شعار سال: در گذشته در ايران بارها سخن از ساخت هواپيماي ساخت داخل مطرح شده بود، اما دو روز پيش مدیرعامل سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح حرف صادرات هواپيماي ساخت داخل را هم پيش كشيد. امیر سرتیپ عبدالکریم بنیطرفی، معاون وزیر دفاع گفته بود: «برای صادرات آن دسته از تجهیزات و محصولاتی که مجوز صادرات آن را داریم به کشورهای طرف قرارداد، اقدام کردهایم و در نمایشگاه هوایی کیش، خدمات و تجهیزات ارائهشده به ایرلاینهای داخلی نیز معرفی خواهد شد». معاون وزیر دفاع با اشاره به ثبت قراردادهایی با سه کشور چین، روسیه و اندونزی درخصوص صادرات تجهیزات صنایع هوایی گفته بود: «انشاءالله در نمایشگاه دهم ما اولین سفارشات برای هواپیمای آموزشیمان را از کشورهای خارجی خواهیم گرفت». با اينكه ايران به سبب تلاش مهندسان داخلي در زمينه طراحي و ساخت سازه (هوايي و دريايي) بسيار پيشرفت كرده، اما اشاره به اين سخن، كماكان اين سؤال را ايجاد ميكند كه آيا ميتوانيم؟ درحاليكه بارها متخصصان تأكيد كردهاند ايران ميتواند به قطب تعميرات، بهويژه در عرصه ساخت سازههاي دريايي تبديل شود، اما هنوز هم سوداي ساخت و توليد اين محصولات خاص، برخي مسئولان را رها نميكند. در اين زمينه با عليرضا منظري، معاون سابق سازمان هواپيمايي و نماينده سابق ايران در ايكائو، گفتوگويي كوتاه داشتيم. منظري در گفتوگو با «شرق» ميگويد: در بخش ورود دانش فني و تجربه نيروي انساني؛ چه در هواپيماي ايران 140 و چه در هواپيماهاي كوچك ديگر و همينطور طراحي هواپيما، پيشرفتهاي قابلتوجهي حتي با وجود كمبودها داشتهايم، اما براي توليد و صادرات آن، سؤالات زيادي باقي است. او درباره صادرات هواپيماهاي آموزشي ايران به ديگر كشورها ميگويد: عموما در اين زمينه مشتريها از سوي ايران انتخاب ميشوند و اغلب از بين كشورهايي مانند چين و روسيه بهواسطه رابطه تهاتري كالا چنين مبادلاتي انجام ميشود، اما از آنجا كه با تكنولوژيهاي بينالمللي فاصله داريم و نميتوانيم گواهينامههاي بينالمللي را دريافت كنيم، نميتوان روي بازار تجاري بينالمللي، حسابي باز كرد، مگر اينكه اين حرفها معطوف به هواپيماهاي غيرتجاري يا نظامي باشد.
آيا درحالحاضر ايران امكان ساخت و صادرات هواپيما را دارد؟
ايران در ساخت هواپيماهاي كوچك و در حد آموزشي، يكسري تجربيات خوب دارد، شكي نيست، اما آيا در حدي باشد كه امكان صادرات آن وجود داشته باشد، بحث ديگري است. آيا بازار جهاني حاضر است چنين چيزي را از ما خريداري كند؟
پاسخ خود شما به اين پرسش چيست؟
نميتوان گفت اين هواپيماها را از ايران ميخرند يا خير. بههرحال، خريداران هواپيما را در سيستم بينالمللي قياس ميكنند. در سيستم بينالمللي چارچوبهايي وجود دارد كه هواپيماها معرفي شده و خريداران از بين آنها با تيپها و مشخصات مختلف، گزينه موردنظر خود را با توجه به اهداف خود انتخاب ميكنند. يك هواپيما، بايد در رقابت با آن هواپيماها رقابتپذير باشد؛ چه از لحاظ مشخصات، كاربرد و همينطور قيمت بايد اين توان رقابتي را داشته باشد. اگر در چنين وضعيتي باشد ميتواند به بازار برود و مورد رقابت قرار بگيرد.
پاسخ روشني به پرسشم نداديد. ما ميتوانيم قطعات هواپيما را در داخل بسازيم كه حالا سخن از صادرات هواپيماي صددر صد ايراني ميكنيم؟
قطعات در ايران اغلب مونتاژ ميشود و اينگونه نيست كه بگوييم آنها را در ايران ميسازيم. بهنوعي ميتوان گفت در ايران مدلهاي خارجي، بوميسازي ميشود و با كمي تغيير در قطعات خارجي عنوان ايراني ميگيرد. طراحي هواپيما ميتواند ايراني شود، زيرا درهرحال، افرادي كه روي هواپيماهاي مختلف كار کردهاند، براي طراحي آن، مسلط شدهاند و ميتوانند به آن مشخصات، مشخصات جديدي اضافه كنند و هواپيماي جديدي طراحي كنند كه در اين طراحيها هم عمدتا هواپيماها شبيه هم ميشوند. يكسري اختلاف در مشخصات صرفا وجود دارد، بنابراين ميتوان روي بيس طراحي هواپيماي ايراني حساب باز كرد، اما در مورد ساخت و توليد، طبيعتا بسياري از قطعات، وارداتي است و قابليت ساخت ندارد كه دوباره از ابتدا قطعات را بسازند. درواقع بهطوركلي ميتوان گفت جز چند كشور معدود بزرگ، كشورهاي ديگر قابليت توليد تمام قطعات را ندارند و حتي اگر هواپيما بسازند، بخشي از قطعات را وارد ميكنند.
چه كشورهايي توليدكننده اصلي قطعات هواپيما هستند؟
آمريكا و فرانسه دو كشور اصلي سازنده هواپيما هستند. ايتاليا هم كمابيش در ساخت هواپيماي كوچك تخصص دارد. آلمانها روي هواپيماي كوچك كار كردهاند. كانادا نيز يك هواپيماي كوچكمقياس ويژه ميسازد كه دوزيست است و هم روي خشكي مينشيند و هم روي آب. اين كشورهاي اصليای هستند كه روي ساخت قطعات هواپيما كار كردهاند و به قطعهساز هواپيما معروف هستند.
روسيه چطور؟ نميتوان از اين كشور بهعنوان سازنده هواپيما نام برد؟
روسيه وضعيت خاصي دارد و روي هواپيماهاي كوچك هم كار نكرده است و بيشتر روي هواپيماي باري يا مسافري بالاي پنجهزارو 700 كيلو كار كرده است. البته بايد گفت كه پس از فروپاشي شوروي، روي اين صنعت كار جدي و جديدي نكردهاند. نوع و تركيب هواپيماهاي شرقي و روسي با غربي كاملا متفاوت است؛ البته پس از فروپاشي تلاش روسها آن است كه بيشتر روي سيستمها و سامانههاي غربي كار كنند.
چين چطور؟ چند وقت پيش حرف ساخت هواپيماي چيني و احتمال خريد ايران از اين كشور مطرح شده بود.
چينيها هم روي ساخت قطعات هواپيماي داخلي خود با طراحي چيني كار ميكنند؛ البته بخشي از قطعات را خودشان طراحي كرده و بخشي را وارد ميكنند. دليل آن هم اين است كه چينيها با هواپيماسازهاي بزرگ مانند ايرباس قرارداد دارند و بخشي از قطعات هواپيماهاي بزرگ ايرباس را ميسازند. در واقع چينيها در صنعت قطعهسازي قدرتمند شدهاند و حتي حدود 40 تا 45 سال است كه روي هواپيماهاي نظامي كار كرده و براي آن قطعهسازي هم ميكنند.
نگاهي دوباره به ايران داشته باشيم. ايران تقريبا در چهار دهه گذشته، براي واردات برخي قطعات هواپيما كه دومنظوره هستند هم تحريم است. در اين زمينه، ايران چهکار ميكند؟
الزاما هواپيما يا سامانههاي هوايي كه در ايران ساخته ميشود، بهنگام و بهروز نيست. نوع استفاده تكنولوژي و فناوري آن، كمي عقبتر است. دسترسينداشتن به برخي قطعات بهروز، قيمت ساخت هواپيماي داخلي را بالا ميبرد و در نتيجه روي حق انتخاب هواپيما از سوي خريداران اثر ميگذارد. البته صحبتي كه در ايران درباره ساخت هواپيما يا صادرات آن ميشود، معطوف به فروش هواپيما در بازار نيست. بهنوعي ميتوان گفت مشتريها از سوي ايران انتخاب ميشوند. به نظر ميرسد اگر در اين زمينه ايران بتواند ورود كند، كشورهايي مانند چين و روسيه خريدار خواهند بود كه مبادلات كالايي صورت بگيرد. بهنوعي ميتوان گفت بازاريابي در كار نيست و براي فروش، همين ارتباطات مدنظر قرار ميگيرد. حدود 20سال پيش، صحبت از فروش هواپيماي ايران 140 بود و ميگفتند ايران در حال فروش آن است. بعدها مشخص شد يك كشور آفريقايي خريدار اين هواپيما شده است.
شما اشاره كرديد ساخت هواپيما در ايران عموما به سبب تحريمها، با تكنولوژي روز دنيا فاصله دارد. در اين صورت براي دريافت گواهي بينالمللي بهمنظور صادرات آن، دچار مشكل نخواهيم شد؟
يك زماني براي پرواز هواپيماي ايران 140 همين مشكل رخ داده بود. آن زمان ميگفتند قصد داريم با اين هواپيماي ساخت داخل به كشورهاي ديگر سفر كنيم اما ديديم كه حتي براي پرواز به كشورهاي همسايه هم سازمان هواپيمايي اين كشورها درخواست گواهي بينالمللي كردهاند. البته اين مسئله موجب تعجب سازندگان داخلي شده بود؛ گويا اصلا به آن نينديشيده بودند. اگر بنا باشد كه بهصورت رسمي، تجارت هواپيماي ايراني صورت بگيرد، حتما در پروسههاي دريافت گواهينامه بينالمللي بايد وارد شويم و تأييديه بگيريم؛ مگر اينكه اين حرفها معطوف به هواپيماهاي غيرتجاري يا نظامي باشد. درهرحال در بخش نظامي، هواپيما يا هر سازه ديگري درگير دريافت گواهينامه نميشود.
بله درباره سازههاي دريايي نيز همينگونه است. اگر بخواهيد توان صنعتگران بخش هوايي را نسبت به گذشته بررسي کنید، توانستهايم به مرحله قابل قبولي برسيم؟
درهرحال نميتوان اين نكته را ناديده گرفت كه قابليتهاي ايران در صنعت هوايي به نسبت 10، 15 سال پيش بسيار ارتقا پيدا كرده است و انكارشدنی نيست. ايران در بخش فني و تعميرات هواپيما، بسيار رشد كرده است. شايد در بخش تجاري و ارزيابيها، ارزيابي مثبتي نداشته باشيم اما در بخش ورود دانش فني و تجربه نيروي انساني، چه در هواپيماي ايران140 و چه در هواپيماهاي كوچك ديگر و همينطور طراحي هواپيما، حتي با وجود كمبودها پيشرفتهاي شایانتوجهي کردهایم.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق ، تاریخ انتشار 7 آذر 97، شماره: 3302