شعار سال : «در جستجوی اعتماد اجتماعی در ایران» عنوان کتابی است دربرگیرنده سخنرانی‌های مجموعه نشست اعتماد اجتماعی در ایران که با همکاری بنگاه نشر و ترجمه پارسه منتشر شده است.

چرا در شرایط کنونی کشورمان، صحبت از اعتماد اجتماعی اهمیت دارد؟ این روزها، از رانندگان تاکسی و خانه‌دار‌ها گرفته تا مسئولان سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌های گوناگون، کمتر کسی است که از افزایش آسیب‌های اجتماعی در ایران سخن نگوید. اعتماد اجتماعی چه ارتباطی با آسیب‌های اجتماعی دارد؟ آیا اعتماد اجتماعی می‌تواند کلید حل مسائل جامعه باشد؟

اعتماد اجتماعی از پیش‌شرط‌ های کلیدی برای حفظ موجودیت جامعه است و برای حل مسائل اجتماعی ضروری می‌نماید، زیرا باعث شکل‌گیری آرامش و امنیت روانی می‌شود و برای تحرک اقتصادی و افزایش مشروعیت نظام سیاسی و اجتماعی ضرورت دارد. اعتماد پیش‌بینی و کنترل دنیای انسانی را ممکن می‌کند و به ما امید و اطمینان می‌دهد که می‌توانیم تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی کنیم. اعتماد راهبردی برای سازگاری افراد با محیط اجتماعی است. اگر در ساده‌ترین روابط اجتماعی روزمره اعتماد نباشد، آرامش ما و اطمینان ما به آینده مختل می‌شود و مجبوریم با تردید و هراس گام برداریم. کافی است این دایره را به روابط مردم با یکدیگر و رابطه ملت با حکومت گسترش دهیم. در چنین پهنه گسترده‌ای از ارتباطات و تعاملات، زوال اعتماد اجتماعی گاه پیامد‌های جبران‌ناپذیری خواهد داشت که ممکن است چندین نسل را درگیر آسیب‌ها و مسائل اجتماعی کند.

باتوجه به اهمیت اعتماد اجتماعی، مسئولان مؤسسه رحمان ـ که هدفش مطالعه و پژوهش در حوزة مسائل و آسیب‌های اجتماعی است ـ تصمیم گرفتند تا به موضوع اعتماد اجتماعی بپردازند و ابعاد گوناگون آن را بحث و بررسی کنند. در سال ۱۳۹۴، پنج نشست پیاپی در مؤسسه رحمان با دعوت از استادان صاحب‌نظر در این حوزه برگزار شد. به‌علاوه، در شهریور ۱۳۹۶، این مؤسسه میزبان نشستی با موضوع گفت‌وگوی اجتماعی بود که ارتباط نزدیکی با مبحث اعتماد اجتماعی دارد. کتاب حاضر شامل متن کامل نشست‌های مزبور همراه با پرسش‌وپاسخ و دیدگاه‌هایی است که در پایان هر برنامه مطرح می‌شد.

ناصر الدین تقویان در مبحثی با عنوان «سرمایه اجتماعی دانشگاهیان» درباره مفهوم سرمایه اجتماعی و نسبت آن با دانش و دانشگاه صحبت می‌کند. به گفته او طبق پیمایش‌هایی که درباره سرمایه اجتماعی در ایران انجام شده است، گرچه میزان اعتماد اجتماعی و سرمایه اجتماعی به طور کلی کاهش یافته، میزان سرمایه اجتماعی در بین دانشگاهیان بیشتر از سایر نهاد‌ها و اقشار جامعه است؛ یعنی اعتماد مردم به دانشگاهیان بیشتر از اعتماد آن‌ها به سایر اصناف است. او پس از بیان نظر‌ها و تحلیل‌های خویش به دلایل و پیامد‌های بی اعتباری «ارز» رایج در دانشگاه یعنی «دانش» می‌پردازد و می‌پرسد که آیا به همان میزان که دانشگاه‌ها به مردم مدرک تحصیلی داده‌اند، دانش نیز تولید و مصرف شده است؟ تقویان در سخنرانی خود ضمن بحث درباره سرمایه اجتماعی دانشگاه، بحران زدایی یا بحران زایی این نهاد در جامعه ایران را بررسی می‌کند.

«بررسی فرهنگ اعتماد در عصر مشروطه» عنوان پایان‌نامه امیر معین نیکزاد لاریجانی است که به ما یادآوری می‌کند هنگام صحبت درباره امور اجتماعی، باید به بستر‌های تاریحی و گذشته مسترک ملت نیز توجه کرد. او رخداد‌های اصلی مشروطه را در دوره‌ای پانزده‌ساله بررسی می‌کند و آن را از حیث اعتماد گروه‌های ذی‌نفع، به چهار مقطع چهار ساله تقسیم می‌کند که تفاوت آن‌ها عمدتا از حیث کنش‌ها و اعتراضات مردم است. او بر اساس داده‌های تاریخی جالبی که به دست آورده است، توضیح می‌دهد که گروه‌هایی با اهداف کوتاه مدت مشترک ـ که برای رسیدن به آن اهداف متحد شده بودند ـ چگونه عمل می‌کردند و عملکردشان چه پیامد‌هایی داشت. این پژوهش بر اعتماد مردم به حکومت مرکزی، مشروطه، روحانیت، بازار و کشور‌های خارجی تمرکز دارد.

هادی خانیکی بحث خود را با عنوان «تحول ساختار رسانه و مساله اعتماد اجتماعی» و بر پایه پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان مطرح می‌کند. او تلاش می‌کند از طریق تحلیل ثانویه، به چند پرسش پاسخ دهد: رسانه در مقابل تغییرات اجتماعی چه واکنش‌هایی نشان داده است؟ در دوران معاصر، مصرف رسانه‌ای جامعه ایران چه تغییراتی داشته است و چرا؟ در این بین جنسیت، و سطح تحصیلات و سکونت در شهر چه تاثیری در سلیقه رسانه‌ای مردم داشته است؟ رسانه در مشارکت و اعتماد اجتماعی چه نقشی دارد؟ خانیکی همچنین وضعیت سرمایه اجتماعی را در دوران معاصر شرح می‌دهد و به نکاتی اشاره می‌کند که در بحث از اعتماد اجتماعی باید به آن‌ها توجه کرد. در پایان، خانیکی از ظرفیت‌های رسانه برای افزایش اعتماد اجتماعی صحبت می‌کند؛ یعنی احیای ظرفیت‌های گفتگو و گشودن دریچه‌های جامعه به روی یکدیگر.

«اعتماد به عنوان مساله فرهنگی معاصر ایران» عنوان بحثی است که نعمت الله فاضلی در حیطه اعتماد اجتماعی مطرح می‌کند. او انواع اعتماد را به سه دسته تقسیم می‌کند و از نقاط ضعف و قوت در زمینه مطالعه اعتماد اجتماعی سخن می‌گوید. فاضلی سپس تاکید می‌کند که برای صحبت از پدیده‌های اجتماعی و فرهنگی در جامعه ایران باید به این نکته توجه کنیم که امروزه، صد سال پس از مشروطه نباید بستر‌های تاریخی موضوعاتی مثل اعتماد اجتماعی را فراموش کنیم. او همانند بسیاری از نظریه‌پردازان اجتماعی باور دارد که اعتماد مساله‌ای مربوط به جوامع مدرنی است که ساختار‌های سنتی و دینی‌اشان را از دست داده‌اند و دگرگونی‌های گسترده‌ای داشته اند. به گفته وی کاهش اعتماد اجتماعی در جامعه امروز ما چالشی فرهنگی است که در همه حیطه‌ها ـ ازنهاد‌های سیاسی گرفته تا خانواده و آموزش به چشم می‌خورد. سپس وی دلایل این رویداد را بر می‌شمرد و بهترین راه اصلاح آن را افزایش سواد فرهنگی و اجتماعی می‌داند.

در نشست پایانی، حسین راغفر و علی دینی ترکمانی از «افول اعتماد اجتماعی؛ علت‌ها، پیامدها، راهکارها» سخن گفتند و لزوم مطالعات بین‌رشته‌ای در ایران را در این زمینه یادآور شدند. دینی ترکمانی اعتماد اجتماعی را با سه نوع حق پیوند می‌زند و درباره رابطه آن‌ها توضیح می‌دهد. او کارکرد‌های اعتماد اجتماعی در جامعه را بر می‌شمرد و کاهش اعتماد اجتماعی را در زوال فضائل اخلاقی و افت مشروعیت نظام سیاسی موثر می‌داند. از نظر او، راهکار افزایش اعتماد اجتماعی عبارت است از اصلاحات نهادی اساسی که به تامین حقوق اساسی مردم کمک کند. در ادامه حسین راغفر نابرابری‌های گسترده‌ای را که از نظام اجتماعی ایران سرچشمه می‌گیرد، مهم‌ترین عامل کاهش اعتماد اجتماعی می‌داند و توضیح می‌دهد که اگر مردم احساس کنند که فقط برخی اگروه‌ها در این بین برنده‌اند و اکثر گروه‌ها بازنده‌اند اعتمادشان به نظام تصمیم گیری کاهش می‌یابد. او با نقد سیاست‌های اقتصادی و به ویژه برنامه‌های توسعه پنج‌گانه، عوامل و پایمد‌های کاهش اعتماد اجتماعی در کشور را توضیح می‌دهد.

«گفت‌وگوی اجتماعی» که عنوان صحبت‌های مهدی حسین آبادی است به گفتمانی اشاره دارد که در حل مناقشات اجتماعی نقش موثری دارد. از چالش‌هایی که در روابط کارگر و کارفرما وجود دارد تا مشکلات محله‌ای خاص در تهران همگی با گفت‌وگوی اجتماعی رفع می‌شود.

بررسی مسائل و آسیب‌های اجتماعی با رویکرد‌های گوناگون و بین‌رشته‌ای می‌تواند به ارائه راهکار‌های واقع بینانه و کارآمد منجر شود. موسسه رحمان با توجه به این ضرورت نشست‌های مزبور را با سرفصل‌های گوناگون برگزار کرده است.

کتاب «در جستجوی اعتماد اجتماعی در ایران» به قلم جمعی از نویسندگان با شمارگان ۶۰۰ نسخه در ۲۰۰ صفحه به بهابی ۴۰ هزار تومان از سوی موسسه رحمان با همکاری بنگاه نشر و ترجمه پارسه منتشر شده است.


شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایبنا، تاریخ انتشار: ۵ شهریور، ۱۳۹۹، کدخبر: ibna.ir /۲۹۴۹۲۸