شعار سال: خراسان جنوبی 19 سال است که با خشک‌سالی دست و پنجه نرم می‌کند و این در حالی است که در این مدت باران‌هایی می‌آمد و در چشم به هم زدنی تبدیل به رواناب می‌شد، اما مهار نمی‌شد. خشک‌سالی‌های چندین ساله کمر کشاورزان را شکسته و سبب مهاجرت بخش زیادی از روستاییان به شهرها یا حاشیه‌های شهر شده است. اکنون بعد از گذشت چند سال همه احساس وظیفه می‌کنند و نسبت به مهار رواناب‌ها، صرفه‌جویی در مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی و طرح‌های مختلف وارد میدان شده‌اند و خشک‌سالی سبب شده قدر آب را بهتر بدانیم. نماینده ولی فقیه در خراسان جنوبی چندی پیش در دیدار با مدیرکل محیط زیست استان گفت: این استان جزو مناطق کم‌باران است و باید برای نگهداری رواناب‌ها برنامه‌ریزی شود، در حالی که مسئولان در این زمینه موفق عمل نکرده‌اند. سید علیرضا عبادی افزود: همه در حفظ محیط زیست مسئول هستیم، لذا باید نسبت به شیوه‌های بی‌رویه‌ای که سبب تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود، کارشناسی شده برنامه‌ریزی کرد. همه با آغاز فصل پاییز در انتظار باران هستند. شاید با توجه به موقعیت اقلیمی خراسان جنوبی بارندگی‌ها مقداری با تأخیر انجام شود، اما گاهی بارندگی‌های کم به صورت تگرگ و رگبار مشکل‌سازشده و کنترل نکردن رواناب‌ها سبب جاری شدن سیلاب می‌شود.

یکی از روش‌هایی که می‌تواند از وقوع سیل و حوادث دیگر جلوگیری کند، انجام عملیات آبخیزداری است که با اجرای آن علاوه بر جلوگیری از سیل و مهار رواناب‌ها، سفره‌های آب زیرزمینی نیز تقویت می‌شود. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم گفت: حجم رواناب‌های استان سالانه 700 میلیون مترمکعب است، اما تنها 80 میلیون مترمکعب آب مهار می‌شود. علیرضا نصرآبادی اظهار داشت: تاکنون یک‌هزار و 750 بند گابیونی (توری فلزی)، بند خاکی و سازه برای مهار رواناب‌ها به کمک مردم و مسئولان در سطح استان ساخته شده است. وی با بیان این‌که نصفی از مساحت استان را حوضه‌های آبخیز تشکیل می‌دهد، گفت: در هفت میلیون و 500 هزار هکتار مساحت استان عملیات مهار رواناب‌ها در 850 هزار هکتار انجام شده است. نصرآبادی بیان کرد: بر اساس برآوردی که در هشت سال گذشته انجام شده، سالانه بین هشت تا 42 میلیون مترمکعب کنترل رواناب در طرح‌های آبخیزداری و سازه‌ها انجام شده است.

وی افزود: امسال 27 طرح آبخیزداری با اعتبار حدود 16 میلیارد تومان از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی در استان اجرا می‌شود که این پروژه‌ها در قالب چهار پروژه آبخیزداری بزرگ در 11 شهرستان استان اجرا خواهد شد. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی تأکید کرد: اگر این ردیف اعتباری تخصیص کامل یابد، اقدامات اساسی در حوضه آبخیزداری استان انجام می‌شود که قابل مقایسه با تمام سال‌های گذشته نیست.

وی اظهار داشت: علاوه بر اعتبارات صندوق توسعه ملی، 40 میلیارد تومان از محل منابع ملی و تفاهمنامه استاندار خراسان جنوبی با سازمان جنگل‌ها و مراتع به این پروژه‌ها اختصاص می‌یابد.

نصرآبادی، کنترل سیلاب‌ها و رواناب‌ها، بهبود کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی، احیای مراتع و کاهش خسارت خشک‌سالی و جلوگیری از فرسایش‌های بادی را از اهداف اجرای این طرح‌ها ذکر کرد.

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، برنامه‌هایی دیگری هم برای مهار رواناب‌ها در استان دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به انجام عملیات هلالی آبگیر، نهال‌کاری و افزایش پوشش گیاهی اشاره کرد.

در مناطق بیابانی وجود یا نبود بارش یا کمبود بارندگی سرنوشت اغلب پروژه‌های بیابان‌زدایی را رقم می‌زند. در این صورت با اعمال مدیریت صحیح بهره‌برداری از حداقل رواناب‌های سطحی موجود در این مناطق می‌توان اثرپذیری از کمبود بارندگی و وقوع خشک‌سالی‌ها را به‌شدت کاهش داد. یکی از راهکارهای اساسی در این زمینه اعمال مدیریت صحیح بهره‌برداری از رواناب‌های حاصل از بارندگی برای احیاء و توسعه پوشش گیاهی در این مناطق است. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی در این باره گفت: رواناب 15 درصد مساحت استان در حوضه‌های آبریز پر باران وارد سدهای مخزنی شده و مهار می‌شود.

حسین امامی اظهار داشت: بخش عمده‌ای از رواناب‌ها در حوزه‌های پر باران استان مهار می‌شود و بخشی نیز باید در حوزه زیست‌محیطی رها‌سازی و وارد تالاب‌ها شود. وی بیان کرد: حدود 30 درصد مساحت استان کویری است که هیچ موجود زنده‌ای ندارد؛ لذا نمی‌توان رواناب‌ها را مهار کرد. بخشی از رواناب‌ها در سدهای تغذیه مصنوعی و بخشی نیز با همکاری کشاورزان و مردم مهار می‌شود. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی تأکید کرد: هدف ما مهار تمامی رواناب‌ها نیست، چون بخش زیادی از آن باید صرف احیاء و خودپالایی رودخانه‌ها و تالاب‌های استان شود. وی عنوان کرد: این دیدگاه که باید در استان خشک و کم‌آب خراسان جنوبی تمامی رواناب‌ها مهار شود، قابل قبول نیست و باید با اکوسیستم استان که بسیار حساس هم است، درست رفتار شود. امامی با تأکید براین‌که مهار رواناب‌ها سبب وقوع ریزگردها و ایجاد کانون‌های گرد و غبار می‌شود، افزود: در صورتی که حقابه تالاب‌ها و محیط زیست مهار شود، باید منتظر وقوع معضلات دیگری در استان باشیم. وی ادامه داد: برای مهار بخشی از رواناب‌ها در مناطق مختلف استان برنامه‌ریزی شده تا آسیبی به اکوسیستم و تالاب‌های پایین دست وارد نشود. مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی میزان بارندگی‌های پاییز امسال را نرمال پیش‌بینی کرد و گفت: امید است امسال با ریزش بارش‌های به موقع بخشی از مشکلات خشک‌سالی‌های درازمدت استان کاسته شود. وی یادآور شد: این‌که گفته می‌شود حجم زیادی از رواناب‌های استان مهار نشده و وارد کشور افغانستان می‌شود، اصلاً صحت ندارد، چون تمام رواناب‌های مرزی عمدتاً در سدهای رزه درمیان، فرخی قاین و سیاهو سربیشه ذخیره‌سازی می‌شود.

امامی اظهار داشت: فاز نخست عملیات اجرایی سد بندان شهرستان نهبندان با ظرفیت 5/5 میلیون متر مکعب ابتدای مهر ماه آغاز شده است. وی ادامه داد: عملیات اجرایی این سد سال 91 متوقف شده بود، اما اکنون حدود 10 میلیارد تومان هزینه دارد و در صورت تأمین اعتبار تا دو سال آینده به اتمام می‌رسد. مهار رواناب‌ها در استان مرزی و کم‌باران خراسان جنوبی به قدری اهمیت دارد که امسال آستان قدس رضوی و قرارگاه شهید ناصری نیز به این موضوع ورود کرده‌اند. بر اساس آخرین بررسی‌های انجام شده در قالب تدوین برنامه ملی مدیریت مناطق بیابانی کشور در سال 84 مساحت مناطق بیابانی ایران حدود 6/43 میلیون هکتار برآورد شده است. میزان بارندگی سالانه در این مناطق به‌طور عمده از 50 تا 150 میلی‌متر و برخی اوقات تا 200 میلی‌متر متغیر است، لذا می‌توان گفت حجم بارش‌های سالانه در این مناطق با احتساب 100 میلی‌متر بارندگی متوسط در تمام مناطق بیابانی کشور 6/43 میلیارد مترمکعب است. استان مرزی خراسان جنوبی جزو استان‌های خشک و کم‌آب کشور است. خشکس‌الی‌های 19 ساله سبب شده در برخی شهرستان‌های مرزی به ویژه نهبندان شاهد مهاجرت بیش از هفت هزار نفر به شهرها باشیم که می‌توان با مدیریت صحیح و مهار رواناب‌های سطحی در مناطق بیابانی و روستا، احیای قنات‌ها و ایجاد سدهای خاکی و گابیونی تا حدودی از این معضل جلوگیری کرد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه تاریخ انتشار ------، کدمطلب: 55751، www.sabzineh.org