شعار سال: بدین منظور تهیه مجموعه نوشتار‌هایی کوتاه با عنوان «بینش‌های راهبردی» را در موضوعات مختلف در دستورکار دارد. در این مجموعه، پیام‌ها، بینش‌ها، یافته‌های مطالعات، بررسی‌ها و تجربیات داخلی و بین‌المللی درباره موضوعات مهم بخش آب در سال‌های فعالیت اندیشکده، به صورت گزیده و مختصر، به جامعه مخاطب عرضه خواهد شد. نخستین عنوان از مجموعه «بینش‌های راهبردی» بـــه موضوع «بازار آب زیرزمینی» اختصاص یافته است. دیگر عناوین این مجموعه نیز به تدریج تهیه و به جامعه مخاطبان عرضه خواهد شد.

در سال‌های اخیر بازار‌های آب (زیرزمینی) به عنوان یکی از ابزار‌های اقتصادی بازار آب زیرزمینی برای پایداریبرای مقابله با کمیابی آب (زیرزمینی) به شکل فزاینده‌ای مورد توجه قرار گرفته است. یادداشت پیش رو تلاش دارد تا با ارائه ادراکات واقع بینانه مبتنی بر تجارب ثبت شده پیرامون بازار آب (زیرزمینی)، به تدوین الزامات و ملاحظات هوشمندانه برای اتخاذ تدابیر اثربخش در منابع آب زیرزمینی کمک کند.

در مقدمه این پژوهش با عنوان «نگاهی عملگرایانه به بازار آب زیرزمینی مبتنی بر فهم جهانی» آمده است:

طی شش دهه گذشته، مکانیزاسیون سبب افزایش انفجارگونه در بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی، به ویژه در بخش کشاورزی شده است. این امر در بسیاری از مناطق جهان به ویژه کشور‌های در حال توسعه، وابستگی به منابع آب زیرزمینی در تامین تقاضای آب کشاورزی شهر‌ها و صنایع، را افزایش داد.

 

در آسیا و ایالات متحده بیش از ۷۵ درصد برداشت آب زیرزمینی برای کشاورزی است

در آسیا و ایالات متحده بیش از ۷۵ درصد برداشت آب زیرزمینی برای کشاورزی است. در اتحادیه اروپایی به طور متوسط ۶ درصد آب زیرزمینی برای تأمین خانگی استفاده می‌شود، ۲۳ درصد برای کشاورزی و ۳۴ درصد برای صنعت است. البته در کشور‌های جنوبی اروپا (ایتالیاء پرتغال و اسپانیا)، ۷۵ تا ۸۹ درصد آب زیرزمینی برای کشاورزی استفاده می‌شود.

این فرایند موجب عمیق‌تر شدن تراز آب‌های زیرزمینی، خالی شدن سفره‌ها، آلوده شدن آبخوان‌های ساحلی، نشست زمین و کاهش جریان ورودی به رودخانه‌ها و تالاب‌ها گردید. در نتیجه گونه‌های آب شیرین (اعم از سطحی و زیرزمینی به شکل فزاینده‌ای به سبب کاهش شدید منابع آب زیرزمینی در مخاطره قرار گرفتند. به دنبال مشاهده این روندها، کمیایی آب از سوی کنشگران اقتصاد جهانی طی دو دهة اخیر هر ساله به عنوان یکی از ریسک‌های عمده جهانی معرفی گردیده است.

از سویی به واسطه ضعف نظام‌های کنونی حکمرانی آب در مدیریت کمیایی آب به ویژه در کشور‌های در حال توسعه، مشاهده شده است که طی وقوع دوره‌های خشکسالی، مدیران نتوانسته‌اند به اندازه کافی تقاضا‌های آب را برای جلوگیری از وقوع اختلال در اقتصاد‌های محلی و منطقه‌ای، بروز تعارضات اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی و خسارت دیدن اکوسیستم ناشی از کمیابی آب کاهش دهند.

همچنین پاسخ‌های مدیریت آب به کمیابی عمدتا تحت سیطره مهندسی عرضه‌گرا بوده، شامل ساخت مخزن‌ها، کانال‌ها، خطوط لوله، چاه‌ها، شیرین کردن آب دریا‌ها و نظایر این؛ حال آنکه گفتمان جهانی آب معتقد است که بحران آب و فقدان پایدار در بهره برداری از اکوسیستم‌های آبی که منجر به خشک شدن رودخانه‌ها، تالاب‌ها و آبخوان‌ها شده است، ناشی از کمبود فیزیکی آب نیست بلکه محصول سیاست‌های عمومی است که از طریق یارانه‌ها و نرخ گذاری پایین آب، مشوق استفاده بیش از حد آب را فراهم آورده‌اند.

البته در سال‌های اخیر، به سبب افزایش هزینه پروژه‌های تأمین آب توأمان با افزایش دغدغه‌های زیست محیطی، چرخش بارزی به سمت استراتژی‌های متنوع مدیریت تقاضای آب بر پایه استفاده از ابزار‌های متنوع اقتصادی پدیدار شده است.

در چنین فضایی بازار‌های آب زیرزمینی به عنوان یکی از ابزار‌های اقتصادی برای مقابله با کمیایی آب زیرزمینی به شکل فزاینده‌ای مورد توجه قرار گرفته است.

مطلب پیش رو در تلاش است با ارائه ادراکات واقع بینانه مبتنی بر تجارب ثبت شده پیرامون بازار آب (زیرزمینی)، به تدوین الزامات و ملاحظات هوشمندانه برای اتخاذ تدابیر اثربخش در منابع آب زیرزمینی کمک کند.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از اندیشکده تدبیر آب ایران، تاریخ انتشار: ۴ آذر ۱۳۹۹، کدخبر: wpri.ir، ۶۶۳