شعار سال: حدود ۹ ماه از شروع پاندمی کرونا در سراسر جهان می‌گذرد و صاحبان کسب‌وکار‌های مختلف، شرایطی را تجربه می‌کنند که هرگز تصورش را هم نداشتند. بعد از اینکه کرونا آمد، تمامی حرفه‌ها به انحاء مختلف از آن متاثر شدند؛ بازار برخی کساد شد و بعضی که کسب‌وکارشان بر فضای مجازی استوار بود، کم‌تر آسیب دیدند. به‌هرحال؛ کرونا مهمان یک ماه و دو ماه و یکی-دو فصل نیست و باید زندگی با آن را یاد بگیریم براین اساس، خیلی از حرفه‌ها سعی کردند شرایط خودشان را با وضع موجود تطبیق بدهند و ضررشان را به حداقل برسانند.

ساختار‌های توزیع و انتشار کتاب در ایران، یکی از مواردی بود که با انتشار ویروس کرونا لزوم تغییرات در خودش را حس کرد و زمزمه‌هایی در این‌باره از اوایل سال جاری شمسی شنیده می‌شد. اما کتاب‌های دانشگاهی به‌عنوان جزء خاصی از ساختار صنعت نشر ایران، در این مدت چه شرایطی را از سر گذراند و حالا در شرایط حاضر نیازمند چه تغییراتی است؟

سید‌عباس حسینی‌نیک، مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی با بیان اینکه وضعیت کرونا با شرایط بد اقتصادی کشور، مسائل ناشی از تحریم، افزایش قیمت کاغذ و ... همزمان شده‌است، گفت: کرونا موجب برهم خوردن بسیاری از معادلات ثابت شد، با تعطیلی دانشگاه‌ها و آموزش آنلاین، مراجعه دانشجو به کتاب‌های دانشگاهی و ناشران بیش از انتظار کم و کمتر شد و در این میان کتاب‌های دانشگاهی بسیار آسیب دید؛ چراکه جدی‌ترین و حساس‌ترین بخش نشر کشور است و آثار علمی-پژوهشی بسیاری در این حوزه تولید و منتشرمی شود.

به گفته وی، وقتی قشر فعال جامعه که دانشجویان و پژوهشگران هستند، نتوانند بر اثر شرایط ناشی از کرونا به ناشران و کتاب‌فروشان دانشگاهی مراجعه کنند، آسیب می‌بینند و بخش اعظمی از بازار چاپ و نشر کتاب‌های دانشگاهی و در نهایت صنعت نشر کشور تحت تاثیر قرار می‌گیرد.

مدیرمسئول انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی کتاب‌هایی که امروزه در عرصه نشر دانشگاهی منتشر می‌شود را کتاب‌های خاص بازار می‌داند، چراکه حجم بسیاری از کتاب‌های علمی-پژوهشی دانشجویان به‌دلیل شرایط نبود تقاضا، قرنطینه و مشکلات مالی ناشی از کرونا منتشر نمی‌شوند و صرفا تعداد اندکی از کتاب‌های این حوزه نشر پیدا می‌کنند. به‌عقیده حسینی‌نیک، آموزش مجازی متاثر از کرونا موجب شد تا دانشجو دیگر به منابع علمی در قالب کتاب نیاز پیدا نکند و این امر بر کاهش فعالیت بازار کتاب دانشگاهی موثر بوده‌است.

سپیده کفاشی، عضو انجمن ناشران دانشگاهی و مدیرعامل انتشارات «بشری» نیز معتقد است: وضعیتی که بر صنعت نشر کتاب از جمله کتاب‌های دانشگاهی حاکم شد، بی‌سابقه بود. همیشه از اوایل مهر و شروع دانشگاه‌ها، تحولی در خرید و فروش کتاب‌های دانشگاهی ایجاد می‌شد، اما با آغاز وضعیت کرونایی، مراجعه دانشجویان کمتر و کتاب‌فروشی‌های دانشگاهی خلوت‌تر شد. البته با توجه به درک دانشجویان از تداوم این واقعه، آمار فروش کتاب‌های دانشگاهی در آذرماه افزایش پیدا کرد.

بقاء صنعت چاپ و نشر کتاب دانشگاهی در گرو چیست؟

اما راه حفظ و بقای صنعت نشر دانشگاهی در تداوم دوران کرونایی چیست؟ چطور می‌توان روند چاپ، نشر و توزیع کتاب‌های دانشگاهی را از آسیب‌های ناشی از ویروس کووید-۱۹ حفظ کرد و راهی برای فروش این کتاب‌ها ایجاد کرد تا صنعت نشر دانشگاهی از شکست در امان بماند؟

اگر به لحاظ علمی نگاهی به کتاب‌های درسی دانشگاه‌ها بیاندازیم، ممکن است ایرادات فراوانی بتوان از محتوای آن‌ها گرفت. اولین تغییری که لازم است اتفاق بیفتد، افزایش سطح کیفی این کتاب‌هاست تا غیر از دانشجویان، علاقه‌مندان دیگر به این موارد علمی هم مشتاق به مطالعه این کتاب‌ها باشند. اگر کتاب‌های دانشگاهی با کیفیتی به طبع می‌رسید که غیر از دانشجویان، برای باقی علاقه‌مندان هم فایده و جذابیت داشت، در شرایط قرنطینه می‌توانست از چنین مخاطبانی بهره ببرد و ضرر‌ها را مقداری کاهش بدهد؛ با این حال می‌دانیم که این مورد هم به تنهایی کافی نیست و نمی‌تواند صنعت نشر کتاب‌های دانشگاهی ایران را از بحران کرونا نجات بدهد و به علاوه یک راه‌حل فوری نیست و تمامی آن به ناشران برنمی‌گردد، بلکه به همکاری سیستم آموزش عالی نیاز دارد. پس به تغییرات دیگری هم در ساختار تولید و توزیع کتاب برای عبور از چنین وضعیتی نیاز است و حالا باید دنبال راه‌کار گشت.

حسینی‌نیک، دو راهکار کلی را برای تداوم فعالیت نشر دانشگاهی نه‌تن‌ها در ایام کرونا بلکه در تمامی شرایط موثر می‌داند؛ تدبیر نخست این است که، کتاب‌های دانشگاهی با توجه به موضوع‌بندی و تقسیم‌بندی علمی می‌توانند توسط فروشگاه‌های اینترنتی به فروش برسند. به‌طور مثال، انجمن ناشران دانشگاهی برای آن دسته از ناشرانی که که سایت خرید آنلاین برای فروش کتاب ندارند، پورتالی با عنوان «پم» تهیه کرده که سایت اختصاصی برای ارائه فعالیت و منابع ناشران دانشگاهی است.

وی با اشاره به تدبیر دوم برای حفظ صنعت نشر دانشگاهی عنوان کرد: ناشران دانشگاهی باید به‌سمتی بروند که کتاب‌های دانشگاهی را در قالب الکترونیکی ارائه کنند و در این‌صورت دیگر لزومی به استفاده از کتاب کاغذی نیست. دانشجو می‌تواند با پرداخت وجه و به‌شکل قانونی کتاب را دریافت کند.

کفاشی، اما نظر دیگری در این‌باره دارد و می‌گوید: برای خرید کتاب‌های دانشگاهی دانشجویان باید بن‌های تخفیف تعلق بگیرد تا در شرایط حال حاضر دانشجو توان خرید کتاب را پیدا کند. یارانه‌هایی که هرساله برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نمایشگاه‌های استانی تعلق می‌گرفت، در شرایط کرونایی به دانشجو برای رفع نیاز درسی خود و حمایت از صنعت نشر دانشگاهی تعلق بگیرد.

 

شعار سال با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از ایبنا،تاریخ انتشار:17آذر1399،کدخبر:299500،www.ibna.ir