- تورم مواد غذایی به ۶۴ درصد رسید، ایران ششمسن کشور دارای غذای گران
- انتصاب سرپرست مرکز توسعه مکانیزاسیون کشاورزی کشور و چالش های پیش روی آقای رئیس
- برنامه ریزی برای سازگاری اقلیمی در ایران ، کیلویی چند؟
- خودکفایی برنج و مشتی تخیلات و شعار و ویترین چینی مدیریتی، بجای برنامه ریزی و پاسخگویی؟
- تامین امنیت غذایی از راه «غذای سالم، با کیفیت و ارزان» با منشا داخلی"
- فاجعه سدسازی در ایران و پروژه‌های راحت الحلقوم برای درصد بگیرها و شومن ها؟!
- توقف ثبت سفارش مجدد برای نهادهها دامی و نیاز به نقدینگی شش برابری برای شرکت‌های واردکننده
- دستور فوری بر تدوین قانون آبخیزداری، موضوعی برای اجرا یا ابزاری برای انحراف افکار
چهارشنبه ۲۴ ارديبهشت ۱۴۰۴ - 2025 May 14 
مدیریت پایدار زیست‌محیطی نیازمند توسعه طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری است که در شرایط کنونی کشور می‌تواند علاج خشکسالی و راهکاری برای کاهش خسارت‌های باران‌های سیل‌آسا و افزایش منابع آب زیرزمینی باشد. وقتی سیل بی‌رحمانه جاری می‌شود و خانه‌ها را تخریب، باغ‌ها، زمین‌های کشاورزی و هر چه بر سر راهش قرار دارد با خود می‌برد یا عطش خشکسالی باعث خشکیدگی جنگل‌ها، مراتع، محصولات کشاورزی و کمبود آب آشامیدنی و صنعتی می‌شود، ارزش اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری بیش از پیش روشن می‌شود.
شعار سال: ایران دو روی سکه فراوانی و قحطی آب در سال‌های گذشته و بهار امسال را تجربه کرد تا همه متولیان مجاب شوند توجه به مدیریت علمی منابع آب نیاز ضروری امروز کشور است.
بارندگی‌های اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹ سبب جاری شدن سیلاب در شمال استان فارس شد که همانند گذشته مسیر تاریخی خود را به‌سمت ابرکوه طی کرد. کارشناسان مربوطه هم با خرد جمعی و بهره‌گیری از تجارب محلی و استفاده از ظرفیت طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری آن را کنترل و از زیان به بخش کشاورزی جلوگیری کردند. عموماً مردم از باران خاطره خوشی دارند، ولی سیلاب را به چشم ویرانگر نگاه می‌کنند و از تلف شدن دام، نابودی مزارع و باغ‌ها، تلفات انسانی، تخریب راه‌ها و زیرساخت‌ها برای هم داستان‌ها نقل می‌کنند. فقر پوشش گیاهی، بارش ناگهانی و دخالت غیراصولی انسان در طبیعت از عوامل جاری شدن سیلاب است؛ در واقع آبخیزداری با تقویت پوشش گیاهی معنا پیدا می‌کند که فلسفه وجودی آن حفاظت از خاک است و این اصل در عرصه جهانی پذیرفته شده است که هر جا مدیریت جامعی اجرا شود، خسارت سیل در حد صفر است که نمونه آن را می‌توان امسال در ابرکوه مشاهده کرد.
به گفته کارشناسان به‌ازای هر هکتار اجرای عملیات آبخیزداری ۲۰ تا ۲۵ درصد از حجم آب‌های جمع‌آوری شده به تقویت سفره آب‌های زیرزمینی منطقه کمک می‌کند.
امروزه با توجه به تغییرات اقلیمی و اهمیت مهار سیلاب برای بهره‌مندی از آن، طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری بیش از هر زمانی مورد توجه قرار گرفته است که این طرح‌ها نقش مهمی در ایجاد اشتغال، تغذیه آبخوان‌ها، چاه‌ها، چشمه‌ها، قنات، پیشگیری و کاهش زیان‌های خشکسالی دارد.
در جریان بارندگی سال زراعی جاری با تمهیدات پیش‌بینی شده از سوی مدیریت بحران فرمانداری و تلاش مسئولان، بخش کشاورزی ابرکوه شاهد کم‌ترین میزان خسارت سیل بود.
اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری از سوی اداره‌های منابع طبیعی و منابع آب شهرستان در سال‌های اخیر به خوبی نشان داد می‌توان با سرمایه‌گذاری بیش‌تر در این حوزه در مهار سیلاب موفق عمل کرد.
حفاظت از مزارع و مجتمع‌های دامداری با احداث بند‌های خاکی
ازجمله اقدامات بسیار تأثیرگذار در جلوگیری از خسارات سیل که موثر هم واقع شد و نگذاشت سیل به بخش کشاورزی خسارت وارد کند، حفاظت مزارع توسط کشاورزان با ایجاد بند‌های خاکی در اطراف آن و بند‌های خاکی در اطرف مجتمع‌های دامداری روستای ده‌عرب ابرکوه بود که از ورود سیل از حوزه شمال فارس به منطقه جلوگیری کرد.
نبود طرح‌های آبخیزداری علت خسارت به بخش کشاورزی
یکی از عوامل خسارت ناشی از سیل به حوزه کشاورزی در دهه‌های اخیر، نبود طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری و پخش سیلاب بود که باعث افزایش میزان خسارت شد.
همچنین تمهیدات پیش‌بینی شده از سوی مدیریت بحران، برنامه‌ریزی دستگاه‌های مختلف و توجه به پیش‌بینی‌های اداره کل هواشناسی یزد در جلوگیری از خسارت سیل نیز بسیار موثر بود. به گفته مدیر جهاد کشاورزی ابرکوه هر چند سرما و طوفان اواخر اسفندماه سال گذشته و فروردین‌ماه امسال به بخش کشاورزی زیان‌هایی وارد کرد؛ ولی با جاری شدن سیلاب خسارتی به این حوزه وارد نشد.
مهدی غیب‌اللهی به ایرنا گفت: تنها خسارت اندکی به جاده‌های عشایری و بین مزارع برخی مناطق شهرستان وارد شد که با تأمین اعتبار و شن‌ریزی بازسازی می‌شود.
به گفته وی، بر اثر حوادث طبیعی در سال زراعی جاری ۵۵۰ میلیارد تومان به محصول باغ‌های زردآلو، گوجه‌سبز و پسته شهرستان خسارت وارد شد که ۳۰۰ میلیارد تومان آن مربوط به سرمازدگی است.
بارندگی به افزایش تولید کمک می‌کند
همچنین حسین فلاح‌زاده، یکی از کشاورزان ابرکوه، گفت: بارندگی امسال به افزایش تولید مزارع گندم و محصول سردرختی بسیار کمک می‌کند.
وی افزود: درپی بارش‌های اخیر و با جاری شدن سیلاب که در چند سال اخیر سابقه نداشت، میزان آبدهی چاه‌های کشاورزی افزایش یافت و برخی کشاورزان برای چند روزی موتور چاه‌های کشاورزی خود را خاموش کردند. همچنین محمد دهقان، دیگر کشاورز ابرکوهی، گفت: اگرچه سیلاب به برخی جاده بین مزارع تا حدودی خسارت وارد کرد؛ اما به محصولات زیانی وارد نشد. امیدواریم خداوند همیشه نعمت‌هایش به‌ویژه نزول رحمت الهی را که باعث افزایش کیفیت تولید محصولات می‌شود، به بندگان خود ارزانی دارد.
آبگیری ۲۳ سازه و بند‌های خاکی ابرکوه
همچنین به گفته رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری ابرکوه به‌دنبال جاری شدن سیلاب در حوزه شمال فارس و برخی مناطق شهرستان، از مجموع ۲۳ سد و بند‌های خاکی حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان که ۷/۱۵ میلیون مترمکعب ظرفیت دارد، ۱۲ میلیون مترمکعب سیلاب در این بند‌ها ذخیره‌سازی شد.
مرتضی سعیدی افزود: مهار سیلاب و رواناب‌ها نقش موثری در پیشگیری از تخریب زیرساخت‌ها ازجمله پل‌ها، آبراهه‌ها، راه‌های بین مزارع، مسیر‌های ارتباطی، اراضی زراعی، باغی و گلخانه‌ها دارد و سبب تقویت منابع آب‌های زیرزمینی ازجمله چاه‌ها، چشمه‌ها و قنات می‌شود.
تعداد بند‌های خاکی و سیل‌بند‌های استان برای کنترل سیلاب‌های فصلی دو هزار و ۳۰۰ مورد با ظرفیت ۲۰ میلیون مترمکعب است که در بارندگی سال زراعی جاری ۷۰ درصد ظرفیت آن تکمیل شد.
افزایش ۲۰ میلی‌متری بارندگی در ابرکوه
همچنین رئیس شورای حفاظت منابع آب ابرکوه میانگین بارش سالانه شهرستان را ۶۵ میلی‌متر ذکر کرد و گفت: در سال زراعی ۹۸-۹۹ میانگین بارندگی به حدود ۸۵ میلی‌متر رسید.
محمد کاظمی‌نسب با اشاره به اینکه مهار سیلاب و بارندگی تأثیر خوبی در افزایش و تقویت آب سفره‌های زیرزمینی دارد، تصریح کرد: هنوز وضعیت منابع آبی شهرستان در شرایط بحرانی است.
فرماندار ابرکوه خاطرنشان کرد: تغییر اقلیم باعث شد تا شاهد کاهش بارندگی در سال‌های گذشته باشیم و این امر به افت سطح آب‌های زیرزمینی منجر شد.
رئیس شورای کشاورزی ابرکوه گفت: باید رواناب‌ها به جای تبدیل به سیلاب موجب تغذیه آب زیرزمینی و احیاء، حفظ و ارتقای پوشش گیاهی شود که این مهم تنها با اجرای پروژه‌های آبخیزداری ممکن است.
به گفته کاظمی‌نسب، دشت ابرکوه یکی از چهار دشت ممنوعه بحرانی استان یزد است و با کسری مخزن حدود ۱/۱ میلیارد مترمکعبی آب سفره‌های زیرزمینی روبه‌روست.
وی خاطرنشان کرد: به‌منظور احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی منطقه اقداماتی از قبیل اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی برای اصلاح روند مصرف، پیاده‌سازی مدیریت مشارکتی منابع آب زیرزمینی، نصب کنتور‌های هوشمند و اجرای طرح تحویل حجمی آب و خاموشی موقت ۶۶۲ حلقه چاه کشاورزی از سال ١٣٩۵ تاکنون، انجام شد.
افت ۲۱ متر سطح آب زیرزمینی و ایجاد ۴۰ فروچاله
وی تصریح کرد: به‌دلیل تداوم دو دهه خشکسالی و افت ۲۱ متر سطح آب‌های زیرزمینی حدود ۴۰ فروچاله در این شهرستان به‌وجود آمده و کشاورزان با خاموش کردن چاه‌ها در فصل زمستان برداشت آب را از چند سال گذشته مدیریت می‌کنند.
اراضی قابل کشاورزی ابرکوه ۲۰ هزار هکتار است که به علت کم‌آبی ۱۵ هزار هکتار آن کشت می‌شود که از این میزان هشت هزار هکتار به باغ‌های میوه و بقیه هم به اراضی زراعی اختصاص دارد.
۴۰ درصد اشتغال ابرکوه وابسته به فعالیت‌های کشاورزی، دامداری و دامپروری است و هشت هزار خانوار از این طریق امرار معاش می‌کنند. ۱۴۰ میلیون مترمکعب آب مورد نیاز حوزه کشاورزی به مدت ۱۰ ماه از ۶۶۲ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق و ۱۳ رشته قنات تأمین می‌شود و سالانه ۲۰۰ هزار تن محصول کشاورزی و دامی در ابرکوه تولید و بخشی از آن در بازار استان‌های همجوار و کشور‌های حوزه خلیج فارس عرضه می‌شود. مرکز شهرستان ۵۵ هزار نفری ابرکوه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب‌غربی شهر یزد قرار دارد.
بارندگی‌های اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹ سبب جاری شدن سیلاب در شمال استان فارس شد که همانند گذشته مسیر تاریخی خود را به‌سمت ابرکوه طی کرد. کارشناسان مربوطه هم با خرد جمعی و بهره‌گیری از تجارب محلی و استفاده از ظرفیت طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری آن را کنترل و از زیان به بخش کشاورزی جلوگیری کردند. عموماً مردم از باران خاطره خوشی دارند، ولی سیلاب را به چشم ویرانگر نگاه می‌کنند و از تلف شدن دام، نابودی مزارع و باغ‌ها، تلفات انسانی، تخریب راه‌ها و زیرساخت‌ها برای هم داستان‌ها نقل می‌کنند. فقر پوشش گیاهی، بارش ناگهانی و دخالت غیراصولی انسان در طبیعت از عوامل جاری شدن سیلاب است؛ در واقع آبخیزداری با تقویت پوشش گیاهی معنا پیدا می‌کند که فلسفه وجودی آن حفاظت از خاک است و این اصل در عرصه جهانی پذیرفته شده است که هر جا مدیریت جامعی اجرا شود، خسارت سیل در حد صفر است که نمونه آن را می‌توان امسال در ابرکوه مشاهده کرد.
به گفته کارشناسان به‌ازای هر هکتار اجرای عملیات آبخیزداری ۲۰ تا ۲۵ درصد از حجم آب‌های جمع‌آوری شده به تقویت سفره آب‌های زیرزمینی منطقه کمک می‌کند.
امروزه با توجه به تغییرات اقلیمی و اهمیت مهار سیلاب برای بهره‌مندی از آن، طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری بیش از هر زمانی مورد توجه قرار گرفته است که این طرح‌ها نقش مهمی در ایجاد اشتغال، تغذیه آبخوان‌ها، چاه‌ها، چشمه‌ها، قنات، پیشگیری و کاهش زیان‌های خشکسالی دارد.
در جریان بارندگی سال زراعی جاری با تمهیدات پیش‌بینی شده از سوی مدیریت بحران فرمانداری و تلاش مسئولان، بخش کشاورزی ابرکوه شاهد کم‌ترین میزان خسارت سیل بود.
اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری از سوی اداره‌های منابع طبیعی و منابع آب شهرستان در سال‌های اخیر به خوبی نشان داد می‌توان با سرمایه‌گذاری بیش‌تر در این حوزه در مهار سیلاب موفق عمل کرد.
حفاظت از مزارع و مجتمع‌های دامداری با احداث بند‌های خاکی
ازجمله اقدامات بسیار تأثیرگذار در جلوگیری از خسارات سیل که موثر هم واقع شد و نگذاشت سیل به بخش کشاورزی خسارت وارد کند، حفاظت مزارع توسط کشاورزان با ایجاد بند‌های خاکی در اطراف آن و بند‌های خاکی در اطرف مجتمع‌های دامداری روستای ده‌عرب ابرکوه بود که از ورود سیل از حوزه شمال فارس به منطقه جلوگیری کرد.
نبود طرح‌های آبخیزداری علت خسارت به بخش کشاورزی
یکی از عوامل خسارت ناشی از سیل به حوزه کشاورزی در دهه‌های اخیر، نبود طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری و پخش سیلاب بود که باعث افزایش میزان خسارت شد.
همچنین تمهیدات پیش‌بینی شده از سوی مدیریت بحران، برنامه‌ریزی دستگاه‌های مختلف و توجه به پیش‌بینی‌های اداره کل هواشناسی یزد در جلوگیری از خسارت سیل نیز بسیار موثر بود. به گفته مدیر جهاد کشاورزی ابرکوه هر چند سرما و طوفان اواخر اسفندماه سال گذشته و فروردین‌ماه امسال به بخش کشاورزی زیان‌هایی وارد کرد؛ ولی با جاری شدن سیلاب خسارتی به این حوزه وارد نشد.
مهدی غیب‌اللهی به ایرنا گفت: تنها خسارت اندکی به جاده‌های عشایری و بین مزارع برخی مناطق شهرستان وارد شد که با تأمین اعتبار و شن‌ریزی بازسازی می‌شود.
به گفته وی، بر اثر حوادث طبیعی در سال زراعی جاری ۵۵۰ میلیارد تومان به محصول باغ‌های زردآلو، گوجه‌سبز و پسته شهرستان خسارت وارد شد که ۳۰۰ میلیارد تومان آن مربوط به سرمازدگی است.
بارندگی به افزایش تولید کمک می‌کند
همچنین حسین فلاح‌زاده، یکی از کشاورزان ابرکوه، گفت: بارندگی امسال به افزایش تولید مزارع گندم و محصول سردرختی بسیار کمک می‌کند.
وی افزود: درپی بارش‌های اخیر و با جاری شدن سیلاب که در چند سال اخیر سابقه نداشت، میزان آبدهی چاه‌های کشاورزی افزایش یافت و برخی کشاورزان برای چند روزی موتور چاه‌های کشاورزی خود را خاموش کردند. همچنین محمد دهقان، دیگر کشاورز ابرکوهی، گفت: اگرچه سیلاب به برخی جاده بین مزارع تا حدودی خسارت وارد کرد؛ اما به محصولات زیانی وارد نشد. امیدواریم خداوند همیشه نعمت‌هایش به‌ویژه نزول رحمت الهی را که باعث افزایش کیفیت تولید محصولات می‌شود، به بندگان خود ارزانی دارد.
آبگیری ۲۳ سازه و بند‌های خاکی ابرکوه
همچنین به گفته رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری ابرکوه به‌دنبال جاری شدن سیلاب در حوزه شمال فارس و برخی مناطق شهرستان، از مجموع ۲۳ سد و بند‌های خاکی حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان که ۷/۱۵ میلیون مترمکعب ظرفیت دارد، ۱۲ میلیون مترمکعب سیلاب در این بند‌ها ذخیره‌سازی شد.
مرتضی سعیدی افزود: مهار سیلاب و رواناب‌ها نقش موثری در پیشگیری از تخریب زیرساخت‌ها ازجمله پل‌ها، آبراهه‌ها، راه‌های بین مزارع، مسیر‌های ارتباطی، اراضی زراعی، باغی و گلخانه‌ها دارد و سبب تقویت منابع آب‌های زیرزمینی ازجمله چاه‌ها، چشمه‌ها و قنات می‌شود.
تعداد بند‌های خاکی و سیل‌بند‌های استان برای کنترل سیلاب‌های فصلی دو هزار و ۳۰۰ مورد با ظرفیت ۲۰ میلیون مترمکعب است که در بارندگی سال زراعی جاری ۷۰ درصد ظرفیت آن تکمیل شد.
افزایش ۲۰ میلی‌متری بارندگی در ابرکوه
همچنین رئیس شورای حفاظت منابع آب ابرکوه میانگین بارش سالانه شهرستان را ۶۵ میلی‌متر ذکر کرد و گفت: در سال زراعی ۹۸-۹۹ میانگین بارندگی به حدود ۸۵ میلی‌متر رسید.
محمد کاظمی‌نسب با اشاره به اینکه مهار سیلاب و بارندگی تأثیر خوبی در افزایش و تقویت آب سفره‌های زیرزمینی دارد، تصریح کرد: هنوز وضعیت منابع آبی شهرستان در شرایط بحرانی است.
فرماندار ابرکوه خاطرنشان کرد: تغییر اقلیم باعث شد تا شاهد کاهش بارندگی در سال‌های گذشته باشیم و این امر به افت سطح آب‌های زیرزمینی منجر شد.
رئیس شورای کشاورزی ابرکوه گفت: باید رواناب‌ها به جای تبدیل به سیلاب موجب تغذیه آب زیرزمینی و احیاء، حفظ و ارتقای پوشش گیاهی شود که این مهم تنها با اجرای پروژه‌های آبخیزداری ممکن است.
به گفته کاظمی‌نسب، دشت ابرکوه یکی از چهار دشت ممنوعه بحرانی استان یزد است و با کسری مخزن حدود ۱/۱ میلیارد مترمکعبی آب سفره‌های زیرزمینی روبه‌روست.
وی خاطرنشان کرد: به‌منظور احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی منطقه اقداماتی از قبیل اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی برای اصلاح روند مصرف، پیاده‌سازی مدیریت مشارکتی منابع آب زیرزمینی، نصب کنتور‌های هوشمند و اجرای طرح تحویل حجمی آب و خاموشی موقت ۶۶۲ حلقه چاه کشاورزی از سال ١٣٩۵ تاکنون، انجام شد.
افت ۲۱ متر سطح آب زیرزمینی و ایجاد ۴۰ فروچاله
وی تصریح کرد: به‌دلیل تداوم دو دهه خشکسالی و افت ۲۱ متر سطح آب‌های زیرزمینی حدود ۴۰ فروچاله در این شهرستان به‌وجود آمده و کشاورزان با خاموش کردن چاه‌ها در فصل زمستان برداشت آب را از چند سال گذشته مدیریت می‌کنند.
اراضی قابل کشاورزی ابرکوه ۲۰ هزار هکتار است که به علت کم‌آبی ۱۵ هزار هکتار آن کشت می‌شود که از این میزان هشت هزار هکتار به باغ‌های میوه و بقیه هم به اراضی زراعی اختصاص دارد.
۴۰ درصد اشتغال ابرکوه وابسته به فعالیت‌های کشاورزی، دامداری و دامپروری است و هشت هزار خانوار از این طریق امرار معاش می‌کنند. ۱۴۰ میلیون مترمکعب آب مورد نیاز حوزه کشاورزی به مدت ۱۰ ماه از ۶۶۲ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق و ۱۳ رشته قنات تأمین می‌شود و سالانه ۲۰۰ هزار تن محصول کشاورزی و دامی در ابرکوه تولید و بخشی از آن در بازار استان‌های همجوار و کشور‌های حوزه خلیج فارس عرضه می‌شود. مرکز شهرستان ۵۵ هزار نفری ابرکوه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب‌غربی شهر یزد قرار دارد.
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: ۲۴ اردیبهشت 1399 ، شماره خبر: 1130 ، www.sabzineh.org
برگزیده ها