سهم زنان در فضا‌های شهری

موضوع امنیت در شهر و فضا‌های شهری تنها مختص زنان نیست؛ همه اقشار و گروه‌های جامعه باید بتوانند آزادانه و بدون احساس ترس در فضا‌های عمومی و شهری حضور پیدا کنند. این به این معناست که هنگام طراحی محیط‌های شهری با نگاهی جامع سهم و نقش هریک از گروه‌ها در فضا‌های فیزیکی و کالبدی دیده شود، اما به‌نظر می‌رسد زنان به‌ویژه در جامعه ما در این زمینه سهمی اندک دارند.

شعار سال: در هر محیط شهری رعایت یکسری از فاکتور‌ها برای آنکه همه آحاد جامعه در آن فضا احساس امنیت داشته باشند ضروری است. علاوه بر فضای کالبدی و فیزیکی، مباحث روانشناسی نیز باید در طراحی‌های شهری مورد توجه قرار گیرد؛ برای مثال رنگی که در محیط استفاده می‌شود باید القا‌کننده آرامش باشد. چیدمان فضا، مبلمان شهری مورد استفاده، فاکتور‌های اجتماعی و... ازجمله مواردی به شمار می‌روند که در ایجاد امنیت در یک محیط شهری نقش دارند.

موضوع امنیت در شهر و فضا‌های شهری تنها مختص زنان نیست؛ همه اقشار و گروه‌های جامعه باید بتوانند آزادانه و بدون احساس ترس در فضا‌های عمومی و شهری حضور پیدا کنند. این به این معناست که هنگام طراحی محیط‌های شهری با نگاهی جامع سهم و نقش هریک از گروه‌ها در فضا‌های فیزیکی و کالبدی دیده شود، اما به‌نظر می‌رسد زنان به‌ویژه در جامعه ما در این زمینه سهمی اندک دارند.

اگرچه در دهه‌های اخیر حضور زنان در جامعه و فضا‌های عمومی بیش از گذشته است، اما هنوز هم با مسائلی که موجب احساس ناامنی زنان از حضور در فضا‌های عمومی و به تبع آن کاهش حضور زنان در جامعه می‌شود روبه‌رو هستیم.

در بحث امنیت و ناامنی باید به ۲ مقوله ترس از ناامنی و ناامنی توجه و برای رفع آن تلاش کرد. برای مثال بخشی از ترس زنان از حضور در فضای شهری به قوانین بازدارنده برمی‌گردد و بخش دیگری از آن ناشی از عرف جامعه است که موجب می‌شود اگر زنی آسیب دید نتواند آن را به راحتی ابراز کند و همین امر باعث می‌شود گاهی از حضور در فضای شهری، مگر در موارد ضروری ابا داشته باشد.

متأسفانه در جامعه ما وجود ضعف‌های قانونی و توانمند نبودن زنان برای دفاع از خود، هم به تعدی‌گر جرأت تعدی می‌دهد و هم در زنان این ضعف را به‌وجود می‌آورد که درصورت وقوع تعدی ساکت بمانند که آن باعث افزایش ناامنی و آسیب می‌شود.

وجود فضا‌های بی‌دفاع شهری و فضا‌هایی که به هر دلیلی کور است (مانند پل‌های عابری که با بنر‌های خیلی بزرگ پوشانده شده، دیوار‌های مخروبه، محیط‌های خلوت شهری بدون حضور ناظر اجتماعی و...) و در شهرسازی به آن بی‌توجهی شده یا به‌دلیل مناسب‌سازی نشدن بی‌دفاع شده‌اند، احساس ناامنی زیادی در زنان ایجاد می‌کند و موجب کاهش سهم حضور زنان در اجتماع می‌شود.

جداسازی فضا‌های عمومی مردانه و زنانه مانند پارک‌های بانوان که در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته، اگرچه به‌دنبال اختصاص و ایجاد فضا‌های زنانه است، اما تنها راهکار‌های کوتاه‌مدت به شمار می‌رود چراکه در نهایت باز هم زنان نیاز به حضور در فضا‌های عمومی شهری دارند که تفکیک جنسیتی نشده و از سوی دیگر امکان اجرای این مدل در همه فضا‌ها وجود ندارد. البته تلاش‌های جامعه زنان و تشکل‌های مردم نهاد در این زمینه طی سال‌های اخیر را نمی‌توان نادیده گرفت، اما هنوز تا رسیدن به نقطه قابل‌قبول فاصله زیادی داریم و برای رسیدن به آن نیازمند تصویب قوانین حمایتی و به موازات آن فرهنگسازی در این زمینه هستیم. نباید قربانیان این آسیب‌ها را به‌دست فراموشی بسپاریم و از یاد نبریم شاید روزی خواهر، دختر یا خودمان قربانی این آسیب باشیم؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع باید از امروز برای حل آن اندیشید و اقدامات فرهنگی، تصویب قوانین حمایتی و اصلاح رویه‌ها در همه بخش‌ها به‌ویژه در مدیریت شهری و شهرسازی را همگام با یکدیگر مورد توجه قرار داد؛ البته موضوع آموزش و آگاه‌سازی را نیز نباید از نظر دور داشت چرا که نقش بسزایی در پیشگیری اینگونه موارد دارد.

یادداشت زهرا بختیاری صفا، کنشگر اجتماعی و نظریه پرداز در حوزه رهبری سازمانی