شعار سال: کمتر از يک ماه پيش يک قاضي دادگاه عالي نيويورک دستور داد اين نقش‌برجسته‌ باستاني ايران که تکه‌اي از تخت‌جمشيد بوده، به ايران بازگردانده شود. اين نقش‌برجسته ۲۵۰۰ساله از سربازان هخامنشي که گفته مي‌شود ۸۰ سال است از ايران دزديده شده، در ماه اکتبر و در حالي که در يک نمايشگاه هنري در نيويورک به فروش گذاشته شده بود، از سوي دفتر دادستان منطقه منهتن نيويورک مصادره شد.حسن روحاني روز پنجشنبه در بدو ورود به تهران در جمع خبرنگاران درباره دستاوردهاي سفر به نيويورک براي شرکت در هفتادوسومين مجمع عمومي سازمان ملل متحد گفت: «در اين سفر رهاورد ديگري هم داشتيم. يک اثر تاريخي مربوط به ۲۵۰۰ سال قبل که در آمريکا بود و از چند سال قبل کار بسيار قوي حقوقي انجام شده بود، توانستيم اين اثر را بازپس بگيريم و آن را همراه خودمان به ايران بياوريم، به عنوان اثر تاريخي که متعلق به ملت ايران است».علي‌اصغر مونسان، رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، هم در اين‌باره گفت: «نقش‌برجسته سرديس هخامنشي (سر سرباز هخامنشي) حدود 80 سال پيش به صورت غيرقانوني از ايران خارج شده بود که با رايزني‌هاي بين‌المللي و نيز پيگيري‌هاي حقوقي چندي پيش موفق شديم اين نقش‌برجسته ارزشمند را از دادستاني نيويورک تحويل بگيريم».

او افزود: «اين اثر 90 سال پيش در ايران کشف شد و چند سال بعد از ايران خارج شد و از کانادا و آمريکا سر درآورد که خوشبختانه بعد از پيگيري‌هاي حقوقي، در دولت تدبير و اميد موفق به بازگراندن اين اثر ارزشمند تاريخي شديم».دادستاني منطقه منهتن نيويورک پس از ثبت شکايت ايران، روند فروش اين اثر باستاني را متوقف کرد و سرانجام دادگاه عالي نيويورک در همين شهر، با استناد به اصل ممنوعيت معامله اموال مسروقه به بازگرداندن سرديس سرباز هخامنشي به ايران حکم داد.در نهايت چندي پيش نمايندگي ايران در سازمان ملل متحد در نيويورک اعلام کرد سرديس سرباز هخامنشي را تحويل گرفته است.

 غلامعلي خوشرو، نماينده دائم ايران در سازمان ملل متحد، گفت: «سرديس سرباز هخامنشي که به صورت غيرقانوني از ايران خارج شده بود، از دادستاني نيويورک تحويل گرفته شد و به‌زودي به ايران منتقل مي‌شود».محمدحسن طالبيان، معاون سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، روز گذشته در گفت‌وگو با «شرق» درباره اين اثر تاريخي اين‌طور توضيح داد: «اين اثر را در همين هفته در يک برنامه خبري و در حضور رسانه‌ها رونمايي خواهيم کرد و پس از آن براي نصب در محل اصلي خود به تخت جمشيد برگردانده و در ايوان جنوبي کاخ شورا که از آن به سرقت رفته بود نصب خواهد شد».به گفته طالبيان اين قطعه تاريخي مربوط به بالاتنه، سر سرباز هخامنشي و نيزه است که بر اساس عکس‌هاي موجود و باقي‌مانده از سال 1933 اين اثر تا آن موقع در تخت‌جمشيد بود ولي در عکس‌هايي که از سال 1936 از تخت‌جمشيد گرفته شده، خبري از آن نيست و به همين دليل مي‌توان گفت که اين نقش‌برجسته در فاصله اين سال‌ها به سرقت رفته است.روحاني در سال اول آغاز به کار خود به عنوان رئيس‌جمهور و در اولين سفرش به نيويورک يک اثر تاريخي ديگر را هم به ايران برگرداند، آن اثر با عنوان شيردال – يک مجسمه فلزي از يک شير بالدار- معروف شد که گفته مي‌شد از قاچاقچيان ضبط شده است. با اين حال کمي بعد کارشناسان اعلام کردند اين اثر تقلبي بوده و ارزش چنداني ندارد. طالبيان همچنين در پاسخ به «شرق» درباره اين شيردال و سرنوشتش گفت: «شيردال هم‌اکنون در خزانه موزه ملي نگهداري مي‌شود، اين اثر البته قطعاتش به نظر اصل مي‌آيد ولي ترکيب آن به شکلي که الان وجود دارد و عکس‌هايش هم منتشر شد اصلي نبود».بازرسان پرونده قضائي که منجر به برگشت نقش‌برجسته هخامنشي به ايران شد، درباره آن اعلام کرده‌اند اين نقش‌برجسته سنگي به ابعاد ۲۰ در ۲۰ سانتي‌متر ۱.۲ ميليون دلار ارزش دارد و در اختيار دو فرد ساکن لندن بوده است، در سال ۱۹۳۶ از تهران به سرقت رفته‌ و دوباره در سال ۲۰۱۱ از موزه هنرهاي زيباي مونترال که چند دهه پيش به آن اعطا شده بود، دزديده شده است. 

دادستان منهتن در دادگاه با استناد به اينکه هيچ‌کس نمي‌تواند اثري مسروقه را به فروش برساند، حکم به استرداد آن داد.براساس گزارشي که نيويورک‌تايمز درباره اين شيء تاريخي منتشر کرد «روپرت ويس» تاجر عتيقه در لندن به همراه شريکش «سم فاگ» (افرادي که اين شيء تاريخي را در اختيار داشتند) اعلام کرده‌اند که اين اثر تاريخي را به صورت قانوني و از شرکت بيمه موزه مونترال دريافت کرده‌اند، اما پس از بررسي‌هاي طولاني مشخص شد که اين آثار مسروقه هستند و اين دو فرد هم در نهايت با امضای برگه‌اي در دادگاه، با تحويل‌دادن اين آثار موافقت کردند.اين قطعه از تخت‌جمشيد پس از آن پيدا شد که دادستاني منهتن دستور تحقيق درباره اشياي باستاني مسروقه در سال‌هاي اخير را صادر کرد. پيرو اين دستور و تحقيقات کارشناسان اشياي عتيقه، تاريخچه خريد و فروش سفر ده‌ها مورد از اشياي باستاني در نيويورک به دست آمد. نقش‌برجسته سنگي هخامنشي يک سال پيش در يک نمايشگاه هنري اروپا در نيويورک ظاهر شده بود. تصويري که از اين قطعه باستاني در دست است، مربوط به کاوش‌هاي گروه باستان‌شناسي دانشگاه شيکاگو در سال ۱۹۳۶ ميلادي در تخت‌جمشيد است و اين نشان مي‌دهد که اثر مذکور بعد از اين تاريخ از ايران خارج شده است. 

اين در حالي است که دولت ايران خروج بدون مجوز اشياي باستاني از اين کشور را از سال ۱۹۳۰ ميلادي (۱۳۰۹) ممنوع کرده است.حميد بعيدي‌نژاد، سفير ايران در لندن هم در صفحه اينستاگرام خود درباره اين نقش‌برجسته هخامنشي اين‌طور نوشت: «بخشي از بناي عظيم پرسپوليس بوده است که در ۲۵۰۰ سال پيش ساخته شده است. اکتشاف اوليه پرسپوليس در زمان پهلوي اول به مؤسسه مطالعات شرقي دانشگاه شيکاگو سپرده شده بود و در عکس‌هايي که اين دانشگاه در نيمه سال‌هاي ۱۹۳۰ ميلادي از پرسپوليس و اشياي اکتشافي گرفته شده است، عکس‌هايي نيز از اين مجسمه در کنار بناي راه‌پله‌اي در تخت‌جمشيد که اين بخش از مجسمه از آن جدا شده بود نيز گرفته بوده‌اند. اما پس‌ازآن اين مجسمه شايد به‌ خاطر کوچکي آن که حدود هشت اينچ ثبت شده است (حدود ۲۵ سانتي‌متر) به يکباره مفقود شده است. اين مجسمه ۱۵ سال بعد از مفقودشدن، اولين‌بار در دستان يک مجموعه‌دار اشياي عتيقه اهل نيويورک به نام پل مالون سر برمي‌آورد و او آن را تنها به قيمت هزار دلار به يک مجموعه‌دار کانادايي به نام مورگان مي‌فروشد. در سال ۱۹۵۱ ميلادي وارث قانوني اين ثروتمند کانادايي، تصميم مي‌گيرد که اين شئ باستاني را به موزه مونترال در کانادا اهدا کند.

 تا حدود شش‌دهه اين شئ در موزه مونترال در معرض ديد بازديدکنندگان قرار داشته است تا اينکه در سال ۲۰۱۱ يعني هفت سال پيش اين مجسمه به سرقت مي‌رود. شرکت بيمه‌کننده موزه مونترال (آکسا) در قبال اين سرقت، مبلغ ۹۱۰ هزار دلار به موزه مونترال خسارت مي‌دهد. اما سه سال بعد، در سال ۲۰۱۴ مقامات کانادايي اين مجسمه را در شهر ادمونتون شناسايي و توقيف مي‌کنند و آن را به شرکت بيمه آکسا تحويل مي‌دهند. اما در اين ميان، موزه مونترال ترجيح مي‌دهد که از پس‌دادن پول بيمه و پس‌گرفتن مجسمه صرف‌نظر کند. به اين ترتيب شرکت بيمه به‌دنبال مشتري جديد، اين مجسمه را به شرکت مجموعه‌دار اشياي هنري به نام «ويس و فاگ» در لندن مي‌فروشد. اين شرکت در دو سال گذشته اين شئ عتيقه را در چند نمايشگاه فروش اشياي هنري در لندن، ماستريخت و بار آخر در نيويورک با پيشنهاد دو ميليون و ۲۰۰ هزار دلار به عرضه مي‌گذارد که در اين بار آخر توسط پليس نيويورک ضبط و توقيف شد. با توقيف اين مجسمه، پرونده وارد يک مرحله فشرده حقوقي مي‌شود که سازمان ميراث فرهنگي ايران هم وارد فرايند مي‌شود.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق تاریخ انتشار 7 مهر 97، کدمطلب: 196489، www.sharghdaily.ir