شعارسال: چالش کم‌آبی، خشک‌سالی و تغییرات اقلیم، ضرورت تغییر الگوی کشت را اجتناب‌ناپذیر کرده است، طرحی که نیازمند جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات منطقه‌ای، آموزش، تأمین نهاده‌ها، تسهیلات ارزان قیمت و حمایت‌های دولتی است؛ اما تاکنون محقق نشده.

طرح الگوی کشت به عمر دو برنامه دولت در انتظار اجرا مانده است، و با وجود قول‌های فراوانی که دولت برای اجرای آن می‌دهند تاکنون اقدام خاصی انجام نشده و کشاورزان سال به سال از اجرایی نشدن این طرح متضرر می‌شوند‌.

بر اساس این طرح تمام ظرفیت‌های کشاورزی استان‌ها باید مشخص شود و مطابق با نوع خاک، میزان آب و بازار صادراتی برای کشاورزان آن منطقه محصول توصیه شود با این روش ضمن استفاده از ظرفیت‌های بخش کشاورزی در استفاده از آب صرفه‌جویی می‌شود. این طرح به کشاورزی پایدار کمک می‌کند و باعث حفظ منابع کشاورزی، افزایش تولید و درآمد کشاورزان خواهد شد‌. داشتن برنامه الگوی کشت علمی و متناسب با شرایط اقلیمی، پایداری تولیدات کشاورزی و امنیت غذایی را تضمین می‌کند و سبب می‌شود از استعدادهای هر منطقه استفاده درست و به‌جایی صورت بگیرد و بهره‌وری افزایش و منابع طبیعی ماندگار شوند‌.

مسعود اسدی، عضو شورای مرکزی خانه کشاورز، در این‌باره گفت: وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در اجرا نشدن الگوی کشت هر دو مقصر هستند، درحالی‌که وزارت نیرو خود باید امر آموزش و مدیریت مصرف آب برای کشاورزان را به‌عهده بگیرد، اما این مسئولیت را از وزارت جهاد کشاورزی انتظار دارد‌. البته وزارت جهاد کشاورزی هم کاری در این زمینه انجام نداده است‌. یکی از برکات اجرای طرح الگوی کشت استفاده بهینه از آب این مایع حیات است‌. کشور ما یک‌سوم میانگین جهانی یعنی تنها 230 میلی‌متر بارش دارد و اجرای این طرح در بخش کشاروزی برای کشور ما از هر واجبی واجب‌تر است‌.

اقدامی برای الگوی کشت نشده است

اسدی با اشاره به این‌که وزارت جهاد کشاورزی تاکنون در اجرای الگوی کشت اقدام مناسبی انجام نداده است، افزود: با اجرای الگوی کشت، مسئولان ذی‌ربط و تصمیم‌گیران باید این اطمینان را به کشاورزان بدهند که در صورت جایگزینی کشت محصولات کم‌آب‌بر تفاوتی در درآمد و بازار فروش آن‌ها ایجاد نمی‌شود‌.

وی ادامه داد: در اجرای الگوی کشت مسئولان باید محصولاتی را معرفی کنند که امکانات و لوازم مورد نیاز جهت کشت را بتوانند در اختیار بهره‌برداران قرار دهند، ضمن آن‌که از لحاظ اقتصادی تغییری در محصولات جایگزین معرفی شده ایجاد نشود‌.

تجربه 50 ساله کشورها در اجرای طرح الگوی کشت

طرح الگوی کشت 50 سال است در کشورهای صنعتی و کشورهایی که اقتصادشان بر پایه کشاورزی است اجرا می‌شود‌. در واقع هیچ کشتی در آن کشورها به غیر از چارچوب الگوی کشت انجام نمی‌شود‌.

کشاورزی در کشور ما بیش‌تر سنتی و براساس تجربیات کشاورزان است، کشاورز براساس تجربه و درآمد سال جاری درباره نوع کشت سال آینده تصمیم می‌گیرد، اگر امسال درآمد بالایی داشته باشند سال آینده هم همان محصول را می‌کارند و نتیجه افزایش عرضه در سال آینده کاهش قیمت می‌شود تجربه‌ تلخی که سال‌ها کشاورزان را به خاک سرد نشانده است‌.

محمدرضا اسکندری، وزیر اسبق وزارت جهاد کشاورزی، گفت: الگوی کشت باید تبدیل به قانون شود. لایحه کشت مرداد 88 به دولت ارائه شده که باید تصویب می‌شد؛ اما تا این لحظه مصوب نشده است و باید پرسید چرا دولت تعلل می‌کند؟

کشاورزان سیب‌زمینی‌کار و پیازکار بارها و بارها با توجه به بالا بودن قیمت امسال، سال آینده کشت بیش‌تری را به این محصولات اختصاص داده‌اند و با افزایش تولید قیمت در سال آینده به‌شدت کاهش یافته و همه متضرر شده‌اند، تجربه‌ای که کشاورزان حتی به کارگر پول داده تا انبارهایشان را خالی کنند، ‌نداشتن برنامه صادراتی و مدیریت لازم برای تنظیم عرضه و تقاضا باعث می‌شود که قیمت‌ها در بازار ثبات نداشته باشد.

محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی، در این‌باره می‌گوید: کشاورز باید بداند محصولی که امروز تولید می‌کند در کجا و چگونه مصرف می‌شود و متقاضی آن کیست. اگر محصولی بدون در نظر گرفتن زنجیره تولید، کشت و روانه بازار شود محکوم به شکست است‌. برای این‌که تولید پایداری داشته باشیم باید نیازهای پیش از تولید مدیریت شود و مدیر واحد تولیدی در بخش کشاورزی باید نیازهای خود را در بخش نهاده برآورد و تأمین کند، تولید محصولات کشاورزی باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که قیمت تمام شده محصول از قیمت محصول مشابه وارداتی بیش‌تر نباشد‌.

کشاورزانی که در منحنی تار عنکبوتی گرفتار می‌شوند

کشاورزان سال‌هاست یک‌سال درآمد خوب دارند و سال دیگر درآمدشان به‌شدت پایین می‌آید‌. کشاورزی که امسال محصولش را خوب فروخته سال دیگر هم همان را می‌کارد و این‌بار به‌دلیل بالا رفتن عرضه، قیمت کاهش می‌یابد و برعکس‌. این در علم اقتصاد به نام منحنی تار عنکبوتی معروف است‌؛ یعنی کشاورزان بدون توجه به استدلال‌های منطقی و تنها براساس ظاهر بازار برای کشت سال آینده تصمیم‌گیری می‌کنند‌. مثلاً اگر امسال گوجه‌فرنگی را گران‌تر فروختند سال آینده تمام مناطق صیفی‌کار زمین‌های خود را صیفی می‌کارند و این‌بار نتیجه عکس رخ می‌دهد و به‌دلیل بالا رفتن عرضه، قیمت به‌شدت کاهش می‌یابد‌.

زنگ هشدار برای صیفی‌کاران

امسال هر کیلو پیاز تا 17 هزار تومان و سیب‌زمینی تا 10 هزار تومان افزایش یافت و براساس منحنی تار عنکبوتی و تجربه‌ای که از سال‌های گذشته وجود دارد این مسأله کشاورزان را در سال آینده به‌سمت کشت گسترده پیاز سوق خواهد داد‌.

این زنگ هشدار از اکنون زده شده و ضرر و خسارت جدی در کمین پیازکاران سال آینده است‌. آیا وزارت جهاد کشاورزی نمی‌تواند مدیریت کند تا آن‌ها متضرر نشوند؟ راهکار اجرای طرح الگوی کشت است که روی میز این وزارتخانه جای خوش کرده است و الگوی کشتی که سال‌ها پیش تصویب شده و قرار است وزارت جهاد کشاورزی براساس آن برنامه کشت به کشاورزان بدهد هنوز اجرایی نشده است‌.

اجرای الگوی کشت به قوه قهریه نیاز دارد؟

جواد سرافرازی، مدیرکل دفتر امور آب وزارت جهاد کشاورزی، 20 خردادماه در نشست خبری در جمع خبرنگاران خبر خوشی داشت و این‌که این طرح به‌تازگی آماده شده است و وزارت جهاد به‌دنبال اجرای آن است‌. درحالی‌که این خبر می‌توانست 5/4 میلیون بهره‌بردار و خانواده‌های آن‌ها و حتی مردم مصرف‌کننده را بسیار خوشحال کند و آرزوی دور و دراز اقتصاد کشاورزی کشور را برآورده کند که وی با جملات بعدی کاخ آرزوها را این چنین فروریخت: اجرای این طرح نیاز به همکاری سایر نهادها ازجمله قوه قضائیه و وزارت کشور دارد و وزارت جهاد کشاورزی به تنهایی توان اجرا ندارد‌. رسانه‌ها از این نشست خبری چنین تیتر زدند: «وزارت جهاد کشاورزی توان اجرای این طرح را ندارد‌.»

پیش از این هم وزارت جهاد کشاورزی گفته بود نمی‌توانم بالای سر 5/4 میلیون بهره‌بردار کشاورزی بایستم و با تهدید و زور مجبورشان کنم که فلان محصول را کشت کنید یا کشت نکنید‌. چنانکه مدیرکل دفتر امور آب وزارت جهاد کشاورزی در این‌باره گفته بود: 5/4 میلیون بهره‌بردار کشاورزی در کشور وجود دارد و این‌که به آن‌ها اجبار کنیم چه محصولی را بکارند و چه محصولی را نکارند، امکان‌پذیر نیست و باید نهادهایی مانند قوه قضائیه هم با آن‌ها همکاری کند تا کشاورزان را مجبور به کشت یا عدم کشت برخی محصولات کنند‌.

راهکار اجرای طرح الگوی کشت

اما کارشناسان این پاسخ را بسیار سطحی و پیش‌پا افتاده می‌دانند و معتقدند برای مدیریت و اجرای الگوی کشت نیاز به قوه قهریه نیست‌. با اعمال مدیریت مثلاً در نظر گرفتن قیمت خرید تضمینی برای محصولات اساسی و مهم و حمایت‌های ویژه از آن‌ها و در مقابل عدم حمایت از محصولاتی آب‌بر و غیرضرور مانند هندوانه و خربزه می‌توان در نهایت کشاورزان را به‌سمت کشت محصولات اساسی سوق داد‌. یعنی قرار نیست کشاورزان تهدید به کشت محصول خاص یا عدم کشت آن شوند و تنها استفاده از الگو و ابزار مدیریتی می‌تواند کارساز باشد‌. وزارت جهاد کشاورزی ابزارهای بسیار مؤثری در اختیار دارد که می‌تواند از آن‌ها برای مدیریت الگوی کشت استفاده کند‌. ارائه کود یارانه‌ای، ارائه بذر یارانه‌ای، سموم و تسهیلات بانکی ازجمله ابزارهایی است که دست وزارت جهاد کشاورزی را برای مدیریت و قاعده و‌گذاری و اصطلاحاً گولاتوری در بخش کشاورزی باز می‌کند‌.

وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند با روش‌های مدیریتی حتی کشاورزان را از افتادن در ورطه خسارت و زیان نجات دهد‌؛ مثلاً در سالی که به‌دلیل بالا بودن قیمت محصولاتی مانند پیاز و سیب‌زمینی انتظار کشت بیش از اندازه در سال آینده و احتمال خسارت این‌گونه کشاورزان است با مدیریت درست وزارت جهاد کشاروزی می‌تواند با پیشنهاد کردن الگوی مناسب کشت آن‌ها را از این ضرر و زیان نجات دهد‌. این ابزار حتی به وزارت جهاد کشاورزی اجازه می‌دهد محصولات قابل کشت در هر استان را حتی به تفکیک شهرستان‌ها مشخص کند‌؛ اما استفاده از ابزارها قبل از هر چیز به اراده و پذیرفتن هزینه و زحمت اجرای سیاست‌های درست نیاز دارد‌.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: 5تیر1398 ، کدخبر: 69596: www.sabzineh.org