شعار سال: در بحبوحه رسانه‌ای شدن این خبرها اطلاع یافتیم که شرکتی دانش‌بنیان توانسته سیستم عامل تلفن همراه را برای کاربران خاص به‌ صورت کاربردی سفارشی کند و به فراخوان وزارت ارتباطات نیز در این زمینه پاسخ داده و گویا جزو معدود شرکت‌های دانش‌بنیانی است که موفق شده ایمنی و حریم خصوصی تلفن همراه را با سفارشی کردن سیستم عامل بالا ببرد، در همین رابطه روزنامه ایران به سراغ «محمد تشکری» مدیر اجرایی شرکت دانش‌بنیان بتنا(بنیاد توسعه‌گران نرم افزار آزاد ایران) که سیستم عاملی را برای تلفن همراه کاربران خاص سفارشی کرده، رفت و درباره اهمیت سیستم عامل سفارشی شده و بومی با وی گفت‌و‌گو کرد که می‌خوانید.

سیستم عاملی که شما آن را سفارشی کرده‌اید، چگونه سیستم عاملی است؟
یک سیستم عامل مبتنی بر پروژه اندروید متن‌باز(AOSP) است که تغییرات امنیتی و حریم خصوصی در آن داده شده است تا حداکثر حفاظت از کاربران در مقابل تهدیدات امنیتی و آسیب‌پذیری‌های سایبری صورت گیرد.
کاربران و مخاطبان هدف نهایی این سیستم عامل سفارشی شده، چه کسانی هستند؟
در این مرحله، مخاطبان نهایی آن عموم افراد نیستند، بلکه کاربران خاص هستند. به عبارتی رده‌ای از افراد را که باید از نظر امنیتی از تهدیدات سایبری، شنود و... مصون باشند شامل می‌شود.
آیا این سیستم عامل قابلیت نصب روی تمام مدل‌های تلفن همراه دارد؟
این سیستم عامل در حال حاضر امکان نصب روی حدود 10 برند تلفن همراه با 100 مدل از آنها را دارد.
آیا به کاری که شما انجام دادید می‌توان نام بومی و ملی نهاد؟
خیر نمی‌توان نام ملی بر آن گذاشت. همان‌طور که گفتم ما یک سیستم عاملی را برای کاربران خاص به سفارش یک نهاد امنیتی، سفارشی کرده و حریم خصوصی آن را ارتقا دادیم. اما بومی‌سازی‌هایی نیز روی آن انجام شده که از نظر شخص من در این سطح نمی‌تواند سیستم عامل بومی نام بگیرد.
آیا کشورهای دیگر هم تجربه چنین کاری را که شما انجام می‌دهید دارند؟
کشورها در لایه امنیتی از هیچ سیستم عامل اندروید، ویندوزی و... عمومی که در اختیار همه‌ کاربران قرار دارد استفاده نمی‌کنند. کشورهای روسیه، ترکیه، آلمان، اسپانیا، چین و... دارای سیستم عامل مستقل هستند. این سیستم‌عامل‌هایی که شرکت‌های بزرگ امریکایی تولید کرده‌اند برای استفاده رده‌های بالای امنیتی آنها نیست و تنها برای استفاده کاربران عمومی طراحی شده است که دسترسی به اطلاعات آنها بخصوص دیگر کشورها را ممکن کند.
سیستم‌عامل‌های عمومی چه تبعات منفی برای کشورها دارد؟
سیستم عامل‌هایی که برای استفاده عموم تهیه شده دارای آسیب‌پذیری و تهدیدهای زیادی است و خود سازندگان آن بهتر از ما به آن واقف هستند. آنها می‌دانند تنها با یک باگ، روزنه یا درب پشتی امکان آسیب‌پذیری در سطح وسیع وجود دارد. تصور کنید در حال حاضر اکثر سیستم‌عامل‌های دستگاه‌های دولتی ویندوز است و دارای آسیب‌پذیری فراوان. اگر آنها با استفاده آن روزنه‌ها تمام دستگاه‌های ما را از کار بیندازند چه اتفاق هولناکی خواهد افتاد.
منتقدان سفارشی کردن سیستم‌ عامل، بر این اعتقاد هستند که سفارشی کردن سیستم عامل کار سخت و خاصی نیست و این کار تنها بهانه‌ای است برای دریافت مبالغ هنگفت از دولت.
برای سفارشی کردن سیستم‌عامل برای کاربران خاص، دولت مبلغی پرداخت نکرده و تنها یک کار پژوهشی است و در یک شرکت دانش‌بنیان خصوصی انجام شده است. ما ریالی برای این اقدام از دولت دریافت نکرده‌ایم، اما آنچه درباره دریافت مبالغ هنگفت هم گفته می‌شود احتمالاً ذهنیت نادرستی است که به سال ۹۲ برمی‌گردد. در این سال در سازمان فناوری اطلاعات طرحی به‌نام «مهاجرت به نرم‌افزارهای مستقل از بستر» مطرح و به تمام دستگاه‌های اجرایی نیز ابلاغ شد. در آن زمان ما برای اجرای این طرح برآورد هزینه کرده و اعلام کردیم که اگر می‌خواهیم مانند کشورهای روسیه، ترکیه، آلمان، اسپانیا، چین و... دارای سیستم‌عامل مستقل باشیم، به مبلغی در حدود ۱۰ میلیون دلار نیاز است. اکنون دولت فقط سه میلیون و ۶۰۰ هزار کلاینت و بیش از ۱۰۰ هزار سرور دارد بنابراین اگر فقط بخواهیم لایسنس آنها را پرداخت کنیم حدود 5.5 میلیارد دلار باید پول بپردازیم ولی برای مستقل کردن سیستم‌عامل و جایگزینی آن به ۱۰ میلیون دلار نیاز بود و این مبلغ در برابر پنج میلیارد دلار رقمی محسوب نمی‌شود.

آیا کشور ما دانش تولید سیستم‌عامل بومی و ملی دارد؟
بله، در کشور نیروهای انسانی متخصصی وجود دارد که امکان تولید سیستم‌عامل بومی و ملی را دارند ولی دیگر نوشتن یک سیستم‌عامل از صفر تا صد آن غلط است و هیچ توجیه فنی و اقتصادی ندارد. اکنون هیچ کشوری این کار را انجام نمی‌دهد و برای آن هزینه نمی‌کند. ما نیز به فکر نوشتن سیستم‌عاملی به‌ صورت صفر تا صد آن نیستیم، چرا که اکثراً به‌دنبال مستقل کردن سیستم‌عامل‌های موجود در بازار هستند. به عبارتی اکثر کشورها از سیستم‌عامل‌های متن‌بازی که در جهان وجود دارد مانند لینوکس، بی‌اس‌دی و... برای کاربردهای خاص سفارشی استفاده می‌کنند. چون فقط نوشتن سیستم‌عامل مطرح نیست بلکه استفاده از برنامه‌های دیگر که توسط برنامه‌نویسان سراسر جهان توسعه‌ داده شده نیز مهم است. نمی‌توان صرفاً یک سیستم‌عامل بومی تولید کرد پس برنامه‌های قبلی چه خواهد شد، به همین دلیل این کار عاقلانه نیست. در دنیا مرسوم است که از سیستم‌عامل‌های موجود استفاده کرده و نیازمندی‌های خود را در آن گنجانده و بتدریج از برندهای بین‌المللی مستقل کنند. به‌عنوان مثال اکثر کاربران و کارشناسان سیستم‌عامل «اوبونتو» را می‌شناسند. اوبونتو ابتدا با وابستگی کامل از دبیان مشتق اما بعد ازسه سال کاملاً مستقل شد. اکنون چین، روسیه، انگلیس، ترکیه و دیگر کشورها همین کار را انجام داده‌اند بنابراین ما نیز باید این کار را سریع‌تر انجام دهیم.
به‌نظر می‌رسد ما از دیگر کشورها در بحث سفارشی و مستقل کردن سیستم‌عامل عقب مانده‌ایم؟
بله نسبت به دیگر کشورها خیلی هم عقب مانده‌ایم. البته باید بگویم ما از سال ۸۴ بارها این موضوع را گفتیم و هشدار دادیم که کاربران خاص ما (مثلاً در دستگاه‌های اجرایی) نیاز به سیستم‌عامل سفارشی شده دارند و باید آن را جدی گرفت. تهدیدات و آسیب‌ها نه تنها زیاد هستند و کاربران خاص را بیشتر تهدید می‌کنند، بلکه سازندگان سیستم‌های‌عامل توانایی ضربه زدن به اپلیکیشن‌ها و... را دارند و می‌توانند آنها را حذف کرده یا قطع کنند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، تاریخ انتشار 3 تیر 98، شماره: 7090