شعار سال:به گفته عضو هیئت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد، این شهر به‌طور متوسط در ٣٢٢روز از سال پدیده وارونگی دما را تجربه می‌کند. شرایط جغرافیایی توپوگرافیک دشت مشهد که از سمت شرق، شمال‌غرب و جنوب در احاطه رشته کوه‌های هزارمسجد و بینالود است، عامل ماندگاری آلاینده‌ها، عدم‌جابه‌جایی و حرکت کند هوا برای تخلیه آلاینده‌ها از فضای این خطه است و بر این اساس شهر مشهد با چنین مشخصات جغرافیایی از نظر ساختار جوی، حساس‌ترین کلان‌شهر کشور در مقابل پدیده آلودگی هوا محسوب می‌شود.
 
دی‌ماه امسال بیش‌ترین روزهای هوای آلوده در این کلان‌شهر 5/3میلیون نفری ثبت شد؛ به‌طوری‌که شهروندان مشهدی ظرف ۳۰روز تنها ۱۳روز هوای به نسبت سالم داشتند؛ اما ۱۷روز هوای ناسالم تنفس کردند. اگرچه روند آلودگی هوا در مشهد افت و خیز دارد؛ اما همچنان در بهمن‌ماه تداوم یافته، چنانکه اداره‌کل هواشناسی خراسان‌رضوی پیش‌بینی کرد هوای آلوده ظرف هفت‌روز هفته نخست بهمن‌ماه دست از سر شهروندان مشهدی بر نخواهد داشت.
 
معرفی دستگاه‌های کم‌کار در مهار آلودگی هوای مشهد
 
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌رضوی با بیان این که دستگاه‌های مسئول اما کم‌کار در حوزه کاهش و مهار آلودگی هوا در کلان‌شهر مشهد به‌زودی معرفی می‌شوند، به ایرنا گفت: همه سازمان‌ها و نهادها در قالب برنامه‌های زیست‌محیطی و حفاظتی، از سوی کارگروه کاهش آلودگی هوای مشهد عهده‌دار وظایف و مسئولیت‌هایی هستند؛ لذا باید در راستای انجام وظایف و نقش خود در مسیر کاهش و مهار آلودگی تلاش کنند.
 
تورج همتی گفت: هیچ اقدامی در زمینه اسقاط خودروهای فرسوده از ابتدای امسال تاکنون به‌دلیل برخی مسائل در مشهد انجام نشده است. وی ادامه داد: مشکل در حوزه سامانه‌های حمل و نقل عمومی این کلان‌شهر به‌خصوص در بخش بین‌شهری آن همچنان وجود دارد و بر این اساس موفقیت چندانی در زمینه اجرای برخی موارد این‌چنینی حاصل نشده است.
 
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان‌رضوی گفت: به‌عنوان مثال باید در اگزوز خودروهای تاکسی کاتالیست نصب شود یا سامانه‌ موتورخانه همه ساختمان‌ها مورد بازرسی، معاینه فنی و ارزیابی قرار گیرد که در این زمینه متولیان امر باید پاسخگو باشند.
 
با وجود این همتی از طرح‌های لز (LEZ) درخصوص الزام معاینه فنی خوردوها و «کهاب» درمورد «کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخارات حاصل از تبخیر بنزین» به‌عنوان طرح‌های موفق در بهبود کیفیت هوای مشهد یاد کرد.
 
وی ادامه داد: نصب سامانه فیلتراسیون برای مهار آلودگی هوا در واحدهای صنعتی و نیروگاه‌ها از سال۱۳۹۲ تاکنون به تعداد ۷۲دستگاه صورت گرفته که اقدامی موفق بوده، اما همچنان نیازمند توسعه و ترویج است.
 
مدیرکل محیط‌زیست خراسان‌رضوی به برخی اقدامات کوتاه‌مدت نیز برای مهار آلودگی هوای مشهد اشاره و بیان کرد: ممنوعیت حرکت کامیون‌های دارای بالاتر از ۲۰سال سابقه کار غیر از کامیون‌های حامل مواد غذایی و سوخت، ممنوعیت حرکت خودروهای فاقد معاینه فنی، توقیف موتورها و خودروهای دودزا و جریمه اتوبوس‌ها و کامیون‌هایی که موتورشان به‌طور درجا روشن بوده، ازجمله این اقدامات هستند.
 
دی‌ماه آلوده‌ترین ماه امسال مشهد
 
مسئول مرکز پایش آلاینده‌های زیست‌محیطی شهرداری مشهد گفت: بیش‌ترین آلودگی هوای امسال در این کلان‌شهر طی دی‌ماه ثبت شد و شهروندان مشهدی در این ماه ۱۷روز هوای ناسالم تنفس کردند.
 
رضا اسماعیلی افزود: شهروندان مشهدی در ۳۰۶روز گذشته امسال ۳۸روز هوای پاک و ۲۱۵روز هوا با شاخص قابل قبول داشتند؛ همچنین از ابتدای امسال تاکنون شاخص کیفیت هوا طی ۵۲روز در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز در وضعیت ناسالم برای همه گروه‌ها قرار داشت.
 
مسئول مرکز پایش آلاینده‌های زیست‌محیطی شهرداری مشهد گفت: وضعیت هوا در سال‌جاری نسبت به مدت مشابه پارسال تغییر چندانی نداشت و پارسال طی این مدت، شهروندان ۳۱روز هوای پاک، ۲۲۹روز هوا با شاخص قابل‌قبول، ۴۴روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و دو روز هوای ناسالم برای تمام افراد تنفس کردند.
 
ضرورت بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوا
 
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان‌رضوی نیز با تأکید بر ضرورت بازنگری طرح جامع کاهش آلودگی هوای مشهد در پنجاهمین جلسه کارگروه اجرایی و اضطراری کاهش آلودگی هوای استان افزود: بازنگری در طرح جامع کاهش آلودگی هوای مشهد با هدف شناخت علل مستقیم و غیرمستقیم و به نوعی عارضه‌یابی آلودگی هوای استان براساس تحلیل‌های کارشناسی و در قالب تبیین صریح تکالیف و نقش همه دستگاه‌های اجرایی به‌عنوان نقشه راه باید با جدیت دنبال شود.
 
سیدکمال‌الدین میرجعفریان ادامه داد: انتشار ویروس کرونا فرصت مناسبی برای بهبود و توسعه زیرساخت‌های مجازی و استفاده از سامانه‌های وب سرویس است که با کاهش ترددهای غیرضروری و حضور فیزیکی مراجعان به سازمان‌ها نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا داشته است.
 
وی همچنین اطلاع‌رسانی مناسب به مردم در زمینه کاهش مراجعه حضوری و گسترش استفاده از سامانه‌ها، نرم‌افزارها و دیگر پل‌های ارتباطی در این خصوص را بسیار مهم دانست و گفت: لازم است سازکارهای ضروری در نشست‌های تخصصی برای فرهنگ‌سازی، آگاه‌سازی و اطلاع شهروندان از سوی دستگاه‌های عضو این کارگروه مورد تحلیل کارشناسی قرار گیرد و با معرفی عوامل غیرمستقیم و تأثیرگذار بر آلودگی هوا، سازمان‌های مرتبط وارد عمل شوند.
 
سهم ۲۶درصدی نیروگاه‌ها در تولید آلاینده‌ها
 
مسئول مرکز پایش آلاینده‌های زیست‌محیطی شهرداری مشهد گفت: براساس محاسبات ارائه ‌شده در سیاهه وضعیت هوای کلان‌شهر مشهد سهم نیروگاه‌ها و به‌طور مشخص سهم نیروگاه‌های توس، مشهد، فردوسی و شریعتی در تولید آلاینده‌های جوی ۲۶درصد است.
 
رضا اسماعیلی افزود: مصرف گاز طبیعی به‌عنوان سوخت در نیروگاه‌های برق، زمستان هر سال با محدودیت مواجه می‌شود؛ به‌طوری‌که آن‌ها ناگزیر به استفاده از سوخت مایع و برخی مواقع مازوت هستند، لذا سهم این بخش در آلودگی هوا به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
 
برگزاری کارگروه آلودگی هوا درگرو اعلام نیاز دانشگاه علوم پزشکی
 
مدیرکل محیط‌زیست خراسان‌رضوی هم گفت: در صورت تداوم افزایش شاخص آلودگی هوا در مشهد، پنجاه و یکمین کارگروه مربوطه در استانداری تشکیل می‌شود.
 
تورج همتی افزود: در این روزها میانگین شاخص کیفیت هوای مشهد از عدد ۱۳۶ ای.کیو.‌آی هم عبور کرده و در صورت تداوم این روند و ادامه آلودگی، برگزاری کارگروه کاهش آلودگی هوا در استانداری و اخذ تصمیمات لازم ضروری است.
 
وی ادامه داد: طبق قانون، اداره کل هواشناسی پیش‌بینی خود را درخصوص تداوم روند ماندگاری آلاینده‌ها و دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز به‌عنوان متولی سلامت مردم درخواست خود را مبنی‌بر برگزاری کارگروه کاهش آلودگی هوا اعلام کرده است.
 
دبیر کارگروه کاهش آلودگی هوای استانداری خراسان‌رضوی گفت: درصورت ادامه آلودگی هوا ازجمله پیشنهاداتی که در برگزاری احتمالی کمیته کاهش آلودگی هوا ارائه خواهد شد، طرح اعمال محدودیت تردد وسایل نقلیه و نیز توقف فعالیت شماری از صنایع خواهد بود.
 
مشهد حساس‌ترین کلان‌شهر کشور در مقابل پدیده آلودگی هوا
 
عضو هیئت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این زمینه گفت: بنا به مطالعات اخیر، مشهد در قیاس با سایر شهرهای ایران، با توجه به فراوانی بالای رخداد وارونگی دما، پتانسیل بالایی برای وقوع روزهای بسیار آلوده دارد؛ در واقع یافته‌های اخیر در رابطه با پدیده وارونگی دما در مشهد و مقایسه آن با برخی کلان‌شهرهای ایران هشداری است برای مسئولان و برنامه‌ریزان شهری که با در نظرگرفتن روند افزایش جمعیت در مشهد، این کلان‌شهر در آینده‌ای نزدیک روزهای آلوده و بسیار آلوده زیادی را تجربه خواهد کرد.
 
عباس مفیدی افزود: پدیده وارونگی دما به شرایطی از جو اطلاق می‌شود که به‌ازای افزایش ارتفاع، دما نیز افزایش یابد و توضیح بیش‌تر آن‌که در شرایط معمول، به‌ازای افزایش ارتفاع، یک روند کاهش دما در جو حاصل می‌شود؛ اما تحت شرایطی خاص و در مقطعی از جو این شرایط معکوس می‌شود؛ بدین معنی که به‌جای کاهش دما با ارتفاع، یک روند افزایش دما را شاهد خواهیم بود که به این معکوس شدن دما در اصطلاح وارونگی دما گویند.
 
این اقلیم‌شناس گفت: وارونگی دما یا در مجاورت و در تماس با سطح زمین به‌وقوع می‌پیوندد که به آن وارونگی تابشی یا سطحی گویند یا در لایه‌های بالاتر از سطح زمین اتفاق می‌افتد که می‌توان آن ‌را وارونگی سطح بالا نامید که در این میان، بخش عمده‌ای از وارونگی‌های سطح بالا به‌واسطه نزول هوا به وقوع می‌پیوندند که اصطلاحاً به وارونگی فرونشستی معروف هستند.
 
مفیدی افزود: براساس پژوهشی که اخیراً در دانشگاه فردوسی مشهد باعنوان بررسی ساختار وارونگی دما در کلان‌شهر مشهد و ارتباط آن با تغییرات غلظت آلاینده‌های جوی به انجام رسیده، مشخص شده است که این شهر در تمام ماه‌های سال انواع وارونگی‌های دمایی را تجربه می‌کند.
 
این استاد دانشگاه  گفت: نکته دیگری که از نتایج مهم پژوهش حاضر قلمداد می‌شود، آن است که میزان فراوانی وارونگی سطح بالا (انواع وارونگی فرونشستی) در مشهد به‌طور کاملاً چشمگیری از کلان‌شهرهای هم‌عرض خود یعنی تهران و تبریز بیش‌تر است.
 
مفیدی افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد مشهد به‌طور متوسط در ٣٢٢روز از سال پدیده وارونگی دما را تجربه می‌کند؛ این درحالی است که کلان‌شهرهایی چون تهران و تبریز با موقعیت عرضی تقریباً مشابه این پدیده را به‌ترتیب در ٢٣٣روز و ١٩١روز از سال تجربه می‌کنند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه  ، تاریخ انتشار: 11 بهمن 1399  ، کدخبر: 92560،www.sabzineh.org