شعار سال: در این همایش حجت‌الاسلام والمسلمین «علی اکبر بیگی» مدیر مؤسسه فقه الثقلین درباره هدف برگزاری این نشست‌ها گفت: آنچه در این نشست‌ها به دنبال آنیم، یافتن راه‌حل‌های نو و جدید در موضوعات گوناگون برای رسیدن به غایت و هدف اصلی سنّت است و نه وارد کردن مواد و عناصر مبتنی بر یافته‌های صرفاً تجربی و دانش بشری در جهت زایش، افزایش یا کاهش در آیین وحیانی.

وی افزود: آیا اگر کسی بخواهد شیوه‌ها و متد‌های جدیدی برای بهره‌گیری از سنّت خلق کند یا شیوه‌های موجودِ بهره‌گیری از سنّت را به نقد و چالش بکشاند یا بر آنها بیفزاید یا از آنها کم کند، این بدعت است؟! روشن است که نوآوری و اجتهاد مبتنی بر وحی و عقلانیت صفحه‌ جدید و پنجره‌ شکوفایی آزاد‌اندیشی نمونه‌ای از حضور در دنیای مدرن برای پاسخگویی به پیچیدگی‌ها و رویدادهای عصر حاضر است.

آیت‌الله صانعی: نوآوری بر اساس کتاب، سنت و عقل باشد

آیت‌الله صانعی در سخنان خود برگزاری این همایش‌ها را از یک طرف جای خرسندی دانست چرا که عقلانی بودن و مطابق با فطرت بودن اسلام در حوزه علمیه و دانشگاه دارد پر و بال می‌گیرد و از سوی دیگر جای تاسف دانست چرا که این همایش‌ها در زمان مرحوم حضرت امام و زیر نظر ایشان برگزار نشد و دشمن اجازه نداد این فقیه بزرگوار کم نظیر یا بی نظیر بتواند حقایق اسلامی را به صورت آشکار بیان کند.

آیت‌الله صانعی تصریح کرد: ما با نوآوری بر پایه فقه جواهری و فقه شیخ انصاری موافقیم. نوآوری باید بر اساس کتاب و سنت و عقل باشد. اما خارج از این راه را که بنشینیم و بگوییم در اسلام چنین چیزی نبوده و ما الان می‌خواهیم بگوییم یا این مطلب خلاف عقل است و ما می‌خواهیم آن را موافق عقل جلوه دهیم را قبول نداریم و معتقدم اسلام همه چیز را بیان کرده است.

وی خواستار دقت بیشتر در تفسیر آیات و روایت شد و با اشاره به آیه «یجعل الله للکافرین على المؤمنین سبیلا» گفت: در خود آیه احتمالاتی مطرح است: یکی از آن این است که برای دلیل و برهان باشد، یکی این است که برای قیامت است و یک احتمال هم این است که برای قانونگذاری است. در قانونگذاری سبیلی برای کافر بر مؤمن نیست. علامه طباطبایی می‌گوید همه این موارد مد نظر است. اما خدا می‌گوید «للکافرین». کفر غیر از عدم اسلام است. از نظر ما، انسان‌ها یا مسلمانند؛ یعنی شهادتین گفته‌اند. یا کافرند؛ یعنی می‌داند اسلام حق است اما نمی‌پذیرد و یا غیر مسلمانند. وی ادامه داد: حالا ما این آیه را بر همه غیرمسلمانان جاری کرده و آنها را از همه حقوق محروم می‌کنیم. اگر شخص شهادتین بگوید و دزدی و اختلاس کند همه حقوق را دارد؛ اما اگر از باب قاصر بودن نگوید چه؟ اگر فرد در اصول اعتقادات قاصر باشد چه؟ کما اینکه جمعیت زیادی در دنیا اینچنین هستند، همه را از حقوق محروم می‌کنیم و می‌گوییم غیرمسلم نه می‌تواند رئیس شود و نه فرمانده. اینها غیرمسلم هستند نه کافر. آیت‌الله صانعی با اشاره به بحث‌ها درخصوص سن ازدواج دختران گفت: برخی می‌گویند دختر 9 ساله را با مرد 50 ساله به عقد هم دربیاورید. اگر مصلحت‌اندیشان مملکت گفتند سن 15 یا 18 سال باشد و با مرد هم اختلاف سن زیاد نداشته باشد، همان می‌شود؛ یعنی یک طرف مباح را گرفته و یک طرف را رها کرده‌اند. کجای آن خلاف شرع است؟ اگر همه اینها را خلاف شرع بدانیم، برای حکومت چیزی نمی‌ماند.

آیت‌الله روحانی: در حوزه و دانشگاه فضای اظهار نظر باز نیست

آیت‌الله «عباسعلی روحانی» نیز طی سخنانی با تأکید بر لزوم آزادی بیان برای حل چالش‌های فقهی نوپدید گفت: باید بگوییم تفکر تا کجا آزاد است؟ آیا من مختارم تا هرکجا که می‌توانم بیندیشم. دوم اینکه لازمه تفکر بیان و سؤال است. باید بپرسم و سؤال را مطرح کنم. اگر صخره را شکافتم باید اجازه گفتن آن را داشته باشم. اگر بیان ممنوع شود قطعاً تفکر می‌میرد. چرا یک فقیه وقتی با فقه جواهری می‌خواهد یک معرفت دینی را روزآمد کند جرأت گفتن نداشته باشد؟

این محقق حوزه تصریح کرد: چرا یک مرجع تقلید برای گفتن یک فتوا باید هزینه بپردازد و این چه آزاداندیشی است؟ مرجع تقلیدی در دهه 50 به من می‌گفت: از نظر من زمین به مالکیت احدی درنمی‌آید اما اگر بیرون بگویی تکذیب می‌کنم. این ترس برای چیست؟

آیت‌الله روحانی گفت: اگر مشکلات معرفتی در باب زنان را حل نکنیم، هرگز نمی‌توانیم چالش‌های حقوقی را پاسخ دهیم. این بت‌های اندیشه‌ای را که زائیده زمان خودش بوده باید بشکنیم.

فقیهان بزرگ اسلام و جانشینان شیخ طوسی و علامه حلی‌ها باید این فضا را بشکنند و باب را باز کنند تا دیگران جرأت سخن گفتن داشته باشند. متأسفانه همچنان در حوزه و دانشگاه فضای اظهار نظر باز نیست و این فضا باید شکسته شود.

صلواتی: فقها با مردم جهان دیالوگ داشته باشند

«فضل الله صلواتی» محقق و پژوهشگر تاریخ نیز گفت: امروز فقهای ما وظیفه دارند فتواهایی را صادر کنند که قابل اجرا در سطح جهان باشد و برای این کار باید سخن عقلای عالم را هم بشنوند. ما امروز دیگر نباید به دنبال صدور فتوا برای یک ده یا یک شهر باشیم. اگر اسلام برتر است، باید حرفمان جهانی باشد. صلواتی گفت: امروز هرچه زیبایی برای زن است را ما محدود می‌کنیم. آیا باید زیبایی‌ها محدود شود یا «ریبه» و گناهان و آیا فقط زیبایی‌های زنان ریبه است؟ امروز فقهای ما باید برای حل مشکل زنان در کنار هم بنشینند و به اتفاق نظری برسند که با آن بتوانیم با همه مردم جهان دیالوگ داشته باشیم.

آیت‌الله عرب: جنسیّت نمی‌تواند وجهی برای برتری باشد

آیت‌الله شیخ حسین عرب با ارائه مقاله با عنوان «مقام و منزلت زن در چالش تعقل و تحجر» گفت: در هویت اصل انسان چیزی به نام مذکر و مؤنث بودن وجود ندارد. روح و نفس و آنچه به روح و نفس تعلق دارد بویژه دستگاه عاقله انسان که تمام امتیاز و برتری او به همان است فوق تقسیم جنسیتی به زن و مرد است. وی با اشاره به آیات امر به معروف و نهی از منکر در قرآن گفت: در قرآن در موضوع امر به معروف و نهی از منکر مسئولیت زن و مرد برابر است. بر اهل خرد و اندیشه دینی روشن است که عنوان امر به معروف و نهی از منکر تمامی شئون زندگی انسانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بشر را فرا می‌گیرد. بویژه آن دسته از امر به معروف و نهی از منکرهای کلانی که هویت و تمدن یک جامعه به آن وابسته است.

وی با اشاره به توسعه و تعمیق مبانی اجتهاد در فقه شیعه گفت: به موازات توسعه و تعمیق مبانی اجتهاد و به‌کارگیری جدیدترین آنها نظریات و فتواها نیز تغییر یافته است. آنچه در مورد زن گفته شده است جزو ضروریات فقه و دین نیست بلکه مسائلی اجتهاد پذیر است که با توجه بیشتر به مبانی و اصول کلی کاملاً قابل تغییر است و در سیر تحول و تطور فقه می‌تواند قرار گیرد. در عین حال سعی گذشتگان نیز مشکور است.

آیت‌الله عرب تصریح کرد: نه در گذشته و نه در زمان فعلی از نظر عقلای عالم، جنسیّت نمی‌تواند وجهی برای تفصیل باشد. یک پزشک متخصص زن در رشته تخصصی خود نظرش همان ارزش را دارد که مرد متخصص دارد.

از باب مثال همین موضوع مشورت با زنان که در چند روایت آمده است از جمله در وصیت نامه امام امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) که به فرزندشان امام مجتبی (علیه السلام) فرموده‌اند: «ایاک و مشاورة النساء، فان رأیهن الی افن و عزمهن الی وهن»؛ از مشورت با زنان پرهیز نما زیرا رأی و نظرشان ناقص و تصمیم‌شان سست است.

وی ادامه داد: معلوم است که این حکم از قبیل قضیه خارجیه و متوجه زنان همان زمان است و حتی اگر یک مورد باشد که زنی در تاریخ یافته شده باشد که دارای نظر قاطع در اثر علم و دانش و تجربه باشد کافی است که بگوییم این علتی که امام (علیه السلام) در بیان نورانی خود ذکر فرموده‌اند کلی، ذاتی و دائمی نیست.

بـــــرش

مولاوردی: علما الگوهای عملی ارائه دهند

«شهیندخت مولاوردی» دستیار سابق رئیس‌جمهور در امور حقوق شهروندی، هم در این نشست گفت: انتظار همه از علما این است که با پیروی از سیره امام راحل و رویکرد مثبت مقام معظم رهبری در ارتقای حقوق و جایگاه زن تلاش کنند و الگوهای عملی ارائه دهند. شاید مجاری قانونی در تبدیل نظرات نوآورانه و گره‌گشای فقهی تأخیر روا دارند، اما همه اینها نباید موجب کندی تلاش‌های علمی و ارائه اندیشه‌های راهگشا شود. قطعاً اندیشه قوی و مستدل راه خود را باز می‌کند و بتدریج مبنای عمل واقع می‌شود. مولاوردی گفت: متأسفانه عمر با برکت امام بیش از یک دهه بعد از انقلاب دوام نداشت تا سایر اقدامات لازم برای تکمیل طرح جامع عدالتخواهانه ایشان عملیاتی شود و همین امر موجب شد که پس از سه دهه از رحلت ایشان با همه تلاش‌های شاگردانشان هنوز برخی موضوعات ساده مانند پذیرش صلاحیت زنان در تفسیر رجل سیاسی مذکور در اصل 115 قانون و حضور زنان در ورزشگاه‌ها و سفر به خارج گروهی از زنان برای شرکت در برخی مسابقات علمی و ورزشی و ازدواج شرعی دختر بچه با صلاحدید ولی و مصادیق موضوعی دیگر همچنان در سطح نظام لازم الاجرای کشور لاینحل باقی مانده و این امر شرایطی را ایجاد کرده که حتی یک هیأت کوهنوردی در یک شهر ایران به خود اجازه می‌دهد که خودسرانه حضور زنان را منوط به اجازه همسرش کند و برخی در پوشش دین کلاس‌های آموزشی برای ترویج چند همسری را در دستور کار خود قرار می‌دهند یا یکسره به نام دلسوزی برای اخلاق جامعه فقط زنان را خطاب قرار دهند گویا مردان برای تأمین اخلاق وظیفه‌ای ندارند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته روزنامه ایران تاریخ انتشار 15 دی 97، کدخبر: 496133، www.iran-newspaper.com