شعار سال: سینما به اندازه‌ای توانایی و قدرت دارد که می‌تواند جزیی‌ترین مفاهیم بشری را ماندگار کند. این ویژگی را دارد که بتواند ارزش‌های جامعه را تغییر داده و مضامینی جدید را در میان مردم با اهمیت جلوه دهد. با توجه به فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان، خانواده همواره جزء محور‌های اصلی فیلم‌های سینمایی ما بوده است که البته این‌گونه آثار با استقبال مخاطبان نیز همراه می‌شوند.

در همین رابطه اگر بخواهیم یک بررسی کلی درباره دغدغه‌های فیلمسازان درباره پرداختن به موضوع‌های خانوادگی داشته باشیم متوجه خواهیم شد که زن و مادر محور اصلی بسیاری از آثار سینمایی ماست. تا جایی که شخصیت‌های بسیاری به عنوان مادر یا زنِ زجر دیده، فداکار، تنها و زحمتکش در میان آثار ما دیده می‌شود؛ اما در این میان، آنچه باید به آن اشاره کرد، توجه به نقش پدر و چگونگی به تصویر کشیدن پدر‌های ایرانی در فیلم‌های سینمایی و سریال‌هاست.

از نظر کمیت اگر بخواهیم بررسی کنیم متوجه می‌شویم معدود آثاری هستند که در آن به نقش پدر توجه ویژه شده است.

سریال «پدرسالار» را شاید بتوان جزء آثاری دانست که در کنار اشاره به دیگر مفاهیم، به نقش یک پدر متعصب و سختگیر در یک خانواده پرجمعیت و سنتی توجه داشته است. شخصیت اسدالله‌خان با بازی محمدعلی کشاورز به اندازه‌ای در میان مردم تاثیرگذار بود که تا امروزه جزء آثار به یادماندنی تلویزیون محسوب می‌شود.

مجید مجیدی هم جزء کارگردانانی است که در آثار خود به نقش پدر نگاه خاصی داشته است.

فیلم تحسین‌شده «جدایی نادر از سیمین» نیز از نقش پدر و پیامد‌های بسیار آن بر خانواده غافل نبوده است. شاید آثار دیگری نیز با همین مضامین درباره پدر ساخته شده باشند، اما به اندازه‌ای اندک هستند که در ذهن عامه مردم به یادگار نمانده‌اند.

اما به راستی در سینمای ما چگونه به نقش پدر پرداخته می‌شود؟ اصولا در سینما نگاه به پدر خانواده با چه ویژگی‌هایی همراه است و اصلا توانسته‌اند دین خود را به پدران ادا کند؟

در همین رابطه با آرش خوشخو منتقد سینما و تلویزیون گفتگو کردیم.

 

خوشخو درباره چگونگی پرداختن به نقش پدر در فیلم‌های سینمایی ایرانی گفت: در سینمای ما مساله حقوق زنان و ماجرا‌هایی که درباره زنان وجود دارد، چه درست و چه نادرست، بسیار مهم تلقی شده است و در مقابل نوعی بی‌توجهی و حتی بدبینی نسبت به جایگاه پدر شکل گرفته است.

در بسیاری از فیلم‌های ایرانی که درباره طبقه متوسط است، پدر خانواده معمولا مرد خشنی است که نسبت به همسر و فرزندانشان خشونت دارد یا اینکه خیانتکار است. از آنجا که به دلیل ملاحظاتی که در ترسیم زن‌های خیانتکار وجود دارد و، چون از نظر شرعی خیانت زن را نمی‌توانند ترسیم کنند، در نتیجه سینمای ما در ۲۰ سال گذشته از مردان خیانتکار و خشنی که پدران بدی هستند، پر شده است. این مساله زیاد خوشایند نیست و به دیدگاه اجتماعیِ تماشاگرانِ سینما نسبت به نقش پدر در خانواده، لطمه می‌زند.

این منتقد با یادآوری جشنواره فیلم فجر امسال در این زمینه افزود: خوشبختانه جشنواره فیلم امسال با همه نقطه ضعف‌هایش چند نقطه قوت هم داشت. یکی از قوت‌ها همین بازبینی نسبتا بهتر جایگاه پدر‌ها بود که در فیلم‌هایی همچون «شیشلیک»، «روشن» و «گیجگاه» ما با پدر‌های مسئول‌تر و متعهدتری روبه‌رو بودیم که به نظر من جالب بود.

نقش کمرنگ پدر در آثار سینمایی کشور

اندک فیلم‌های سینمایی هستند که شاید نقش پدر در آن‌ها متفاوت و تا حدودی با رگه‌های روشنفکری همراه باشند.

خوشخو درباره این تفاوت‌ها گفت: در سینمای آمریکا نقش پدر بسیار کلیدی‌ست. در واقع پدر کسی است که حامی فرزندانش بوده؛ البته نه در همه فیلم‌هایشان، اما معمولا در آثار آن‌ها پدر برای بهبود خانواده همه تلاش خود را به کار می‌گیرد. به دلیل گرایش‌هایی که از نظر اجتماعی و سیاسی در سینمای ایران وجود دارد، توجه به نقش پدر با نوعی نگاه سنتی همراه است، به همین دلیل نقش‌های پدر را کمرنگ می‌کنند. اما به هر حال فیلم‌هایی هم داریم که این‌چنین نبوده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: اینکه پدر روشنفکر بوده یا نه مساله ما نیست. نقش پدر فراتر از روشنفکر بودن یا نبودن اوست. نکته مهم در مورد پدر بودن، مسئولیت و تلاش اوست که در سینمای ایران این مسئولیت و تلاش در بیشتر مواقع مورد نظر قرار نمی‌گیرد.

آثاری با توجه به نقش پدر

این منتقد با بیان اینکه در سینمای ایران پدر‌های به یاد ماندنی واقعا کم وجود دارد، درخصوص نقش‌های به یادماندنی پدر در سینما یادآور شد: به هر حال نمونه‌های نقش خوب پدر در سینمای ایران، به غیر از فیلم‌هایی که در جشنواره امسال بود، در فیلم‌های مجید مجیدی معمولا دیده می‌شود. به طور نمونه در فیلم‌های «آواز گنجشک‌ها» و «بچه‌های آسمان» به نقش پدر توجه شده است. فیلم «ناخدا خورشید» ناصر تقوایی نمونه‌ای بسیار جذاب از کاراکتر یک پدر است. اما تا دلتان بخواهد فیلم از مادران خوب داریم.

خوشخو با یادآوری یکی از آثار داریوش مهرجویی تاکید کرد: اگر فیلم «مهمان مامان» داریوش مهرجویی را در نظر بگیرید، تضاد رابطه مادر و پدر را در آن کاملا مشاهده می‌کنید. در این فیلم نقش اصلی و موثر داستان به سمت گلاب آدینه می‌رود و پدر خانواده تا حدودی شوخ و شنگ و بی‌مسئولیت است. به هر حال این نگاه در سینمای ایران وجود دارد و اصلا هم اتفاق خوبی نیست. یعنی نیاز داریم که پدر‌های بهتر و متعهدتری ترسیم شوند که متاسفانه این اتفاق، در سینمای ما غایب است.

یک نمایش قدرتمند از نقش پدر در سینما

وی با تائید این موضوع که در فیلم «جدایی نادر از سیمین» به نقش پدر توجه زیادی شده است، درباره این اثر گفت: مسئولیتی که بر دوش پدر با بازی پیمان معادی افتاده، بسیار سنگین‌تر است. چون در آنجا پدر خانواده، همزمان حواسش به فرزند و پدر خود است، اما در آن اثر نیز با وجود اینکه فیلم بسیار خوبی است و یکی از معدود نمایش‌های قدرتمند نقش پدر در سینمای ایران است، در انتهای فیلم معلوم می‌شود، کسی که به نسبتِ مادر، پنهان کاری کرده و دروغ گفته پدر خانواده بوده است.

به اعتقاد وی، ما در این اثر به این گرایش می‌رسیم که دختر خانواده احتمالا پدر خود را رها خواهد کرد و همراه با مادر به خارج از کشور می‌رود؛ البته این چیزی است که در فیلم به ما القاء می‌شود. کلا در دو قطبی‌های پدر و مادر یا مرد و زن، سینمای ایران به صورت اتوماتیک به سمت زن یا مادر گرایش دارد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار ۷ اسفند ۱۳۹۹، کد خبر: ۸۴۲۴۰۸۷۸، plus.irna.ir.