‌ونقل دریایی ایجاد کنند. از طرفی جمهوری آذربایجان کار خودش را در استخراج نفت و ترانزیت انجام داده ولی ما نتوانستیم حتی خط آهن رشت به آستارا را ایجاد کنیم.

کنوانسیون زیان‌های قرارداد 1921 را رفع کرد
«سیدرسول موسوی»، کارشناس ارشد دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه گفت: کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر زیان‌های قرارداد 1921 را رفع و فرصت‌سازی کرد.
او در این نشست افزود: این کنوانسیون در موضوع امنیت قدم‌های بسیار بلندی برداشت. موسوی ادامه داد: این کنوانسیون چه در ارتباط با محتوا و چه در ارتباط با زمان مانع تعادل استراتژیک نشده است؛ در شرایط کنونی نگرش ما نباید توازن استراتژیک به سمت غرب باشد و باید برخلاف گذشته عمل کرده و از توازن استراتژیک به سمت غرب جلوگیری کنیم.
او افزود: عقل سیاسی حکم می‌کند که این اقدام رخ دهد، بنده خود رویکرد نگاه به شرق را به‌عنوان توازن استراتژیک ایران می‌دانم و این نگاه صرفا همکاری با روسیه نیست بلکه هند، چین و آمریکای لاتین را هم در بر می‌گیرد.
او تأکید کرد: قرارداد 1921 تهدید امنیت ملی ایران بود؛ چون به روسیه اجازه می‌دادیم هر وقت در این کشور احساس خطر کرد، نیروهای خود را وارد کند که در این زمینه اصلاحاتی در کنوانسیون انجام شد.
موسوی همچنین گفت: براساس کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر فضای جدید امنیتی ایجاد می‌شود که عملا فرصت جدیدی برای همکاری‌های امنیتی فراهم می‌کند. عملا شاهد هستیم که روس‌ها سازوکار امنیتی شمال خزر و ایران سازوکار امنیتی جنوب خزر را تنظیم می‌کند.
این کارشناس با بیان اینکه این کنوانسیون برای ایران فرصت زیادی را ایجاد می‌کند، گفت: در ماده سه این کنوانسیون ریزترین موضوعات امنیتی تعیین‌تکلیف شده است، همچنین در ماده‌ای دیگر از این کنوانسیون، حق دسترسی به آب‌های آزاد از طریق دریای خزر به رسمیت شناخته شده است. ما نیاز به یک بسته مذاکراتی داریم که خط مبدأ، تحدید حدود و منابع انرژی در آن ذکر شود و باید این بسته براساس واقعیت‌ها و نه براساس آرزوهای ما شکل بگیرد.

استفاده از خزر در رقابت‌های سیاسی
مجتبی دمیرچی‌لو، سفیر پیشین ایران در قزاقستان نیز در این نشست تخصصی گفت: برخی از جریان‌های مخالف نظام برای زیر سؤال بردن مشروعیت و کارایی ایران موضوع خزر را پیش می‌کشند و القا می‌کنند که رژیم گذشته توانسته بود 50 درصد خزر را بگیرد ولی الان ایران آن را از دست داده است. جناح‌های سیاسی از موضوع خزر در رقابت‌های سیاسی استفاده می‌کنند.

سر بی‌صاحب را نتراشیم
مجید صابر، سفیر ایران در قزاقستان نیز گفت: آنچه در نهایت در کنوانسیون حقوقی دریای خزر نهایی شد، محصول اجماع نهادهای ملی است. این کنوانسیون و جزئیات آن در شورای عالی امنیت ملی بحث شد و مجوز امضا گرفت و به تأیید رهبری نیز رسید. صابر که در مذاکرات تدوین کنوانسیون حقوقی دریای خزر وزارت خارجه حضور داشته است، اظهار کرد: در خزر خط مبدأ بر بستر و زیر‌بستر تأثیر نخواهد داشت؛ بنابراین «سر بی‌صاحب را نتراشیم». خط مبدأ فقط برای تعیین آب‌های ساحلی در سطح است. درحال‌حاضر کشورهای شمال خزر بستر و زیر‌بستر را تقسیم کرده‌اند، البته براساس حقوق حاکمه. اینکه در کنوانسیون درباره جزایر و برآمدگی‌های جزری صحبت نشد، به خاطر اصرار ایران بود و تیم مذاکره‌کننده به این امر واقف بوده است. جزیره و برآمدگی جزری را تعریف نکردیم و اینها در موافقت‌نامه دیگری در آینده تعیین می‌شود.