شعار سال: کسب‌و‌کارهای گردشگری در روزهای اخیر شرایط نامساعدی را تجربه می‌کنند. از یک طرف بلیت هواپیما گران شده و از طرف دیگر هزینه خدمات سفرهای داخلی و خارجی بالا رفته است؛ اتفاقاتی که نتیجه‌اش جز سوق پیدا کردن فعالان گردشگری به سمت ورشکستگی نخواهد بود.

به همین منظور نیز فعالان گردشگری در حال تدارک یک بسته حمایتی برای ارائه به دولت و مجلس هستند؛ بسته‌ای که برای نخستین‌بار ۲۷ مرداد ماه در نشست هم‌اندیشی رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با اعضای هیات‌مدیره جامعه هتلداران، مطرح و معاون پیشین گردشگری سازمان نیز در روز ۱۳ شهریور ماه اعلام کرد حدود یک هفته بعد، یعنی در دهه سوم شهریور به دست دولت خواهد رسید. اما این بسته نه‌تنها هنوز ارائه نشده بلکه همچنان به‌نظر می‌رسد جزئیات دقیق آن نیز مشخص نشده باشد. کمااینکه مدیرکل نظارت و ارزیابی گردشگری سازمان به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید همچنان بسته حمایتی به دولت و مجلس ارائه نشده است و تا چند روز آینده نسخه نهایی آن آماده و به دولت ارائه خواهد شد. با این همه، برخی از اقتصاددانان بر این عقیده هستند که چنین بسته‌هایی امکان ایجاد رانت را بالا می‌برد؛ چراکه مطالعات لازم روی آن صورت نگرفته و ساز و کار دقیقی برای اجرای آن تعریف نمی‌شود. با توجه به آنچه اشاره شد این سوال پیش می‌آید که در این شرایط آیا عقلانی است که بسته حمایتی در زمینه گردشگری ارائه و اجرا شود یا راه‌‌های دیگری باید وجود داشته باشد که بتواند بهتر از چنین بسته‌هایی عمل کند.

رونمایی تا چند روز دیگر

اما بسته حمایتی که همچنان در پیچ و خم‌های گوناگون گرفتار است، کار مشترکی از سوی اداره کل نظارت و ارزیابی گردشگری، دفتر برنامه‌ریزی و حمایت از توسعه گردشگری معاونت گردشگری است. محمد ثابت اقلیدی، مدیرکل نظارت و ارزیابی گردشگری سازمان در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به این نکته تاکید می‌کند که همچنان در حال تدوین و جمع‌بندی نهایی جزئیات بسته حمایتی هستند و به‌زودی ارائه خواهد شد: «به دلیل آنکه این بسته دارای جوانب مختلف است باید از سوی مجلس قوانینی تصویب و از سوی برخی سازمان‌ها و ارگان‌ها مورد تایید و حمایت قرار گیرد تا در نهایت بشود آن را به دولت ارائه داد.» او با اشاره به این موضوع که چنین روندی زمانبر بوده و نیاز به کار کارشناسی گسترده‌ای دارد، ادامه می‌دهد: «در این بسته به نکات مختلفی اشاره شده و تحریم‌های آبان ماه را نیز لحاظ کرده‌ایم تا با توجه به اتفاقات آینده که ممکن است کل کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد آمادگی داشته باشیم.»

ثابت اقلیدی با تاکید بر برخی مواردی که در بسته مطرح شده، تصریح می‌کند: «معافیت یا تعویق یا تخفیف پرداخت مالیات ارزش افزوده و بردرآمد؛ استمهال یک‌ساله و بیشتر برای بازپرداخت تسهیلات؛ رفع محدودیت‌های بیمه‌ای؛ تدوین بسته ارزی جدید؛ واگذاری اموری که قابلیت واگذاری به تشکل‌ها و بخش خصوصی دارد؛ برخورد جدی‌تر با واحدهای اقامتی غیرمجاز، دولتی و نیمه‌دولتی؛ کاهش هزینه‌های سوخت مانند آب، برق و گاز؛ معافیت از عوارض شهری از سوی شهرداری و... از جمله مواردی است که در این بسته به‌صورت مجزا و با جزئیات به آنها پرداخته شده تا مورد تایید سازمان‌ها، مجلس و در نهایت دولت قرار گیرد.» مدیرکل نظارت و ارزیابی گردشگری سازمان از جمله چالش‌های دیگری که به آن اشاره می‌کند در زمینه بیمه مسافر است و می‌گوید: «در بسته حمایتی بیمه مسافر نیز از جمله مواردی است که به آن پرداخته‌ایم؛ چون به‌نظر می‌رسد در تحریم‌های آبان ماه بیمه مسافر نیز اعمال شود، به همین منظور تمهیداتی نیز در این زمینه اندیشیده شده است.»

جایگزین بسته حمایتی

نبود اطلاعات کامل از بسته حمایتی و بی‌اطلاعی بسیاری از فعالان گردشگری در این زمینه از جمله انتقادهایی است که به این بسته وارد می‌شود. چندی پیش نیز ابراهیم پورفرج، رئیس جامعه تورگردانان ایران با اظهار بی‌اطلاعی از محتوای چنین بسته‌ای به «دنیای‌اقتصاد» گفته بود: «بسته‌ای که سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به‌عنوان بسته حمایتی مطرح می‌کند کسی نه از هویت آن اطلاع دارد و نه محتوای آن. در صورتی که آنها هنوز نمی‌دانند مشکل گردشگری ورودی در چیست؟» او با ارائه پیشنهادهایی ادامه داد: «مسوولان باید به دنبال راهی باشند تا به دنیا نشان دهند ایران امنیت دارد. تا زمانی که سرمایه‌گذار خصوصی نداند که می‌تواند در این زمینه ورود کرده و به سوددهی هم برسد، بی‌فایده‌ است. همین آژانس‌ها، هتل‌ها و... که باقی‌مانده نیز ورشکست شده و تمام معافیت‌ها، بخشودگی‌ها و... بی‌فایده است.»

هادی شیرازی، دبیر جامعه تورگردانان ایران نیز چند روز گذشته با اشاره به این موضوع که چنین بسته‌ای را نمی‌توان به‌عنوان بسته حمایتی تلقی کرد به «دنیای‌اقتصاد» گفته بود: «در برخی موارد دیده شده که برخی از قوانین را دولت به بخش گردشگری تحمیل می‌کند. باید این موارد به‌طور کامل برطرف شود.» او با بیان آنکه انتظار حوزه گردشگری این است که مسوولان شرایط را به گونه‌ای فراهم کنند تا از این معضل اقتصادی جان سالم به‌در بریم، ادامه داد: «باید از تجربه سایر کشورها که دچار بحران‌های گوناگون شدند و توانستند خود را نجات دهند استفاده کنیم. به هتل‌ها، ایرلاین‌ها، آژانس‌ها و... باید یارانه تعلق گیرد که حتی در برخی موارد قیمت‌ها تا ۹۰درصد کاهش پیدا کند. سپس سرمایه‌گذاری در زمینه‌هایی صورت گیرد که تبلیغ کنیم ایران کشور امنی برای گردشگری است.»

اصرار بر حمایت‌های زیان‌ده!

در عین حال، بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی با انتقاد از بسته حمایتی بر این باور هستند که چنین بسته‌هایی نه تنها برای نجاتِ بخش‌های گوناگون از جمله گردشگری راهگشا نیست؛ بلکه راه را برای یکسری از رانت‌ها باز می‌گذارد. درنتیجه بهتر است به جای ایجاد چنین راهکارهایی مانند بسته حمایتی به دنبال آن بود که مدیریت و برنامه‌ریزی‌های بهتری در دولت انجام گیرد تا تمام کشور از آن بهره ببرند. جعفر خیرخواهان، اقتصاددان نیز با تاکید بر این موضوع به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «اگر دولت وظایف اصلی‌اش را به درستی انجام دهد مشکلات در بخش‌های گوناگون خود به خود حل خواهد شد و مشکلی بر مشکل آنها اضافه نمی‌شود. در صورتی که وجود چنین بسته‌های حمایتی نه تنها نمی‌تواند مشکلی را برطرف کند، بلکه ممکن است اوضاع را نیز بدتر و وخیم‌تر کند.» او با یادآوری نرخ دستوری که دولت سال‌ها آن را حفظ کرده و باعث به وجود آمدن چنین بحرانی شده ادامه می‌دهد: «دولت اگر به جای آنکه چند سال نرخ ارز را با نرخ دستوری حفظ کند برنامه‌ریزی‌های بهتری انجام می‌داد، اوضاع به اینجا نمی‌رسید. در حال حاضر نیز مشخص نیست چنین بسته‌هایی راهگشای رانت نباشد.»

به عقیده این کارشناس اقتصادی برای بهبود اوضاع باید دولت در خود بازنگری کند: «دولت تاکنون از طریق نفت طرح‌هایی را بی‌برنامه پیش می‌برد؛ در حالی که وظیفه اصلی دولت سیاست‌گذاری درست و همه جانبه است. دولت باید مسیری را پیش بگیرد که مسیر رشد و پیشرفت کشور در آن لحاظ شده باشد؛ در صورتی که در حال حاضر با شیوه‌هایی که پیش گرفته است از کشور غافل مانده و چنین بسته‌های حمایتی با توجه به این اوضاع، حمایت‌هایی زیان‌ده خواهند بود.» به گفته خیرخواهان در حال حاضر که پول نفتی مانند گذشته وجود ندارد و اقتصاد در رکود به سر می‌برد، به چنین بسته‌هایی متوسل شده‌اند که نیاز به کار کارشناسی گسترده‌ای دارد؛ درحالی که باید بسته‌ها را سنجید که آیا اوضاع را بدتر نمی‌کند؟ آیا اگر از یک بخش خاص حمایت می‌کند، به بخش‌های دیگر لطمه وارد نمی‌کند؟ به‌عنوان مثال اگر بخش گردشگری از پرداخت هزینه‌هایی مانند آب و برق معاف شود یا تخفیف بگیرد با توجه به شرایط بحرانی که در زمینه مصرف آب و برق داریم کشور به بحران برنمی‌خورد؟ یا سازمان مالیاتی درصورت بخشش یا تعویق گرفتن مالیات دچار مشکل نمی‌شود؟

او در نهایت تاکید می‌کند تا زمانی که برنامه اصلی مدیریت و برنامه‌ریزی نشود، هیچ بسته حمایتی مشکل‌گشای هیچ سازمانی نخواهد شد. به نظر می‌رسد بسته حمایتی در کوتاه‌مدت التیامی برای دردهای بخش گردشگری باشد؛ اما در بلندمدت می‌تواند برای دولت دردسرهای جدی ایجاد کند. به این ترتیب بهتر است دولت به‌جای تهیه بسته‌های رانت‌زا، به موضوعاتی نظیر تبلیغات، تسهیل قوانین، توسعه زیرساخت‌های داخلی و... ورود کند؛ به این ترتیب تنها کسب‌و‌کارهایی در این بخش به حیات خود ادامه خواهند داد که می‌خواهند فارغ از رانت‌خواری فعالیت‌ کنند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه دنیای اقتصاد تاریخ انتشار 9مهر 97، کدمطلب: 3446381، www.donya-e-eqtesad.com