شعار سال: منطقه آزاد، محدوده ای محصور شده است که به دلیل معافیت از برخی قوانین دست و پاگیر کشور مثل بخشودگی سود، تخفیف در عوارض گمرکی و یا بخشودگی های مالیاتی به محل ایده آل برای فعالیت های اقتصادی و جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی تبدیل می شود.

این مناطق برای کشورهایی همچون چین با اقتصاد دولتی، راه و پُلی برای عبور به یک سرمایه داری از نوع جدید بوده‌اند اما؛ در برخی از کشورها نیز گاها، راهی بوده‌ برای تسهیل در قوانین مالیاتی و گمرکی و تشویق روابط تجاری و البته در بُعد منفی، کشورهایی هم در این بین وجود دارند که دروازه‌ای برای آسیب‌های اقتصادی، فساد و پول‌شویی بوده اند.

در راستای افزایش مناطق آزاد، چهاردهم تیرماه سال ۱۳۹۵ رئیس جمهور، لایحه ایجاد هفت منطقه آزاد تجاری - صنعتی و ۱۲ منطقه ویژه اقتصادی را طی تشریفات قانونی به مجلس شورای اسلامی تقدیم کرد و پس از آن نیز دولت یک لایحه جدید در خصوص ایجاد منطقه آزاد قصر شیرین را به مجلس شورای اسلامی ارائه کرد تا ایجاد این هشت منطقه آزاد جدید در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار گیرد. مدت هاست که دولت با ارائه لایحه ای سعی در افزایش تعداد این مناطق آزاد دارد در حالی که شواهد، این گونه نشان می دهد که مناطق آزاد قبلی هنوز نتوانسته اند در دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده شان موفق باشند.

در حالی بررسی این لایحه در سبد رای بهارستانی ها قرار گرفت که نقش اهالی بومی این مناطق در هاله ای از ابهام قرار دارد.

کسبه و اهالی محل بعضی از مناطق آزاد در پاسخ به سؤال فواید مناطق آزاد برای معیشت و کسب و کارشان می گویند مناطق آزاد تنها محلی برای واردات شده و در آن نه کارخانه ای برای تولید احداث می شود نه صادراتی اتفاق می افتد و نه برای افزایش اشتغال پایدار سرمایه گذاری می شود.

در بررسی یکی از مناطق آزاد، مشخص شد که بومیان این مناطق نه تنها تا به حال سودی از آزاد شدن منطقه خود نبرده اند بلکه هر روز شاهد ثروتمند شدن قاچاقچیانی هستند که از این مناطق به عنوان باراندازی برای واردات کالای قاچاق به سرزمین اصلی استفاده می کنند.

مناطق آزاد باید محلی باشد برای تولید بدون دغدغه محصولات داخلی و صادرات آنها، در حالی که هم اکنون مناطق آزاد تبدیل به دروازه واردات کالاهای خارجی گشته اند و در این مناطق به جای کارگاه های تولیدی، تنها مجتمع های تجاری لوکس در حال احداث است.

درآمد پایین کارگران عادی در بخش خدمات و درآمد بالای کارگران فنی در بخش صنعت که به خاطر کار مجبور به مهاجرت شده اند باعث به وجود آمدن تفاوت در سطح درآمد این دو بخش و به نوعی شکست این طرح شده است.

برخی کارشناسان با اعتقاد به اینکه مناطق آزاد، عمدتاً به واردات کالا‌های لوکس و غیر ضروری، به داخل کشور محدود شده‌اند، علت این امر را فقدان مقررات و قوانین و نبود ابزار‌های کنترلی روشن جهت فعالیت این‌گونه مناطق میدانند که منجر به سوء استفاده قاچاقچیان کالا شده و بر مشکلات قبلی افزوده شده است.

مدیریت نادرست مناطق آزاد را تحت الشعاع قرار داده است

امیری، استاد اقتصاد دانشگاه کرمانشاه می‌گوید: منطقه آزاد و یا هر جای دیگر اگر از حد مجاز مدیریت درست خارج شود، به جای آنکه مفید قرار بگیرد، بیشتر ضرر می‌رساند؛ زیرا چه عرضه و چه تقاضا اگر از حد متعادل خارج شود، بحران ایجاد می‌کند.

امیری در ادامه می‌افزاید: به طور کلی منطقه آزاد به خودی خود مسئله بدی نیست؛ اما اگر مدیریت نشود، بحران زاست. دقیقا مثل دانشگاه، ورود به دانشگاه خوب است؛ اما وقتی بازار کار اشباع شود و نتوان شغل جدید ایجاد کرد، آن وقت ایجاد شغل برای همین نیرو‌های تحصیلکرده به بحران تبدیل می‌شود.

حرف تا عمل مناطق آزاد با هم فاصله دارد

مهدی طرفی، یکی از مسئولین دانشگاه چمران اهواز نیز در این خصوص می‌گوید: در حالت کلی واژه مناطق آزاد به خودی خود چیز بدی نیست و می‌تواند در ایجاد اشتغال موثر باشد؛ اما مسئله این است که چیزی که باید اجرا شود با آنچه که در عمل می‌بینیم به شدت با هم فاصله دارند.

طرفی در ادامه می‌گوید: در استان خوزستان همه بدبختی و مشکلات مردم به خاطر مناطق آزاد است. منطقه آزاد اروند در آبادان، نه تنها ایجاد اشتغال نکرده؛ بلکه واردات بی رویه کالا سبب از بین رفتن شغل مردم در این منطقه شده است.

وی ادامه می دهد: تنها چیزی که منطقه آزاد، برای مردم ایجاد کرده است، خودرو‌های گران قیمت و مدل بالایی هستند که در خیابان‌های آبادان در حال تردد اند و این مساله تضاد طبقاتی را بیش از پیش عیان می‌کند.

آمار میزان واردات مناطق آزاد در 25 سال گذشته نشان می دهد که این واردات پنج برابر صادرات کالا از مناطق آزاد بوده و این یعنی تراز تجاری منفی پانصد.

با این تفاسیر به نظر می رسد ایران هنوز به جایگاه مناسبی برای بهره برداری از مناطق آزاد نرسیده است، چرا که نه تنها این مناطق توانایی رشد و شکوفایی ساکنان بومی خود را ندارند بلکه تاثیر چندانی نیز بر اقتصاد کشور نگذاشته اند. مناطقی که برای خود سودی ندارند چطور می توانند در پویایی و رشد اقتصاد کلان کشور نقش پررنگی ایفا کنند.

حالا باید دید، پیامد تصمیماتی که درباره مناطق آزاد گرفته می شود در آینده مثبت خواهد بود یا منفی؟

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی آموزشی پول نیوز، تاریخ 16 آبان 98، کد مطلب: 319769: www.poolnews.ir