شعار سال: اوایل زمستان 1396 بود که وزیر آموزش‌وپرورش حذف آزمون سمپاد برای مقطع متوسطه اول را اعلام کرد. البته از ماه‌ها قبل زمزمه محدودکردن سمپاد و کاهش ظرفیت این مدارس، از طریق وزیر و برخی منصوبان او شنیده می‌شد؛ به‌ویژه آنکه در اواسط پاییز، رئیس اسبق سمپاد نیز تغییر کرد. پس از اعتراض‌های متعدد کارشناسان آموزشی، خانواده‌ها و دانش‌آموزان نخبه که از ماه‌ها پیش برای شرکت در آزمون سمپاد و ورود به مدارس برتر کشور برنامه‌ریزی کرده بودند؛ شورای انقلاب فرهنگی به این مسئله ورود کرد و برخی اعضای آن از جمله دکتر مهدی گلشنی، خواهان برگزاری آزمون و ادامه کار سمپاد شدند. اما فرایند این آزمون، از شروط اولیه تا نحوه برگزاری و اعلام نتایج با مشکل‌هایی همراه بود. استادان محترمی نیز تاکنون از وجوه گوناگون به نقد این آزمون پرداخته‌اند که در سطور پیش رو اهم این موارد فهرست شده‌اند.

1. حذف دروس علمی از آزمون: اصولا آزمون سمپاد برای کشف دانش‌آموزانی است که سواد لازم دوران ابتدایی را کسب کرده‌اند و استعدادی فراتر از سطح کتب درسی دارند. دست‌کم در سه درس ریاضیات، علوم تجربی و ادبیات باید تسلط دانش‌آموز احراز شود. شیوه مرسوم در آزمون‌های سال‌های قبل سمپاد و ‌اکنون برای متوسطه دوم چنین است و البته بخشی از سؤالات نیز ناظر به هوش و استعداد تحصیلی است؛ اما در آزمون امسال ششمی‌ها دانش‌آموزان از حیث علمی گزینش نشدند.

2. شروط داوطلبان شرکت‌کننده در آزمون: با وجود نسنجیدن دانش‌آموزان از حیث علمی و تصریح مسئولان مربوطه بر تیزهوشی، داشتن نمرات توصیفی «خیلی خوب» برای تمامی دروس -حتی نمره انضباط- در سنوات ششم و پنجم داوطلبان شرط شده بود؛ حال آنکه همگان به‌خوبی می‌دانند که برای چنین گزینش‌هایی، نه نمرات درسی دانش‌آموزان در مدارس قابل استناد است و نه نمرات انضباط آنان؛ برای مثال، خصوصیات شخصی معلمان و نوع روابط آنان با اولیا، تأثیر فراوانی در نمرات درسی دانش‌آموزان دارد. میزان شهریه اولیای دانش‌آموزان در مدارس غیرانتفاعی و نیز کمک‌های آنان به مدارس دولتی، نقش بسزایی در تعیین نمره انضباط دانش‌آموزان و حتی نمرات درسی آنها دارد. کارنامه‌های فراوانی هم اینک در دست دانش‌آموزان هفتمی است که با نمرات «خوب» و «خیلی خوب» پر شده‌اند، اما این دانش‌‌آموزان حتی «جدول ضرب» مربوط به سوم ابتدایی را به‌درستی نمی‌داند...!

3. فقدان منبع مشخص برای آزمون هوش: در سنوات قبل، به روشنی معلوم بود دانش‌آموزان برای آماده‌شدن در آزمون‌های سمپاد، باید کتب درسی خویش را با دقت بیشتری مطالعه کرده و برای تمرین به پرسش‌های آزمون‌های سال قبل مراجعه کنند؛ از‌این‌رو دانش‌آموزان و اولیای ایشان به‌لحاظ شناخت منابع آزمون مشکلی نداشتند؛ اما آزمون امسال به دلیل مشخص‌نبودن منبع آن، حیرت و اضطراب زائدالوصفی را برای دانش‌آموزان، اولیای آنان و حتی مربیان آموزشی به همراه داشت. در سنوات قبل، داوطلبان حداکثر سراغ کتب تست و آزمون‌های آزمایشی و کلاس‌های آن می‌رفتند؛ اما در سال جاری، پای روان‌شناسان و برخی مراکز خاص نیز به آزمون سمپاد باز شد و خانواده‌های متمکن، مسیرهای مختلف و بعضا غیرعلمی را برای آمادگی فرزندان خویش دنبال می‌کردند.

4. انتخاب نادرست برای طراحی آزمون: در سنوات پیشین، آزمون سمپاد از سوی گروهی تحت عنوان «مرکز استعدادهای درخشان» برگزار می‌شد و حتی در سال جاری نیز آزمون نهمی‌ها را همین نهاد، به‌خوبی طراحی و برگزار کرد؛ اما متأسفانه وزارتخانه طراحی، نحوه برگزاری و اعلام نتایج آزمون هوش ششمی‌ها را به مرکز سنجش آموزش‌وپرورش واگذار کرد. آنان نیز چون هیچ تجربه‌ای دراین‌باره نداشتند، ظاهرا دست به دامان «مرکز دانش‌آموزان استثنائی» می‌شوند و از آنان برای طراحی سؤالات آزمون هوش کمک می‌طلبند!! به دیگر سخن، مرکز استثنائی‌ها برای انتخاب تیزهوشان آزمون طراحی کرده؛ یعنی این سر طیف برای آن سر طیف تصمیم گرفته است.

5. کپی‌برداری مبتدیانه در طراحی پرسش‌های تستی: یک اشکال آزمون هوش ششمی‌ها، سؤالات تستی آن است. این سؤالات عینا از آزمون ریون کپی‌برداری شده بود. آزمون ریون قریب 80 سال پیش برای سنجش میزان هوش افراد طراحی شده است و ظاهرا بیشتر ابزار دست روان‌شناسان و به‌ویژه متخصصان مراکز کودکان استثنائی بوده است. این آزمون با جست‌وجوی کوتاه همراه با کلید و تاریخچه آن، در سایت‌های اینترنتی متعدد موجود و در دسترس همگان است.

6. طرح پرسش‌های تشریحی: در آزمون یادشده پنج سؤال تشریحی نیز طراحی شده بود؛ حال آنکه وقتی منبع مشخصی برای یک آزمون وجود ندارد، به تعداد داوطلبان می‌توان برای پرسش‌های تشریحی، پاسخ در نظر گرفت و تصحیح عادلانه آزمون به‌شدت با بی‌عدالتی دست‌به‌گریبان می‌شود. البته بعدها مسئولان مربوطه در جلسه‌ای متوجه این اشکال می‌شوند و ظاهرا به دستور رئیس جدید سمپاد، پرسش‌های تشریحی را اصلا تصحیح نمی‌کنند. این امر به باور حقوق‌دانان دلیل کافی برای ابطال آزمون است.

7. افشای تلویحی سؤالات آزمون از سوی یکی از مسئولان: چند روز قبل از برگزاری آزمون، وی در جلسه‌ای عمومی توضیحاتی درباره تعداد سؤالات و زمان آزمون ارائه می‌دهد. او در آن سخنرانی می‌گوید: «تعداد سؤال‌های چندگزینه‌ای آزمون، 60 سؤال است و هر سؤال در یک صفحه قرار دارد...»! این خصوصیات دقیقا ناظر به آزمون «ریون» بود و با طرح این دو جمله، به‌راحتی سؤالات آزمون لو می‌رود. هرکس که صرفا یک‌ بار در عمر خود آزمون ریون را دیده بود، با استماع آن کلیپ سخنرانی، ذهنش به سمت آزمون ریون متبادر شد. کوتاه سخن آنکه در فاصله میان آن سخنرانی تا روز آزمون، بعضی از مدارس، آموزشگاه‌ها و مراکز روان‌شناسی در تهران و شهرستان‌ها برای برخی داوطلبان کلاس فوق‌العاده می‌گذارند و در چند جلسه، هر 60 سؤال ریون را برایشان حل می‌کنند. لازم به یادآوری است که پس از اعلام نتایج آزمون، بعضی از آن آموزشگاه‌ها تبلیغات درخور ملاحظه‌ای از قبولی دانش‌آموزان خویش در شهرهای مختلف به راه انداخته‌اند که هنوز ماجرا ادامه دارد.

8. برگزاری ناعادلانه آزمون از نظر زمان: در روز آزمون و در برخی حوزه‌ها، برخی مراقبان به داوطلبان گفتند: «سؤالات تشریحی در نتیجه آزمون تأثیری ندارد»؛ از‌این‌رو داوطلبان مخاطب 10دقیقه زمان پاسخ‌گویی به پرسش‌های تشریحی را صرف پاسخ‌گویی دقیق‌تر به آزمون تستی کردند. از‌این‌رو وقت آزمون برای همه داوطلبان یکسان تقسیم نشده است.

9. ابطال‌نشدن آزمون با وجود لورفتن سؤالات: با وجود همه ایرادهای ذکرشده که بعضی از آنها به تنهایی برای ابطال آزمون مزبور کفایت می‌کند و حتی گزارش خلاصه‌ای از آن در اخبار شبانگاهی ششم مرداد از شبکه سه سیما پخش شد، شایسته بود شخص وزیر دستور ابطال آزمون را بدهد!

10. تأخیر فاحش در اعلام نتایج نهایی: چند روز پس از برگزاری آزمون، رئیس سمپاد در مصاحبه‌ای اعلام كرد که «نتایج آزمون هوش سمپاد در دهه اول شهریور اعلام می‌شود». این پیش‌بینی درست بود و نتایج آزمون تا آن زمان حاضر شد؛ اما با رسانه‌ای‌شدن نقاط ضعف آزمون، مسئولان سنجش دریافتند که پس از اعلام نتایج با اعتراضات گسترده‌ای مواجه خواهند شد؛ از‌این‌رو با اظهارات متناقض تا آنجا که توانستند اعلام نتایج را به تأخیر انداختند... به‌هرحال، در عصر روز چهارشنبه 24 شهریور نتایج اعلام شد و حیرت دانش‌آموزان نخبه، اولیا و معلمان فراوانی را برانگیخت. این حیرت‌ها دو وجه داشت: یکی قبول‌نشدن دانش‌آموزان ممتاز برخی مدارس و دیگر، قبولی دانش‌آموزانی متوسط و حتی ضعیف!

11. اشتباهات محرز در تصحیح آزمون: گذشته از حذف پرسش‌های تشریحی در مقام تصحیح آزمون؛ مسئولان مرکز سنجش آ.پ سؤالات تستی را نیز به درستی تصحیح نکرده‌اند. ابعاد این نادرستی‌ها متعدد است و در این نوشتار فقط به دو نکته انکارناپذير بسنده می‌شود.

11ـ1. عدم راستی‌آزمایی کلید آزمون: از آنجا که چند کلید برای آزمون ریون در سایت‌های اینترنتی موجود است، مرکز سنجش آ.پ پس از برگزاری آزمون هوش، بايد کلید موردنظر خویش را منتشر می‌كرد تا اساتید مربوطه در سطح کشور بتوانند نظرات اصلاحی خویش را در باب کلید آزمون منعکس كنند و مرکز سنجش پس از جمع‌بندی نظرات و یافتن کلید واحد، تصحیح آزمون را آغاز کند (این روند هرساله برای کنکورهای سراسری انجام می‌شود).

11-2. اعمال نادرست نمرات منفی

12. عدم پاسخ‌گویی به اعتراضات کتبی: معمولا پس از اعلام نتایج آزمون‌های رقابتی، فضایی برای طرح اعتراضات در سامانه آزمون، در بازه زمانی مشخص تدارک ديده می‌شود تا اعتراضات احتمالی در آنجا ثبت شوند و مسئولان مربوطه در زمانی معقول، پرونده‌های معترضان را بررسی کنند. در این مسیر، اگر اعتراضی پذیرفته نشد، مسئولان مربوطه جهت اعتمادسازی موظف‌اند شخص معترض را با دلایل مستند از جمله ارائه کارنامه آزمون، تصویر پاسخ‌نامه و آخرین رتبه قبولی در محل مورد نظر قانع كنند؛ اما متأسفانه پس از اعلام نتایج آزمون هوش سمپاد، در جواب اعتراضات هیچ مدرک مستندی ارائه نشد!

13. ارائه کارنامه‌های غیرواقعی به برخی مراجعان حضوری: در ادامه اعتراضات مردمی و اجتماعات متعدد در وزارتخانه و مرکز سنجش آ.پ در روز آخر شهریور، برای حدود 60 نفر از مراجعان حضوری که از شهرهای مختلف آمده بودند، کارنامه‌ای فاقد اطلاعات لازم صادر می‌شود. به‌نظر اکثر قریب به اتفاق اولیا، کارنامه‌ها واقعی نبوده، حتی تعداد تست‌های نزده قیدشده با تعدادی که خود دانش‌آموزان گفته بودند، برابری نداشت.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق تاریخ انتشار 26مهر 97، کدمطلب: 197859، www.sharghdaily.ir