شعار سال: دکتر حسین شیرزاد در این سمپوزیوم گفت: در گام دوم، ما نیازمند تحول و تغییر جهت از پارادایم "مدیریت تولید محوری" به پارادایم "مدیریت تقاضا محوری" با حفظ ارزش‌های زیست محیطی در بخش کشاورزی کشور می‌باشیم. تاکنون اساس کار بازارمحصولات کشاورزی وابسته به دانش صریح و انضمامی ما در مورد وضعیت (تغییرات و تحولات) عرضه و تقاضای کالا‌ها و امکان کنترل و تاثیرگذاری بر آن‌ها به گونه‌ای بود که تقاضا تامین شود و تولید نیز آسیب نبیند و این تفکر تک خطی حاکم بر کلیه سیاست‌های کلان طی ۵۰ سال اخیر بوده است.
وی در ادامه گفت: در حالی که بیشترتغییرات و تحولات در تقاضای مواد غذایی در کوتاه مدت تا میان مدت به تغییرات قیمت کالا و کالا‌های مکمل و جانشین آن از یکسو و قدرت خرید مردم از سوی دیگر بستگی دارد، ولی در میان مدت به تغییر در الگوی مصرف یا توازن چیدمان سرانه تامین کالری روزانه و تاثیر تغییرات فرهنگی موثر بر آن وابسته است، بنابراین برخورد نظری و شیوه عمل ما یا پراکسیس سیاستگزار در عصر جدید با دیالکتیک " شیوه مدیریت تولید" به موازات "شیوه مدیریت تقاضا " در حال تغییر است و در ایران هم باید این تغییر رویکرد درامنیت غذایی، بخش کشاورزی و شبکه‌های تعاون روستایی کشور صورت پذیرد، اجرایی نمودن اصول، ارزش‌ها و تنظیمات گام دوم نیاز به تغییرات پارادایمیک دارد.
وی در خصوص تبیین ویژگی‌های بازار کشاورزی کشور افزود: کشش عرضه در تولیدات کشاورزی بسیار پایین است و در عین حال ریسک سرمایه گذاری در این بخش بسیار بالاتر از سایر بخش‌های اقتصادی است؛ بنابراین ضروری است تا درک کنیم که در بحث پایش زنجیره تامین و زنجیره تولید، موضوع پایش تغییرات متغیر‌های کلان و خرد نظیر قیمت، بارش، دما و تغییر اقلیم و تحولات پارامتر‌های کلان اقتصادی در طول سال و تاثیر آن بر اجرای فرایند تولید نیز در کنارپارادایم درحال تغییر شیوه تولید کشاورزی و تغییرات اقلیمی مدنظر برنامه ریزان قرار گیرد.
معاون وزیر جهاد کشاورزی در خصوص مسایل مربوط به تحولات در حاشیه بازار اظهار کرد: در حال حاضر ضعف در عملیات بازاریابی شامل فعالیت‌های جمع آوری، بسته بندی، درجه بندی، حمل و نقل، انبارداری، فرآوری، برقراری استاندارد‌های بهداشتی (کنترل باقیمانده سموم) و کیفی، تبلیغات و فقدان شرکت‌های مدیریت صادرات و تشکل‌های قوی واردات وصادرات محصولات کشاورزی تاثیر زیادی بر بالا رفتن هزینه‌ها و افزایش حاشیه بازار دارد ما نیاز به کشف بازار‌های جدید در منطقه داریم.
وی در باب کارکرد‌های مثبت مباشرین همکار در شبکه تعاون روستایی کشور با ذکر برخی ملاحظات افزودکه در گذشته عملکرد دستگاه مباشر برای تنظیم بازار بر اساس قانون در مواردی منجر به عدم تعادل‌ها و ایجاد نوساناتی در بازار شده است بعنوان مثال در مورد برخی محصولات صادراتی نظیر کشمش و خرما در گذشته تاجران و صادرکنندگان خرید مستقیم محصولات را بصرفه ندیده و به انتظار خرید از سوی سازمان تعاون می‌نشستند و با اطمینان از عدم توانایی دستگاه مباشر برای نگهداری محصول با شرکت در مزایده و ایجاد انحصار محصول را با قیمت ارزان‌تر خریداری می‌نمودند، این وضعیت در حال حاضر متوقف شده است. چون سهم بیشتری از قدرت در معاملات بازاری را به اتحادیه هاو تشکل‌ها واگذار نموده ایم.
وی گفت: بنابراین ضروری است که با حرکت در جهت مکانیزم‌های بورسی و استفاده از قابلیت‌های بورس کالای کشور از این عارضه و سندرم جلوگیری نمود. توسعه شرکت‌های کاگزاری بورسی و آموزش معاملات در بورس نظیر آنچه در خراسان جنوبی در خصوص زعفران رخ داد، نشان می‌دهد که می‌توان توأمان دو سیاست پایداری درآمد کشاورزان و پایداری منابع پایه را به موازات یکدیگر دنبال نمود.
شیرزاد تصریح کرد: سازمان مرکزی سعی نموده این چالش را با استفاده از سازو کار‌های بورسی و تقویت سیستم‌های نگهداری و انبارش شبکه تعاون روستایی تا حدودی حل نماید.
معاون وزیر جهاد کشاورزی با طرح ضرورت‌های حضور بازارسازان و بازارگردانان در فراگرد‌های توزیع محصولات کشاورزی به حاضرین گفت: امروزه اگرچه کانال‌های توزیع محصولات زراعی و وجود بروکری، واسطه‌ها در آن ضرورت دارد، اما به شرطی این حضور مشروعیت دارد که فعالیت واسطه گری آن‌ها منجر به افزایش ارزش افزوده محصولات گردد، در حال حاضر، اغلب کانال‌های توزیع نقشی در ارتقای ارزش افزوده محصولات (حداقل از طریق درجه بندی و یا بسته بندی) ایفا نمی‌کنند آن‌ها فقط به امر خرید و فروش محصول بدون ایجاد تغییری در برندسازی، بسته بندی، شکل فرآوری و تبدیل محصولات می‌پردازند و فقط بر حاشیه بازار می‌افزایند. یکسان نگری قانون به همه محصولات زراعی، باغی که هر کدام دارای ساختار بازار متفاوتی بوده و قاعدتا نمی‌توان با یک ابزارهمه را مورد حمایت قرارداد. تولید کنندگان محصولات مختلفی، چون گندم، زعفران، پنبه، چغندرقند و ... را که محصولشان عملا دارای ساختار بازار مختلفی هستند را نمی‌توان به یک شیوه مورد حمایت قرار دهیم. متاسفانه سیاست‌های حمایتی کنونی نتوانسته است انگیزه لازم را برای تولید کنندگان عضو شبکه تعاون روستایی جهت افزایش سرمایه گذاری و کاهش استهلاک و زیر بنا‌ها در بخش را فراهم کند. بلکه بیشتر در جهت خنثی سازی بخشی از فشار‌های تورمی ناشی از افزایش قیمت نهاده‌ها در بخش بکار گرفته شده است. رشد تورم روستایی و رشد سطح عمومی قیمت نهاده‌های تولید مسئله مهمی است که می‌تواند تولید کشاورزی را دچار آسیب سازد.
وی با طرح خرید حمایتی گوجه فرنگی در سال ۹۸ گفت: افزایش متغیر‌های برون زای بخش کشاورزی و تاثیرات نرخ ارز به همراه کاهش سطح زیر کشت چغندر تاثیر بیشتری بر دریافتی نیروی کار و سرمایه در آن نسبت به سایر بخش‌ها دارد. بعنوان مثال عدم کارایی قیمت‌های تضمینی وضع شده برای تولیدات کشاورزی به دلیل سرکوب قیمت‌ها و عدم اجرای جدی این سیاست در بعضی از زمینه‌ها و همچنین فقدان تناسب بین هزینه‌های تولید و قیمت وضع شده در مقایسه با سایر کالا‌ها، علاوه بر این، توجه به این مسئله که نرخ رشد قیمت‌های تضمینی در بسیاری محصولات از نرخ رشد تورم در کشور پایین‌تر است، فضای کسب و کار کشاورزی را تنگ ساخته است. سرکوب قیمت به بهانه رساندن کالای ارزان قیمت کشاورزان به مصرف کننده شهری، سیاست درستی نیست و تولید را به مخاطره می‌اندارد.
مدیر عامل سازمان مرکزی تعاون روستایی خاطر نشان کرد: این امر بیانگر آن است که افزایش سالانه قیمت تضمینی بر سطح کشت و میزان تولید محصولات تاثیر قابل ملاحظه‌ای نداشته و افزایش قیمت بیشتر برای جبران افزایش سالانه هزینه‌های تولید ناشی از افزایش قیمت نهاده‌های مورد استفاده، بیمه ها، دستمزد کارگر، هزینه‌های حمل ونقل و سوخت و ... صورت گرفته است. از سوی دیگر، یکی از مشکلات تحقق اهداف خرید‌های حمایتی و توافقی، میزان اعتبارات دولتی تخصیص یافته بدین منظور و فرایند طولانی و زمان بر تامین و پرداخت اعتبار لازم برای خرید محصولات در طول سال‌های اجرا بوده است به گونه‌ای که سیاستگزار با در نظر گرفتن میزان بودجه و مسائل کلان اقتصادی همواره قیمت‌های پیشنهادی را تعدیل نموده و در نتیجه طی سال‌های متمادی رابطه مبادله برای محصولاتی که به نرخ‌های حمایتی یا توافقی خریداری می‌شده است به زیان محصول تغییر یافته است.
شیرزاد گفت که برای اثر بخشی بیشتر و مداخله گری موثرتر و هدفمند در بازار محصولات کشاورزی نیازبه خطوط اعتباری ویژه و حضور بهنگام برای جلوگیری از نوسانات فصلی قیمتی برخی از مهمترین محصولات زراعی و باغی دارای مازاد در کشور داریم. نیاز کشور به ایجاد "کریدور‌های سبز صادراتی" و شناسایی بازار‌های جدید و شرکای مطمئن خارجی، تضمین کننده پایداری و تاب آوری تولید است.
وی افزود: تکامل روند تولید و بازاریابی محصولات کشاورزی در کشور نشان می‌دهد که علیرغم تغییرات قابل ملاحظه‌ای که در کاربرد روش‌های فنی و نهاده‌های جدید و مکانیزاسیون در سطح مزارع صورت گرفته است لیکن شبکه تعاون روستایی کشور در زمینه بازاررسانی بازاریابی محصولات، کشت قراردادی، شیوه‌های جدید نظام اجاره داری، لیزینگ مکانیزاسیون، انواع قرارداد‌های فیوچرو آپشن بکارگیری و استفاده از ابزار‌ها و روش‌های نوین انبارش بسیار محدود بوده است، و شبکه همگام با بهبود شرایط فنی تولید حرکت نکرده و نظام بازاریابی از کارایی لازم برخوردار نبوده است و به طور عمده از شیوه‌های سنتی استفاده شده است. اساسا این عدم کارایی سبب گردیده که حاشیه غیر منطقی بازاریابی در مورد بسیاری از محصولات تقریبا زیاد باشد رابطه شبکه تعاون روستایی کشور با میادین میوه وتره بار رابطه بسیار نا کارآمدی است و نیاز به باز طراحی مکانیزم‌های نوین ارتباط کارکردی دارد.
دکتر شیرزاد دلایل ناکارآمدی نظام بازاررسانی و بازاریابی محصولات کشاورزی در ایران را عدم اطلاع کشاورزان از قیمت‌ها و عدم وجود سیستم اطلاع رسانی کارآمد در پهنه‌های بخش کشاورزی و عدم کارآمدی لازم در سیاست‌های قیمت گذاری آمرانه که معمولا بصورت گسترده استفاده میگردد اظهار نمود و افزود: در کنار عدم وجود شرکت‌ها و تشکل‌های بازاررسانی و بازاریابی ملی بین المللی محصولات کشاورزی با مشارکت تولید کنندگان موقعیت انحصاری برخی عمده فروشان و واسطه‌ها در فرآیند بازاریابی برخی محصولات چالش اساسی مهمی است.
مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی کشور، پائین بودن قدرت چانه زنی کشاورزان در فرآیند فروش محصولات را با توجه به عدم توسعه زیرساخت‌های لازم و کارآمد بازاریابی محصولات کشاورزی و عدم وجود سیاست مشخص در برنامه ریزی تامین مالی، تامین نهاده، تولید و توزیع محصولات درقطب‌های تولید را از آفت‌های سیاستگزاری در کشاورزی عنوان کرد.
رییس هیات مدیره و مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران خاطرنشان کرد: فقدان استراتژی و سیاست مشخص پیرامون صادرات محصولات کشاورزی و نوعی دیپلماسی تجاری حوزه کشاورزی در نزد تشکل‌ها و انجمن‌های تخصصی بخش خصوصی، بالا بودن میزان حاشیه‌های بازاریابی اغلب محصولات کشاورزی و نظام بهره برداری خرده مالکی و کوچک بودن قطعات کشت که منجر به عدم ایجاد انگیزه و توانایی کشاورزان در فرایند بازاریابی به طور گسترده می‌شود. در کنار نظام انبارش سنتی و عدم وجود بار انداز‌های مبداء و مقصد، امکانات لازم برای انبارداری محصولات، و ضعیف بودن توان مالی کشاورزان و عدم اعطای تسهیلات و اعتبارات به منظور انجام فرآیند بازاریابی همچون ذخیره سازی و نگهداری، فقدان شرکت‌های حمل ونقل کشاورزی را از مشکلات بخش برشمرد.
وی گفت نوسانات شدید قیمت برخی از محصولات به دلیل عدم کارآمدی نظام توزیع محصولات در کلان شهر‌ها و وجود بوروکراسی اداری گسترده به هنگام اتخاذ سیاست‌های تنظیم بازار در شرایط کمبود ارز و بحران‌های کالایی نیازمند تمهیدات جدیدی است که فارغ از دوگانه تفکرات سنتی و مدرن در برخورد با پدیده‌های نوظهور در زنجیره تولید، ضرورت ایجاد و تاسیس نهاد‌ها و ساختار‌های تازه‌ای را نوید می‌دهد.

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت مرکزی تعاون روستایی، تاریخ انتشار 24 آذر 98، کدخبر: 50308، www.corc.ir