شعار سال: اقتصاد کشورهای نفت‌خیز از تغییرات این بازار دچار شوک‌ شد و هنوز کاهش بی‌سابقه قیمت نفت برایشان قابل هضم نیست. این کاهش قیمت آنقدر فشار را زیاد کرده است که بسیاری از کشورهای عضو در نشست‌های اخیر اوپک آمادگی خود را برای کاهش عرضه نفت اعلام کرده‌اند تا قیمت این طلای سیاه متعادل شده و از حرکت نزولی آن جلوگیری کنند. وضعیت آنقدر برای فعالان این بازار بحرانی هست که حتی گفته می‌شود این وضعیت می‌توانست تا جایی ادامه یابد که مخازن ذخیره نفت دیگر ظرفیت خالی نداشته‌ باشند و حتی کشورهای تولید کننده نفت به دنبال اجاره نفتکش‌ها برای ذخیره نفت تولیدی خود باشند. ایران نیز که قسمت قابل توجهی از صادراتش را نفت تشکیل می‌دهد، از این شوک قیمتی بازار بی‌نصیب نمانده است. گرچه از نظر کارشناسان ایران نسبت به بقیه کشورهای صادرکننده نفت زیر فشار این کاهش تاریخی قیمت نرفت، چراکه تحریم‌های اعمال شده بر اقتصاد ایران صادرات نفت کشور را به شدت کاهش داده بود، اما همین افت صادرات باعث شد تا دچار شوک شدیدی از کاهش قیمت نشود و از آنجایی که دیگر جایی برای کاهش تولید نداشت، از توافق اخیر اوپک برای کاهش تولید هم معاف شد. حسن مرادی، کارشناس انرژی، در خصوص تاثیرپذیری ایران از شرایط بازار نفت جهانی در شرایط تحریمی گفت: «حجم معاملات نفتی ایران حجم مشخصی است. یعنی مشتریانی که ما در این برهه زمانی داریم مثل سابق نیست و میزان صادرات و تجارت ما بسیار محدود است، بنابراین در چهارچوب این محدودیت است که معاملات ما صورت می‌گیرد و به همان نسبت هم از پارامترهای بازار جهانی متاثر خواهیم بود. پس به همان نسبت تجاری که داریم تحت تاثیر واکنش‌های بازار جهانی خواهیم بود.»

سیاست‌های صحیح برای جبران ضرر

هر چه قدر هم کشور درگیر تحریم‌های اعمال شده باشد، باز هم از آنجا که عمده درآمد کشور از طریق صادرات نفت است، باز هم تغییرات و نوسانات قیمتی در بازار نفت تاثیر خود را بر روی اقتصاد ایران خواهد گذاشت و درآمدهای ارزی را کاهش خواهد داد. کشور تا آن حد وابسته به درآمدهای نفتی است که حتی بودجه هرساله کشور نیز بر اساس تخمین قیمت جهانی این طلای سیاه برنامه‌ریزی می‌شود.از دید برخی تحلیل‌گران و کارشناسان حوزه نفت و انرژی ایران با ظرفیت‌هایی که دارد اگر تصمیم‌های درستی اتخاذ کند و سیاست‌های صحیحی را در پیش گیرد می‌تواند اوضاع را به نفع خود بازگردانده و ضررهای وارد شده را تا حد امکان جبران کند. از دید این کارشناسان در صورت عدم انجام اقدامات مناسب در بلندمدت کشور دچار کسری بودجه شده و راه‌هایی که برای تامین این کسری بودجه در پیش خواهد گرفت با رشد اقتصادی مغایرت خواهد داشت و قطعا رشد اقتصادی منفی می‌شود.چین بزرگترین خریدار نفت ایران است و برخی تحلیل‌گران بازار نفت بر این باورند که کاهش قیمت حتی می‌تواند بر حجم صادرات نفت ایران به این کشور اضافه کند، چرا که مقداری از حجم صادرات نفت ایران به چین بابت پرداخت هزینه‌ها و دستمزد شرکت‌های سرمایه‌گذار چینی در صنعت نفت ایران است که رقمی در حدود ۳ونیم میلیارد دلار می‌شود. بنابراین با کاهش قیمت نفت، حجم ارسالی نفت ایران به چین باید افزایش یابد. مرادی درباره افزایش معاملات کشور با شرکت‌های آسیایی گفت:«در خصوص شرکت‌های آسیایی که شاید فرصت همکاری ما با آن‌ها فراهم باشد باید گفت که این شرکت‌ها قطعا منافع خود را در ارتباط با ما در نظر می‌گیرند و می‌بینند که آیا دامن زدن به معامله در شرایط تحریم بین‌المللی به نفع‌شان است یا کنار نشستن. بنابراین این دست کشورها هم سعی می‌کنند ریسک نکنند و به دام تحریم‌ها و جریمه‌های بین‌المللی نیفتند و شاید برخی این ریسک‌ها را نپذیرند. گرچه شرکت‌های آسیایی با وجود چنین شرایطی کجدارومریز معاملاتی را با کشور دارند و ما هم قادریم تا حدودی اوضاع صادرات‌مان را با چنین معامله‌هایی سامان بدهیم».
از دیگر اقداماتی که کشور می‌تواند برای فرار از این شوک جهانی در پیش گیرد، تغییر از فروش فرآورده‌های نفتی به سمت گاز و میعانات گازی است. حسن مرادی درباره تمرکز کشور بر تولید محصولات نفتی و گازی گفت: «اگر بخواهیم در این شرایط فشار تحریم در عرصه‌های صادرات نفتی و گازی موفق باشیم، باید به تنوع محصولات صادراتی فکر کنیم. مثلا در حال حاضر ما در بحث گاز LPG که همان گاز مایع کپسولی است، صاحب امتیاز صادرات به کشورهای همسایه هستیم. همانطور که می‌دانیدCNG محدودیت‎‌هایی برای صادر کردن دارند که حتما باید از طریق خط لوله جابه‌جا شود که می‌توانیم در این حوزه هم به کشورهایی مثل هند و پاکستان صادرات این نوع گاز را داشته باشیم». مرادی در ادامه گفت: «موردی که ما از آن غافل شده‌ایم و می‌تواند برای ما سرنوشت‌ساز باشد گاز LNG است. در حال حاضر اکثر کشورهای دنیا، به‌خصوص آمریکا، حدود صد سال است که از تکنولوژی تولید این گاز استفاده می‌کنند و می‌توانند گاز را داخل کپسول به هر نقطه‌ای که می‌خواهند صادر کنند. تنها روزنه‌ای که در این تکنولوژی برای ما ایجاد شده است تا به الان این است که شرکتی اعلام آمادگی کرده است تا 300 دستگاه اتوبوس را در شهر تهران LNGسوز کند که مذاکراتی هم در این مورد انجام شده است. اگر این پروژه اجرایی شود خودش می‌تواند دریچه‌ای برای استفاده کشور از این تکنولوژی شود. پس ما باید بر روی پایگاه‌ها و پالایشگاه‌های گاز LNG کار کنیم و اجازه دهیم که این گاز جزو محصولات صادراتی ما قرار گیرد. مشتقات دیگر نفتی و پتروشیمی هم هست که در آن حوزه هم می‌توانیم صادرات داشته باشیم».

پیش‌بینی افزایش قیمت طلای سیاه

عوامل عرضه و تقاضا تعیین‌کننده قیمت نفت هستند. در حال حاضر عرضه در جهان افزایش پیدا کرده در حالی که تقاضا به دلیل قرنطینه، کاهش فعالیت اقتصادی و توقف بسیاری از پروازهای هوایی کاهش شدیدی داشته است. در گزارش ماهانه اوپک پیشبینی شده که کاهش تقاضای جهانی برای نفت در نیمه اول سال ۲۰۲۰ ادامه پیدا خواهد کرد، اما میزان افت تقاضا به خصوص در نیمه دوم سال همچنان نامعلوم مانده و پیش‌بینی‌ها بین هشت تا ۱۵ میلیون بشکه در روز متغیر هستند. پیش از آن آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش ماهانه خود پیش‌بینی کرد که تقاضا برای نفت در آوریل ۲۹ میلیون بشکه در روز و در کل سال ۲۰۲۰ به میزان ۹.۳ میلیون بشکه در روز کاهش پیدا خواهد کرد. قطعا این وضعیت تغییر می‌کند و تقاضا با فروکش کردن ویروس کرونا و تسهیل محدودیت‌های قرنطینه بهبود پیدا خواهد کرد، اما بسیاری از کارشناسان بازار بر این باورند که تقاضا به حدی نخواهد بود که بتواند اشباع عرضه جهانی را جذب کند. از این‌رو انتظارات برای تک‌رقمی شدن قیمت معاملات نفت افزایش یافته و برخی از معامله‌گران بر این باورند که سقوط قیمت نفت به نزدیک پنج دلار در هر بشکه به زودی به حقیقت خواهد پیوست و برای همه عادی خواهد شد. حسن مرادی درباره پیش‌بینی متعادل شدن قیمت طلای سیاه گفت: «برای اینکه قیمت‌ها به پیش از کرونا بازگردد، باید منتظر شد که شرایط کاملا عادی شود. در حال حاضر هیچ کس نمی‌تواند پیش‌بینی دقیقی از آینده داشته باشد. در شرایطی که هواپیماها در فرودگاه‌ها هستند و کشتی‌های زیادی در قرنطینه و کلا رفت و آمدهای بین‌المللی محدود شده است، دیدن آینده بسیار مشکل است. هیچ کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند کی شرایط به حالت عادی بازمی‌گردد. قطعا اگر مصرف به پیش از کرونا بازگردد قیمت هم دوباره مثل قبل خواهد شد، ولی تا پیش از آن این مسئله بسیار بعید است و به نظر اگر کاهش قیمت نفت هم متوقف شود، افزایش چندانی هم نخواهد داشت».از نظر تحلیل‌گران هر اتفاقی در خصوص قیمت‌های نفت ممکن است روی دهد و شوک‌های عرضه اتفاق بیفتند یا تقاضا دوباره افزایش پیدا کند، اما فعلا بازار نفت در یک روند نزولی قرار گرفته و قیمتها میلی به افزایش نشان نمی‌دهند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه همدلی، تاریخ 1 اردیبهشت 99، شماره: 1401: www.hamdelidaily.ir