شعار سال: مدافعات حقوق حیوانات بر این باورند که باغ‌‌وحش‌ها برای تأمین منافع خود حیوانات را عذاب می‌دهند؛ درحالی‌که گروهی دیگر معتقدند باغ‌وحش‌ها اهداف آموزشی و حفاظتی دارند و با استاندارد‌سازی جایگاه‌ها می‌توانند حیوانات را راضی نگهدارند. باغ‌‌وحش تهران طی سال گذشته موفق شد کاندیدای عضویت در اتحادیه باغ‌‌وحش‌های اروپا شود و از سوی دیگر با همکاری این اتحادیه برنامه احیای پلنگ و شیر ایرانی را در باغ‌‌وحش تهران اجرایی کند. در این راستا اواخر سال گذشته یک پلنگ نر ایرانی از باغ‌‌وحش کشور پرتغال به ایران منتقل شد تا برنامه احیای نسل پلنگ ایرانی روی آن اجرایی شود. درحال‌حاضر نیز پلنگ ماده این باغ‌وحش باردار است. پس از آن، باغ‌وحش تهران یک شیر نر ایرانی از باغ‌وحش انگلستان به کشور منتقل کرد تا زیرنظر اتحادیه باغ‌وحش‌های اروپا، برای آن نیز برنامه احیای نسل را اجرایی کند. جفت ماده این شیر طی چند روز آینده به کشور منتقل می‌شود؛ اما در این بین مدافعان حقوق حیوانات با انتقاد از این اقدام باغ‌‌وحش تهران به این نکته اشاره می‌کنند که چرا وقتی زیستگاه حیوانی ازجمله شیر در کشور نابود شده است و امکان بازگرداندن آن به طبیعت وجود ندارد، این گونه را در اسارت تکثیر می‌کنیم همچنین به اعتقاد این گروه بهتر است که هزینه تکثیر در اسارت را صرف حفاظت از گونه‌هایی کنیم که هنوز در طبیعت باقی مانده‌اند. سپهر سلیمی، مدافع حقوق حیوانات، ضمن انتقاد از این اقدام باغ‌‌وحش تهران می‌گوید: احیای شیر یا هر گونه منقرض شده دیگری در اسارت شوخی است؛ چراکه مهم‌ترین موضوع برای بقای گونه وجود زیستگاه است. اگر زیستگاه حیوانی مانند شیر، پلنگ و یوزپلنگاز بین رفته باشد آن گونه در نهایت منقرض می‌شود.

احیای نسل در باغ‌وحش‌ها بی‌معنی است

این مدافع حقوق حیوانات در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که اگر قرار است حیوان روبه انقراضی را برای نگهداری در باغ‌‌وحش‌ها تکثیر کنیم نباید برای آن از عبارت احیای نسل استفاده کنیم؛ چراکه احیای نسل هنگامی اتفاق می‌افتد که گونه‌ای در محل زیستگاه اصلی خود و بدون آن‌که نیازی به انسان داشته باشد به حیات خود ادامه دهد؛ بنابراین احیای نسل در باغ‌‌وحش‌ها بی‌معنی است و باید به آن زاد و ولد در باغ‌‌وحش‌ها گفت. زاد و ولد در باغ‌‌وحش‌ها به معنای احیای نسل نیست؛ چراکه احیای نسل زمانی اتفاق می‌افتد که گونه‌ای در محل زیستگاه اصلی خود و بدون آن‌که نیازی به انسان داشته باشد به حیات خود ادامه دهد.

باغ‌‌وحش تهران طی سالیان گذشته سابقه خوبی در نگهداری و تکثیر حیات‌ وحش نداشت. چندین سال گذشته در این باغ‌‌وحش ۱۴ شیر آفریقایی به‌دلیل تغذیه نامناسب جان خود را از دست دادند و ببرهایی که برای احیای نسل از روسیه به کشور منتقل شدند، سرنوشت غم‌انگیزی داشتند. سلیمی نیز به این موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: وقتی در کشور زیستگاه شیر ایرانی نابود شده است برای چه باید آن را تکثیر کنیم؟ تکثیر آن‌ها فقط منافع باغ‌‌وحش‌ها را تأمین می‌کند. انتقال گونه‌های در معرض خطر یا انقراض یافته به کشور، زیرنظر اتحادیه باغ‌‌وحش‌های اروپا اتفاق می‌افتد. اتحادیه‌ای که به باغ‌وحش تهران پنج سال زمان داده است تا تمامی جایگاه‌های حیات‌وحش را به‌طور کامل استاندارد کند تا بتواند به عضویت این اتحادیه درآید؛ اما مدافعان حقوق حیوانات معتقدند پسوند اروپایی این اتحادیه به معنای آن نیست که هیچ تخلفی در آن صورت نمی‌گیرد.

اتحادیه باغ‌‌وحش‌های اروپا بدنام‌ترین مؤسسه در زمینه حقوق حیوانات

سلیمی در این‌باره توضیح می‌دهد: اتحادیه باغ‌‌وحش‌های اروپا یکی از بدنام‌ترین مؤسسات در زمینه حقوق حیوانات است و به گفته یکی از مدیران همین اتحادیه، سالانه حدود سه تا پنج‌هزار حیوان زنده سالم به‌دلایل سوء‌مدیریتی در باغ‌‌وحش‌ها کشته می‌شوند. وی در ادامه به وضعیت نامطلوب باغ‌وحش‌های ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: نگهداری از حیوانات در شرایط نامساعد اسارت، بیماری‌های روانی و افسردگی را برای آن‌ها درپی دارد؛ همچنین باغ‌‌وحش‌ها یکی از مراکز خرید و فروش حیوانات به‌ویژه در کشور ما هستند؛ چراکه ورودی و خروجی حیوانات در آن‌ها مشخص نیست. البته این فعال حقوق حیوانات منکر کارکرد باغ‌‌وحش‌ها نیست و معتقد است که یکی از مهم‌ترین کارکرد باغ‌‌وحش‌ها نگهداری از حیوانات آسیب‌‌دیده‌ای است که دیگر نمی‌توانند به طبیعت بازگردند؛ اما باغ‌وحش‌ها حق تکثیر این حیوانات برای منافع خود را ندارند. سلیمی تأکید می‌کند که اگر باغ‌‌وحش‌ها را به باغ‌‌وحش‌های خوب و بد تفکیک کنیم سبب می‌شود که گونه‌های بیش‌تری به باغ‌‌وحش‌ها منتقل شوند و عذاب بکشند؛ بنابراین از دید حامیان حیوانات باغ‌‌وحش خوب، باغ‌‌وحشی است که تعطیل شده باشد. اما در این بین برخی معتقدند که کارکرد باغ‌‌وحش‌ها چیزی بیش‌تر از مراقبت و نگهداری از حیوانات آسیب‌دیده است. ایمان معماریان، دامپزشک باغ‌‌وحش تهران، می‌گوید: باغ‌‌وحش‌ها باید با اهداف فرهنگ‌سازی، آموزش و حفاظت از حیات‌‌وحش اداره شوند.

علوم مرتبط با حیات‌‌وحش در باغ‌‌وحش‌ها گسترش می‌یابد

به اعتقاد او، باغ‌‌وحش‌های استاندارد یکی از مهم‌ترین پایه‌های حفاظت از حیات‌‌وحش هستند؛ چراکه می‌توان از طریق آن‌ها به افراد مختلف یاد داد که حیات‌‌وحش چیست و چرا وجود آن‌ها مفید است و چگونه باید آن‌ها حفاظت کنیم. همچنین بسیاری از علوم مرتبط با حیات‌‌وحش مانند دامپزشکی و رفتارشناسی حیوانات در باغ‌‌وحش‌ها گسترش می‌یابد تا دامپزشکان از این طریق بتوانند بیماری‌های حیوانات را در طبیعت کنترل کنند. از سوی دیگر مردم با مشاهده شیر ایرانی در باغ‌‌وحش تهران و انقراض آن در طبیعت به فکر فرو می‌روند که چطور گذشتگان ما این گونه از حیات‌‌وحش که نماد کشور بود را در طبیعت نابود کردند و ما امروزه برای حفظ گونه‌های باقی مانده چه کارهایی باید انجام دهیم. گفته می‌شود که در حال حاضر ۸۰ درصد جایگاه‌های حیات‌‌وحش در باغ‌‌وحش تهران استاندارد است و طی پنج سال آینده باید تمام ایرادهای موجود در این باغ‌‌وحش رفع شود تا به عضویت دائمی اتحادیه باغ‌‌وحش‌های اروپا درآید، اما آیا حیوانات در جایگاه‌های استاندارد باغ‌وحش‌ها خوشحال‌تر هستند یا در طبیعت؟ معماریان در این‌باره توضیح می‌دهد: هیچ باغ‌وحشی اجازه ندارد که حیوانی را بدون دلیل از طبیعت جدا کند. تمام حیوانات باغ‌‌وحش در همین فضا برای اهداف مختلفی تکثیر می‌شوند. انسان‌ها خیلی اوقات خود را جای حیوانات در قفس می‌گذارند و به این نتیجه می‌رسند که این حیوان در قفس زندانی است و حال خوبی ندارد، درحالی‌که باید به این نکته توجه کنیم که حیوانات نیازهای مختلفی دارند که تمام آن‌ها را می‌توان در جایگاه‌های استاندارد برایشان تأمین کرد. اسارت و زندانی واژه‌های انسانی است و مقایسه انسانی که نیاز به آزادی دارد با حیوانات کاری اشتباه است. چندی پیش کلیپی در فضای مجازی منتشر شده بود که روان‌پریشی حیوانات در قفس را نشان می‌داد. دامپزشک باغ‌‌وحش ارم در این‌باره توضیح می‌دهد: باغ‌وحش بد، بد است و قطعاً حیوانات در آن شرایط خوبی ندارند. هنگامی که جایگاه‌های حیات‌وحش غنی‌سازی و استانداردهای آن رعایت نمی‌شود، سطح استرس حیوانات بالا می‌رود؛ برای مثال بعضی از حیوانات نیاز دارند که در گروه نگهداری شوند، برخی دیگر نیز ترجیح می‌دهند که قلمرو خود را داشته باشند. گونه‌ای مثل پلنگ نیاز به فضایی برای قایم شدن و جایگاه بلندی برای خوابیدن دارد. درحال‌حاضر تمام باغ‌‌وحش‌های کشور به‌جز باغ‌وحش تهران اوضاع نامناسبی ندارند. به گفته این دامپزشک حیات‌‌وحش امروزه می‌توان از طریق ادرار و مدفوع حیوانات میزان هورمون‌های مختلف در بدن آن‌ها را اندازه‌گیری کرد. تحقیقات نیز نشان می‌دهد کهسطح رضایت‌مندی حیات‌‌وحش در جایگاه‌های استاندارد حتی بالاتر از سطح رضایت‌مندی آن‌ها در طبیعت است و استرس کم‌تری را نیز تجربه می‌کنند، البته این به‌معنای آن نیست که حیوانات را از طبیعت جدا و به باغ‌‌وحش‌ها منتقل کنیم؛ولی باید این را بدانیم که اگر حیوانات در باغ‌‌وحش‌های استاندارد و با اهداف حفاظتی و آموزشی نگهداری می‌شوند، اوضاع روحی بدی ندارند. باغ‌‌وحش تهران درحال‌حاضر توانسته است که تمام استانداردهای لازم برای نگهداری و تکثیر پلنگ و شیر ایرانی را رعایت کند. به‌همین دلیل یک پلنگ نر و دو شیر ایرانی از باغ‌‌وحش کشورهای مختلف به باغ‌وحش تهران منتقل شدند.

پلنگ ماده این باغ‌‌وحش طی سال‌های گذشته یک‌دست خود را در تله شکارچیان از دست داد و از آن پس در باغ‌‌وحش تهران از آن نگهداری می‌شود. این پلنگ ماده در حال حاضر باردار است. معماریان در پاسخ به این سوال که آیا باغ‌‌وحش تهران برنامه‌ای برای رهاسازی شیر یا پلنگ ایرانی در طبیعت کشور دارد یا خیر، توضیح می‌دهد: در حال حاضر در کشور هیچ زیستگاهی برای این‌که شیر بتواند در آن زندگی کند، وجود ندارد و امکان معرفی مجدد آن به طبیعت کشور را نداریم. برای رها‌سازی پلنگ ایرانی در طبیعت نیز در حال حاضر برنامه‌ای وجود ندارد؛ اما اگر سازمان حفاظت محیط‌زیست در این جهت برنامه‌ریزی کند، باغ‌‌وحش ارم آمادگی دارد تا با همکاری اتحادیه باغ‌‌وحش‌های اروپا این کار را انجام دهد. دامپزشک باغ‌‌وحش تهران در ادامه می‌گوید: باغ‌‌وحش تهران زمانی مانند تمام باغ‌‌وحش‌های کشور شرایط بدی داشت؛ ولی چند سالی است که اهداف حفاظتی و آموزشی پیدا کرده است و شرایط کاملاً متفاوتی نسبت به گذشته دارد.

اقدامات اتحادیه باغ‌‌وحش‌های اروپا

او در ادامه برای دفاع از عملکرد اتحادیه باغ‌‌وحش‌های اروپا با توجه به انتقاداتی که به آن وارد است، توضیح می‌دهد: این اتحادیه تاکنون گونه‌هایی در معرض خطر انقراض زیادی را در باغ‌‌وحش‌ها تکثیر و به زیستگاه اصلی معرفی کرده است. در تمام دنیا افرادی وجود دارند که به‌طور کلی مخالف باغ‌وحش هستند و از نظر آن‌ها باغ‌‌وحش خوب و بد نداریم؛ این درحالی است که این گروه به‌طور کلی کارکرد باغ‌‌وحش‌ها را نادیده می‌گیرند. معماریان در پایان به این نکته اشاره می‌کند که سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌تواند در بهبود وضعیت باغ‌وحش‌های کشور نقش مهمی داشته باشد؛ چراکه درحال‌حاضر استانداردهای ملی باغ‌‌وحش‌ها در کشور بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی است. از طرف دیگر برای باغ‌وحش‌های ما در کشور هدف‌گذاری نشده است و باغ‌وحشی که اهداف آموزشی و حفاظتی نداشته باشد در آن تخلف صورت می‌گیرد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 27 اردیبهشت 98، شماره: 66420