شعار سال: نمونه این اظهارنظرها پیش از فرا رسیدن فاز دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران در تاریخ ۴ نوامبر نیز از سمت آمریکایی‌ها عنوان می‌شد. با این حال نتیجه‌ای که حاصل شد فاصله‌ای چشمگیر از ادعاهایی داشت که باعث شده بود قیمت‌ها در اوایل اکتبر در بازار جهانی به بالاترین سطح در ۴ سال گذشته برسد. آمریکا همزمان با فرارسیدن ضرب‌الاجل بازگشت تحریم‌ها علیه ایران، ایده صفر کردن خرید نفت ایران را کنار گذاشت و به هشت کشور خریدار نفت ایران معافیتی شش ماهه اعطا کرد. علت اصلی این اتفاق، نگرانی آمریکا از رشد قیمت‌ها در نبود نفت ایران در بازار بود. همزمان با این اقدام، عربستان سعودی و روسیه نیز تغییر موضع دادند و با توافق بر سر کاهش تولید، عملا افزایش تولید روزانه و همراهی با آمریکا برای اجرای هرچه بهتر تحریم‌های نفتی علیه ایران را کنار گذاشتند.

این شرایط در حالی است که برایان هوک، نماینده ویژه وزارت‌خارجه آمریکا در امور ایران که به‌تازگی در نشستی در ابوظبی حضور داشته، در گفت‌وگو با رسانه‌های بین‌المللی به سوال آنها مبنی بر تمدید معافیت‌های نفتی مشتریان ایران، پاسخ منفی می‌دهد و از فشار حداکثری برای صفر کردن درآمدهای نفتی ایران می‌گوید. این اظهارنظر در شرایطی از سمت هوک مطرح می‌شود که دلایل و نشانه‌های بسیاری برای رد آن وجود دارد از جمله تاکید او بر «نظارت دقیق آمریکا بر بازار برای رسیدن به این موضوع که آیا نیاز به تمدید معافیت‌ها وجود دارد یا خیر.» نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، در مصاحبه با اس‌اند‌پی گلوبال پلتس، همچنین اعتقاد دارد «دلیلی وجود ندارد که تحریم نفتی ایران باعث رشد قیمت نفت در بازار جهانی شود.» به نظر می‌رسد این اظهارنظر تنها زمانی امکان طرح دارد که ابعاد دیگر ماجرا نادیده گرفته شود. هوک در این مصاحبه به بیان مطالب دیگری نیز پرداخته است که به نظر می‌رسد تمام آنها با دیدگاهی یک‌جانبه و بدون در نظر گرفتن کنش و واکنش‌های دیگر کشورها و همچنین ایران به این اقدامات عنوان شده است.

خواسته‌های متناقض ترامپ

«تمام چیزی که من می‌توانم بگویم این است که زمانی که شاهد عرضه مناسب به بازار نفت باشیم، می‌توانیم در شرایط بهتری صادرات نفت خام ایران را به صفر برسانیم.» اینها را نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران در حاشیه مجمع شورای آتلانتیک در ابوظبی می‌گوید. هوک در این مصاحبه استراتژی آمریکا در اعمال تحریم‌ علیه ایران را تشریح و تاکید می‌کند دولت ترامپ قصد دارد همزمان هم نهایت فشار را برای قطع صادرات نفت خام، گاز و میعانات گازی ایران اعمال کند و هم قیمت‌های پایین نفت را برای مصرف‌کنندگان این ماده خام به ارمغان بیاورد. اما این دو موضوع در کنار یکدیگر قابل جمع نیستند؛ نکته‌ای که خبرنگار پلتس نیز در یکی از سوالات خود به آن اشاره می‌کند.

اینکه آمریکا چگونه قصد دارد نفت ایران را از بازار حذف و در عین حال سیاست نفت ارزان که ترامپ به دنبال آن است را عملیاتی کند؟ این دو مقوله در هر حالی در مقابل یکدیگر قرار دارند که عرضه کمتر نفت به بازار به معنای رشد قیمت‌ها است. این نکته پیش از این نیز اثبات شده است. سال‌گذشته در روزهایی که تهدیدهای ترامپ برای خروج از برجام رو به افزایش بود و همچنین بعد از عملی شدن ایده او، ریسک خروج نفت ایران از بازار تاثیر بسزایی بر رشد قیمت‌ها داشت در حالی که رئیس‌جمهور آمریکا آشکارا به دنبال نفت ارزان و اثر آن بر کاهش قیمت بنزین در آمریکا بود.

با وجود این بدیهیات، هوک عقیده دارد سیاست‌های نفتی و تحریمی آمریکا علیه ایران با خواسته رئیس‌جمهوری این کشور در تناقض قرار ندارد زیرا آنها در پایین آوردن قیمت نفت موفق بوده‌اند. از نگاه این مقام آمریکایی، زمانی‌که در ماه مه رئیس‌جمهور، خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد، قیمت‌ها در محدوده ۷۴ دلار بر بشکه قرار داشت اما حالا با وجود خروج حدود یک میلیون بشکه نفت خام ایران از بازار، قیمت‌ها در محدوده ۶۰ دلار بر بشکه قرار دارند. او اما به این نکته اشاره نمی‌کند که در همان زمان هم یکی از علت‌های اصلی رشد قیمت تا ۷۴ دلار، تهدیدهای مداوم ترامپ برای خروج از برجام و بازگرداندن تحریم‌های نفتی علیه ایران بود.

هوک در ادامه و در پاسخ به این پرسش که «ترامپ چگونه قادر خواهد بود همزمان هم به قیمت‌های ارزان دست پیدا کند و هم تحریم‌ها را علیه ایران اجرایی کند»، می‌گوید: هیچ دلیلی وجود ندارد که فکر کنیم نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم. ما در فاصله خروج از برجام تا اجرایی شدن تحریم‌ها ۴/ ۱ میلیون بشکه در روز افزایش تولید داشته‌ایم که آن را صادر کرده‌ایم. عربستان سعودی نیز افزایش تولید داشته است. او در ادامه به کاهش تولید نفت ونزوئلا و لیبی اشاره می‌کند و می‌گوید: با این حال ما تحریم نفت ایران را آغاز کردیم و به نظر می‌رسد عملکرد خیلی خوبی داشته‌ایم زیرا توانسته‌ایم این اطمینان را به بازار بدهیم که عرضه کافی انجام می‌شود بنابراین ما در برقراری توازن میان منافع ملی و منافع اقتصادی‌مان موفق بوده‌ایم.

پاسخ هوک به این سوال نیز ناقص به نظر می‌رسد زیرا او به اعطای معافیت‌های تحریمی به ایران و اثر آن بر آرامش بازار و فروکش قیمت‌ها اشاره نمی‌کند و کاهش قیمت‌ها در بازار را تماما به افزایش تولید آمریکا، عربستان و روسیه نسبت می‌دهد. در عین حال آثار مخرب جنگ‌ تجاری بر بازار نفت نیز از نگاه هوک پنهان مانده است. بر اساس گزارش‌های موجود طی ماه‌های گذشته به ویژه ماه‌های منتهی به پایان سال ۲۰۱۸، کند شدن رشد اقتصاد جهانی زیر سایه جنگ تجاری آمریکا با چین که می‌تواند کاهش تقاضای نفت خام را در پی داشته باشد، یکی از مهم‌ترین عوامل فشار بر قیمت نفت بوده است. این اتفاق اگرچه می‌تواند خواسته ترامپ در رابطه با نفت ارزان را برآورده سازد، اما اثر زیان‌بار آن می‌تواند گرفتار شدن دنیا به یک رکود اقتصادی بزرگ هم باشد.

تضاد منافع نفتی عربستان و آمریکا

از پاسخ‌های هوک به پلتس می‌توان دریافت که آمریکا برای پرکردن جای خالی نفت ایران در بازار، همچنان تکیه زیادی به عربستان و روسیه دارد. این در حالی است که این دو غول نفتی در حال حاضر در توافقی شش ماهه برای کاهش تولید ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای قرار دارند. نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور ایران، در بخش دیگری از صحبت‌های خود بر این نکته تاکید کرده است که اوایل دسامبر با وزیر نفت عربستان در وین دیدار کرده و در رابطه با سیاست اوپک در زمینه تولید با یکدیگر گفت‌وگو داشته‌اند. به گفته این مقام آمریکایی، دیدارهای او و خالدالفالح به‌طور منظم ادامه دارد تا آمریکا نسبت به عرضه کافی نفت خام در زمانی‌که قرار است صادرات نفت خام ایران به بازار قطع شود، اطمینان داشته باشد زیرا آنها می‌دانند حذف نفت ایران از بازار قیمت‌ها را افزایش می‌دهد.

با‌وجود دیدارهای منظمی که میان این مقام آمریکایی با وزیر نفت عربستان سعودی برقرار است، عملکرد سعودی‌ها نشان می‌دهد که این کشور به خصوص پس از اعطای معافیت به مشتریان نفتی ایران، تمایل چندانی برای ادامه رشد تولید روزانه ندارد زیرا با توجه به تداوم عرضه نفت ایران به بازار، افزایش تولید آنها نتیجه‌ای جز بازگشت مازاد عرضه به بازار و افت قیمت‌ها نخواهد داشت. عربستان قیمت نفت در بودجه سال جاری این کشور را ۸۵ دلار بر بشکه در نظر گرفته، بنابراین طبیعی است که به دنبال کاهش تولید و رشد قیمت‌ها باشد.

این کشور در آخرین نشست رسمی اوپک با کاهش تولید ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای کشورهای عضو و غیرعضو اوپک موافقت کرد. همچنین وزیر نفت عربستان بارها در اظهارنظرهای خود اعلام کرده است که اگر بازار به کاهش تولید بیشتری نیاز داشته باشد، کشورهای حاضر در ائتلاف می‌توانند کاهش تولید را تعمیق کنند. او در تازه‌ترین اظهارنظر، روز دوشنبه اعلام کرده است: در صورت مشاهده افت رشد اقتصاد جهانی، اوپک پلاس (اوپک و تولید‌کنندگان نفت غیر عضو اوپک) آماده است به سرعت تولید نفت را کاهش دهد. در عین حال کمیته نظارتی مشترک وزیران اوپک و غیراوپک به ریاست عربستان سعودی و روسیه، به منظور ارزیابی روند پیشرفت تعادل مجدد بازار نفت، روزهای ۱۷ و ۱۸ مارس در باکو برگزار می‌شود که خود نشان‌دهنده جدی بودن دور جدید کاهش تولید است. اوپک سپس نشست رسمی وزیران را روز ۱۷ آوریل در وین برگزار و فردای آن با روسیه و سایر شرکای غیراوپک خود دیدار خواهد کرد. در چنین شرایطی که به نظر می‌رسد پایبندی خوبی به کاهش تولید وجود دارد و اوپک پلاس آماده کاهش تولید بیشتر نیز است اما باید دید آمریکا در رابطه با تمدید معافیت‌های ایران چه تصمیمی خواهد گرفت.

استراتژی‌های ضد تحریمی ایران

صفر کردن صادرات نفت خام ایران هدفی است که آمریکا آن را در فضایی نامعلوم دنبال می‌کند زیرا در کنار مسائلی که به آنها اشاره شد، عملکرد ایران در زمینه صادرات نفت در دوران تحریم نیز موضوعی مهم است. ایران از دور قبلی تحریم‌ها تجربه‌های فراوانی در زمینه صادرات نفت در سایه دارد. شاید به دلیل همین تجربه‌هاست که با وجود تهدیدهای آمریکا، میزان صادرات روزانه نفت خام ایران در بودجه ۹۸ کمتر از ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز دیده نشده است. طبق گفته امیرحسین زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل وزیر نفت، ایران در زمان تحریم با تکیه بر «بازارهای سایه»‌ روند صادرات روزانه‌اش را حفظ می‌کند. او می‌گوید: «روزی نیست که ۵ یا ۶ خریدار جدی نفت به من مراجعه نکنند که البته به دلیل اینکه کارم فروش نفت نیست آنها را به امور بین‌الملل شرکت ملی نفت هدایت می‌کنم؛ ما بازارهای سایه‌ای یافته‌ایم که نمی‌خواهم درباره آنها توضیح دهم زیرا دشمنان از آن اطلاعات سوءاستفاده خواهند کرد.» این تنها یکی از روش‌هایی است که ایران می‌تواند با تکیه به آن، فروش نفت در دوران تحریم را ادامه دهد.

عرضه نفت در بورس انرژی از دیگر روش‌هایی است که ایران برای دور زدن تحریم‌های نفتی آن را اتخاذ کرده تا با کمک بخش خصوصی به فروش نفت کمک کند. در همین راستا سخنگوی کمیسیون تلفیق مجلس اخیرا خبر داده است که «وزارت نفت مکلف شده علاوه بر میزان صادرات نفت، ماهانه حداقل ۲ میلیون بشکه نفت خام سبک ایران، ۲ میلیون بشکه نفت خام سنگین و یک میلیون بشکه میعانات گازی میدان گازی پارس جنوبی را به‌صورت مداوم و منظم با امکان تسویه صددرصد ریالی در رینگ صادراتی بین‌المللی بورس انرژی به فروش برساند و پس از واریز سهم شرکت نفت و صندوق توسعه ملی، درآمد حاصله را به خزانه واریز و گزارش عملکرد خود را هر سه ماه یک‌بار به کمیسیون انرژی مجلس ارسال کند.» این میزان صادرات در مجموع فروش ۵ میلیون بشکه از محصولات نفتی ایران را در ماه شامل می‌شود که روزانه حدودا ۱۶۰ هزار بشکه است. این میزان بیش از ۱۰ درصد از صادرات ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای ایران بر اساس بودجه ۹۸ را تشکیل می‌دهد که در نوع خود قابل توجه است. با قرار دادن تمام تکه‌های پازل تحریم‌ ایران، اظهارنظرهای اخیر برایان هوک بیش از پیش یک‌جانبه و حتی بدون در نظر گرفتن واقعیت‌ها به نظر می‌رسد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته روزنامه دنیای اقتصاد تاریخ انتشار 26 دی 97، کدخبر: 3486723، www.donya-e-eqtesad.com