شعار سال: یکسال گذشته سال سختی برای تجارت خارجی بوده است. تحریمها و به دنبال آن نوسان نرخ ارز، فضای تجارت را غبارآلود کرد؛ این در حالی است که به نظر میرسد حداقل افزایش چند برابر نرخ ارز، وضع صادرکنندگان را خوب کند، اما به باور فعالان اقتصادی، ما استاد فرصتسوزی هستیم و سیاستگذاریها در زمینه صادرات باعث شد که صادرکنندگان از میدان خارج شوند و صادر نکنند.
در عین حال، افزایش نرخ ارز شکل قاچاق را از واردات به صادرات تغییر داده است؛ بهگونهای که در حال حاضر هر از چند گاهی شاهد کمیاب شدن و افزایش قیمت یک کالا به دلیل قاچاق به خارج از کشور هستیم. محمدرضا مودودی، رییسکل سازمان توسعه تجارت در این خصوص میگوید: «اگر مکانیزم سیاستهای ارزی اصلاح نشود، همواره این تهدید و خطر وجود دارد که صادرات قاچاق همچنان ادامه پیدا کند.» وی تاکید میکند: «این موضوع صادرکنندگان خوشنام را به حاشیه میرساند و به کیفیت محصولات آسیب میزند. در نهایت نیز سود لازم را نمیبریم. » آنچه در ادامه میخوانید، مشروح گفتوگو با محمدرضا مودودی، سرپرست سازمان توسعه تجارت و معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در کافهخبر خبرگزاری خبرآتلاین درباره وضعیت فضای تجاری کشور است.
من اگر بخواهم به گذشته برگردم که تصویر درستتری داشته باشیم، باید بگویم قبل از انقلاب کل صادرات غیرنفتیمان نیم میلیارد دلار بوده، اما امروز بعد از گذشت ۴۰ سال به ۵۰ میلیارد دلار رسیده و به عبارتی، ۱۰ هزار درصد رشد را در صادرات تجربه کردیم. در طول این مدت اتفاقات زیادی افتاد که هم میتوانست در توسعه تجارت کشور موثر و هم اینکه مخل باشد.
بعد از جنگ تحمیلی، ما رویکرد خودکفایی و جایگزینی واردات را هدف قرار دادیم که باعث شد واحدهای صنعتی زیادی را در سطح کشور ایجاد کنیم که بیشتر مقیاس محلی، استانی و یا ملی داشتند. کمتر مجموعهای در آن سالها در داخل کشور شکل گرفت که مقیاس صادراتی داشته باشد و در عرصه بینالمللی بتواند محصولاتی را تولید کند که رقابتپذیر باشد. بر این اساس، امروز بعد از گذشت ۳۰ سال، وقتی بررسی میکنیم که آیا میتوانیم این ظرفیتها را صادراتی کنیم، میبینیم اصلا زیرساخت آنها صادراتی نیست و برای منطقه، محل و شهر کوچک خودشان طراحی شده بودند. به این ترتیب، با وجود اینکه در حال حاضر نزدیک به ۴۰ هزار واحد صنعتی در شهرکهای صنعتی داریم، جدای از آن تعدادی که بهصورت پراکنده در استانها و شهرستانها ایجاد شدند، اما حجم صادرات این ۴۰ هزار واحد صنعتی تقریبا نزدیک به ۲ میلیارد دلار است. بنابراین هیچکدام از واحدهای صنعتی اساسا زیرساخت صادراتی ندارند.
جالب است که بدانید ۸۵ درصد درآمد ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد دلاری، مربوط به بعد از انقلاب بوده و تقریبا ۶۵ درصد این درآمد نیز به ۱۵ سال اخیر برمیگردد. یعنی اگر میخواستند، این پول به شدت در اختیار دولت بوده تا بتواند سرمایهگذاری داشته باشد و راهبردهای صنعتی و صادراتی خود را ترویج دهد.
اگر ما امروز ۱۵۰ میلیارد دلار صادرات نداریم، دلیل اصلی این است که در این بخش سرمایهگذاری دقیقی صورت نگرفته و جالبتر اینکه بدانید ما در همین مدت نزدیک به یکهزار و ۴۰۰ میلیارد دلار را صرف واردات کردیم. یعنی اتفاقا درآمد ارزی بیشتر در خدمت واردات بوده که در قالب کالاها و مواد اولیه واسطهای، ماشینآلات و کالاهای ضروری وارد کشور شده است.
واقعیت این است که ما نتوانستیم زیرساختهای اقتصادی کشور را بهگونهای طراحی و مدیریت کنیم که یک کشور صادراتی باشیم؛ گرچه ما صنعتیترین کشور منطقه هستیم که صادراتی است. یعنی در منطقه خودمان که کشورهای نفتی پیرامون ما هستند، صنعتیترین کشور نفتی منطقه هستیم که امتیاز بزرگی محسوب میشود.
در شرایط تحریم که اساسا با بحران جنگ اقتصادی روبهرو هستیم، پیوستگی و ارتباط موثر با اقتصاد جهانی با همین واحدهای کوچک و متوسطی که ایجاد شده، یک عامل مثبت تلقی میشود تا بتوانیم ضربات و تبعات تحریم را به حداقل برسانیم.
نکته دیگری که در بحث تجارت بینالملل مهم است، این است که ما به خودباوری و اعتماد به نفس لازم نرسیدیم که میتوانیم عضو موثر از باشگاه جهانی تجارت باشیم. ما هنوز در برابر عضویت در WTO با احتیاط حرف میزنیم و با دغدغه صحبت میکنیم. در صورتی که ۱۶۴ کشور دنیا عضو باشگاه جهانی تجارت هستند و تقریبا هیچ کدام از این کشورها در این خصوص اعلام نارضایتی نکردند و اینکه متاسف باشند از اینکه عضو WTO شدهاند. در عین حال، من فکر میکنم اگر ما عضو WTO شویم، با توجه به پتانسیل بالایی که کشور دارد، خیلی راحت میتواند سرمایه و سرمایهگذار جذب کند و امروز تبعات تحریمی که میتواند به اقتصاد کشور آسیب برساند را به حداقل برسانیم.
درست است که امروز ارز مشکل اساسی کشور ما است، اما سوال اینجاست که اگر تصور کنیم روابط بانکی با دنیا برقرار و نرخ ارز اصلاح شد، آیا میتوانیم حجم صادرات را از ۵۰ به ۱۰۰ میلیارد دلار با وضعیت موجود برسانیم؟ خیر، اساسا در کشور ما ساختارها، زیرساختها و ابزار لازم برای تبدیل شدن به یک کشور ۱۰۰ میلیارد دلاری وجود ندارد. نکته مهم، همان سیاستهای صنعتی است که باید روی محصولات صادراتی سرمایهگذاری کنیم. دوم اینکه باید رابطه پایداری به لحاظ ارتباط سیاسی با دنیا داشته باشیم و تنشزدایی در دستور کار قرار گیرد تا کشوری مثل آمریکاییها نیایند فضا را اینقدر متشنج کنند که کشورهای دیگر برای تجارت با ایران احتیاط کنند.
به چه دلیل؟
چون اساسا وقتی وارد پیمان منطقهای هم میخواهیم بشویم، اینقدر زیرساختها و ساختار فکری و پارادایم ذهنی ما نسبت به موضوع تجارت بینالملل و پیمانهای تجاری متفاوت از دنیا است که نمیتوانیم از ظرفیتها به خوبی استفاده کنیم و هر بار با یک چالش مواجه هستیم. از سوی دیگر، در برابر واردات به شدت مقاومت میکنیم، اما میخواهیم همه بسترها برای صادرات فراهم شود. این خوشایند هیچ کشوری نیست و کشورها هم ترجیح میدهند که پیمانها را عمیق نکنند، بنابراین ما از بزرگترین فرصتی که در اختیارمان بود که پیمانهای بینالمللی و منطقهای است، نتوانستیم استفاده کنیم.
از سوی دیگر، تجارت و صادرات یک عامل تک متغیره نیست و مثل یک خط تولید نیست که با کم و زیاد کردن سرعت خط تولید، تعداد محصول را افزایش دهید. اساس تجارت مبتنی بر اعتماد متقابل است. در تجارت نمیتوانید بگویید برای مثال به دلیل اینکه کالا را ارزان میدهم، بنابراین صادراتم باید دو برابر شود. نکته اینجاست که آیا به اندازه دو برابر، کالا برای صادرات دارید. چون ما دیدیم که تا یک مقداری پیاز و خرما صادر میشد، در داخل کشور با تورم قیمتها مواجه میشدیم. این نشان میدهد که ما محصول صادراتی کم داریم. از طرف دیگر، دنیا میگوید که ما به ارزانی قیمت کالا توجه نمیکنیم و میپرسد شما میتوانید بعد یک سال به ما کالا بدهید یا اینکه میتوانیم اعتماد کنیم که پول جابهجا شود و یا اینکه کالای شما فردا دچار محدودیت و ممنوعیت نمیشوید؟ بر این اساس، نمیتوانیم بگوییم صرفا با درست شدن یک عامل، باید صادرات شدت بگیرد. دقیقا اثر دارد، ولی متغیرهای دیگری هم وجود دارند که روی تجارت خارجی تاثیر میگذارند و حتما هم ما باید متناسب با آنها، خود را به روز کنیم.
به نظر میرسد که اگر مکانیزم سیاستهای ارزی اصلاح نشود و قیمت ارز را واقعی کنیم، همواره این تهدید و خطر وجود دارد که صادرات قاچاق همچنان ادامه پیدا کند و کارتهای جدیدالورود برای دور زدن تعهدات ارزی افزایش پیدا کند، کمااینکه پارسال این اتفاق افتاد و امسال هم این داستان متاسفانه ادامه دارد. این موضوع صادرکنندگان خوشنام را به حاشیه میرساند و به کیفیت محصولات آسیب میزند و در نهایت سود لازم را نمیبریم و نیز ارزی هم که باید براساس نظر بانک مرکزی باید به چرخه اقتصاد کشور بازمیگشت، شاید به آن شیوهای که مطلوب نظر است، برنگشت.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری تحلیلی خبرآنلاین ، تاریخ انتشار 10تیر 98، کد خبر: 1275223، www.khabaronline.ir