شعار سال: آموزش از وظایف اصلی دانشگاه‌هاست، در واقع استاد مهم‌ترین رکن آن و کلید شکوفا کردن توانایی انسان‌ها محسوب می‌شود. بر اساس آخرین آمار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم، سه میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دانشجویی کشور را تشکیل داده‌‍اند که توسط اعضای هیئت‌های علمی دروس تخصصی و عمومی رشته دانشگاهی خود را می‌گذرانند؛ بنابراین مهمترین و اولین رکن پیش از هر تحقیق و پژوهش، مربوط به امر آموزش می‌شود.

راه‌های غلطی که وزارت علوم جلوی پای اساتید می‌گذارد!
آموزش دانشجویان توسط اساتید دانشگاهی در دو مولفه کمیت و کیفیت تدریس خلاصه می‌شود؛ اما اینکه اعضای هیئت علمی بر چه اساسی و با چه آیین‌نامه‌ای به سمت تحقق این کمیت و کیفیت حرکت می‌کنند را وزارت علوم با تدوین آیین‌نامه ارتقای اساتید و آیین‌نامه ترفیع سالانه که بر اساس مولفه‌های همان آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی صورت می‌گیرد، دیده است.

صفر تا صد شئونات آموزشی را با ۵ امتیاز کسب کنید!
بر اساس آیین‌نامه ارتقای اساتید تمام اعضای هیئت‌های علمی آموزشی تحت نظارت وزارت علوم برای ارتقاء به مرتبه‌های علمی از مربی تا استاد تمامی باید ۴۰ امتیاز دریافت کنند که بر اساس آن عضو هیئت علمی باید حداقل ۵ و حداکثر ۷ امتیاز از رعایت نظم و انضباط درسی و شئونات آموزشی به دست آورد که این بند طبق شیوه‌نامه ترفیع سالانه اساتید شامل ارائه طرح درس، رعایت سرفصل‌ها، تشکیل به موقع کلاس‌ها، توجه به کیفیت دروس عملی، اعلام به موقع نمرات دانشجویان، مشاوره علمی، برنامه ریزی‌های درسی و کاربرگ‌های ارزیابی دانشجویان می‌شود.
نکته قابل تامل در بخش امتیازدهی به میزان کیفیت تدریس اساتید دانشگاهی مربوط به چگونگی ارزیابی این کیفیت می‌‍شود در واقع کاربرگ‌های ارزیابی دانشجویان نه تنها دریافت امتیاز رعایت نظم انضباط اساتید بلکه تمام امتیاز کیفیت تدریس را نیز در برگرفته‌اند!

همچنین متقاضی ارتقاء باید حداقل ۱۶ امتیاز برای دست یابی به رتبه دانشیاری و ۱۷ امتیاز برای ارتقاء به مرتبه استاد تمامی در بخش کیفیت آموزش کسب کند، نکته قابل تامل در بخش امتیازدهی به میزان کیفیت تدریس اساتید دانشگاهی مربوط به چگونگی ارزیابی این کیفیت می‌‍شود، زیرا بر اساس آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی، اساتید دانشگاهی امتیاز کیفیت تدریس را از طریق نمره ارزشیابی صورت گرفته توسط دانشجویان در پایان هر ترم به دست می‌آورند. این در حالی است که مولفه‌های دیگر همچون به روز رسانی محتوای درسی با توجه به گسترش علم، خلاقیت در روش‌ها و فنون تدریس و ... را به خودی خود و از طریق مشاور تربیتی که وظیفه سنجش میزان یادگیری دانشجویان را برعهده دارد و ضرورت آن در دانشگاه‌ها احساس می‌شود مورد توجه قرار نمی‌دهند! این موضوع نشان دهنده آن است که کاربرگ‌های ارزیابی دانشجویان نه تنها دریافت امتیاز رعایت نظم انضباط اساتید بلکه تمام امتیاز کیفیت تدریس را نیز در برگرفته‌اند!

آیین‌نامه ارتقاء اساتید همانطور که گفته شد تنها به مولفه کیفیت تدریس منتهی نمی‌شود و مولفه کمیت تدریس را نیز با خود دارد. بر این اساس اعضای هیئت علمی آموزشی تحت نظارت وزارت علوم باید حداکثر ۱۵ امتیاز و حداقل ۵ امتیاز برای ارتقاء به مرتبه‌های مختلف علمی از طریق پر کردن موظفی تدریس کسب کنند. همچنین سقف دریافت امتیاز از تدریس در واحد‌های مختلف دوره کاردانی، کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری حرفه‌ای و تخصصی حداکثر ۳۰ امتیاز اعلام شده است.

در این میان اعضای هیئت علمی پژوهشی نیز باید ۱۵ امتیاز از کمیت تدریس و ۸ امتیاز از کیفیت تدریس بر اساس کاربرگ‌های ارزیابی دانشجویان و ۵ امتیاز از سرپرستی پروژه‌های کارشناسی به دست آورند که سرجمع امتیاز‌ها برای ارتقاء ۲۰ امتیاز می‌شود. این اختلاف امتیاز و نحوه سنجش اساتید پژوهشی نیز خود بیانگر بی‌توجه‌ای به کیفیت تدریس اعضای هیئت علمی است که موجبات تحلیل‌رفتگی دانشجویان را به همراه دارد.

کاهش ۳۰ امتیازی ماده آموزشی مغفولیت به بار آورد
از طرفی همواره اعلام شده است که تحقیق و تدریس در دانشگاه‌ها از اهمیت یکسانی برخوردار است، اما نیم نگاهی به آیین‌‍نامه ارتقای اساتید و وجود سقف ۴۰ امتیاز برای ماده آموزشی که پیش از آن ۷۰ امتیاز داشته و در اصلاحیه جدید آیین‌نامه ۳۰ امتیاز از آن کسر شده است در مقابل ماده پژوهشی که برای آن سقفی در نظر گرفته نشده است؛ گویای آن خواهد بود که نه تنها وزارت علوم اهمیت یکسانی به امر آموزش و پژوهش نداده است بلکه با نحوه امتیازبندی‌ها و سنجش کیفیت تدریس اساتید، سبب شده است تا آموزش به طور کلی مغفول بماند.

امتیاز سرآمدی در امر آموزش اولین تبصره‌ای است که از آیین‌نامه ارتقاء اساتید سال ۹۵ حذف شد به طوری که اکنون اگر استاد دانشگاه در سطح ملی به عنوان استاد برجسته علمی نیز شناخته شود، برای او در آیین‌نامه ارتقاء امتیازی وجود نخواهد داشت. این در حالی است که در آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی سال ۸۷ یک عضو هیئت علمی با سابقه درخشان آموزشی به مدت ۷ سال می‌توانست از مرتبه استادیاری به دانشیاری ارتقاء یابد! البته که این امر توسط اعضای هیئت‌های علمی در سال‌های مختلف مورد اعتراض واقع شد، اما با بی‌توجهی مسئولان کار به جایی نبرد. در صورتی که وزارت بهداشت در جدول امتیازت خود به این امر توجه کرده و برای اعضای هیئت علمی پزشکی از ۲ تا ۸ امتیاز در نظر گرفته است.

چرا با وجود ادغام آیین‌نامه ارتقاءاعضای هیئت علمی وزارت بهداشت و وزارت علوم، امتیاز ماده آموزشی در آیین‌نامه وزارت علوم ۱۸۴ امتیاز و در وزارت علوم تنها ۴۰ امتیاز است!

سوال که در این این جا مطرح می‌شود این است که چرا با وجود ادغام آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی وزارت بهداشت و وزارت علوم، امتیاز ماده آموزشی در آیین‌نامه وزارت علوم ۱۸۴ امتیاز و در وزارت علوم تنها ۴۰ امتیاز است! و چگونه است که بسیاری از مسائل جزئی و البته مهم همچون مشارکت در طراحی و تولید محصولات آموزشی، تدوین و بازنگری برنامه آموزشی به تفکیک در آیین‌نامه ارتقاء وزارت بهداشت مورد توجه واقع شده است، اما وزارت علوم از آن چشم پوشیده است؟!

علاوه بر موارد گفته شده دو مولفه تألیف یا تدوین کتب چاپی و ارج نهادن به امر آموزشی و شاگرد پروری نیز از دیگر مواردی بود که از ماده آموزشی آیین‌نامه ارتقاء حذف شد و بیش از پیش این ماده را به سمت کمیت‌گرایی سوق داده است.

ارزشیابی دانشجویان تنها راه سنجش کیفیت تدریس نیست
باوجود اختلاف نظر‌های زیادی که درباره استفاده از نظرات دانشجویان برای ارزشیابی از استادان وجود دارد، این روش کاربرد زیادی یافته و برای ارزشیابی استادان در سطوح متفاوت آموزش عالی مورد استفاده قرار گرفته است. از نظرسنجی‌ها نیز برای دادن بازخورد به استادان به منظور آگاهی آنان از طرز فکر و نگرش دانشجویان نسبت به خود، و تصمیم گیری درباره مسائلی همچون ارتقاء استفاده می‌شود.
بسیاری از اساتید معتقد هستند، این ارزشیابی زمانی می‎تواند برای مقاصدی همچون تصمیم‌گیری شغلی مورد استفاده واقع شود که نتایج آن با نتایج حاصل از روش‌های دیگر برای بررسی میزان کیفیت تدریس مورد ارزیابی قرار گیرد.

درحالی که اغلب استادان دانشگاهی بر این باور هستند که دانشجویان به دلیل نداشتن آگاهی لازم از فرایند تدریس، سوگیری و همچنین به دلیل اینکه تحت تاثیر عواملی همچون شهرت استاد، ویژگی‌های، چون سخت و آسان‌گیری و طرز برخورد و صفات و ویژگی ها‌ی شخصیتی و محیطی قرار می‌گیرند؛ از توانایی قضاوت درست برای ارزشیابی برخوردار نخواهند بود؛ بنابراین بسیاری از آن‌ها بر این باور هستند که از این ارزشیابی صرفا می‌توان برای اصلاح کار استاد دانشگاه استفاده کرد، نوعی که از آن به «ارزش یابی تکوینی» یاد می‌کنند و معتقد هستند این ارزشیابی زمانی می‎تواند برای مقاصدی همچون تصمیم‌گیری شغلی مورد استفاده واقع شود که نتایج آن با نتایج حاصل از روش‌های دیگر برای بررسی میزان کیفیت تدریس مورد ارزیابی قرار گیرد.

بنابراین سنجش کیفیت تدریس از طریق منابع چندگانه همچون مواد درسی، دانشجویان شامل دانشجویان فعلی، سال آخر و فارغ التحصیل شده، خود ارزیابی استاد، کارپوشه تدریس، و نیز مشاهدات همکاران و مدیران و مشاوران آموزشی می‌تواند انجام شود.

متاسفانه با وجود ایرادات ماده آموزشی در میزان امتیازدهی به طور کلی و به ویژه کیفیت آموزش اساتید و ضرورت تغییر در سنجش کیفیت اساتید دانشگاهی، وزارت علوم و شورای عالی انقلاب فرهنگی هنوز تصمیمی در جهت اصلاح آیین‌نامه ارتقاء اعضای هیئت علمی نگرفته‌‍اند و مهم‌ترین بخش آموزش عالی را که مربوط به فعالیت آموزشی اساتید می‌شود، به حال خود رها کرده‌اند!

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری دانشجو، تاریخ انتشار: 5 آذر  1399، کد خبر: 892151،  www.snn.ir