شکوفههای سپید آلوچه و گلابی، شکوفههای صورتی و سپید گیلاس، جوانههای سرسبز درختان، سبزههای نورسته از دل خاک همه زیر آوار برف؛ یک زیبایی هولناک! منظرهای که چندین سال است، مهمان شهرهای روستاهای مازندران شده. درختانی که با گرمای غیرعادی زمستانها، به تصور آمدن بهار از خواب بیدار شده به شکوفه مینشینند، اما دوباره زمستان، زمستانی میکند و شکوفهها در آتشِ یخ بیصدا میسوزند.
شعار سال: تغییر اقلیم و گرمایش زمین، فراتر از سازگاری محیطزیست، کارزاری در طبیعت به راهانداخته است؛ جنگی گاه چنان آرام که شکوفهها در آغوش برف میمیرند و درختان بیثمر میمانند و گاه سیلِ خشمگین و بیامان در میانِ مزارع و شهرها زندگی را در یک لحظه به یغما میبرد و گاه چنان نامهربان، همچون لبان ترک خورده شالیزارها در بهارِ مازندران. در پس تمام این اتفاقات به ظاهر طبیعی، دستِ دخالت انسانی هویداست؛ در یکسو، صنعتی شدن و آلایندههای کارخانهها بهویژه در کشورهای توسعهیافته و، اما همیشه نه این قدر دور و کلان و گاهی بسیار نزدیک و خرد، همچون دستی که شعلههای بخاری را بیشتر از حد نرمال میکند، تغییر کاربریها و قطع درختان و مصرفگرایی. اکنون با تبدیل بیش از ۹۰درصد پوشش جنگلی جلگه خزر به مزارع، شهرها و روستاها بهتبع شاهد تغییرات اقلیمی گستردهای نیز خواهیم بود.
افزایش گرمایش زمین ناشی از انباشت گازهای گلخانهای
یک کنشگر محیطزیست با بیان اینکه تغییراتی که انسان بهواسطه مصرف سوختهای فسیلی، گسترش صنعت و پیشرفت تکنولوژی در اقلیم جهان ایجاد کرده، امروزه به تهدیدی اساسی انجامیده است گفت: تغییر در اقلیم به تغییر حاد در آبوهوا منجر شده، بهطوریکه مناطق وسیعی از جهان در معرض خشکسالی قرار گرفتهاند و مناطقی با بارشهای جوی خارج از فصل در معرض آسیب قرار میگیرند.
سحر جعفرصالحی با اشاره به شواهد علمی مبنیبر افزایش گرمایش زمین ناشی از انباشت گازهای گلخانهای گفت: وقتی این واقعیت را در کنار واقعیت افزایش جمعیت کرهزمین و افزایش نیازها قرار میدهیم، چشمانداز هولناکتری را پیشروی وضعیت و کیفیت زیست بشر باید متصور باشیم؛ در این چشمانداز بهزعم آنتونی گیدنز، نظریهپرداز معاصر، امروزه «ما در لبه تغییر اقلیم جهان قرار داریم» یعنی در آستانه یک تغییر اساسی که با هیچ تغییری در تمدنهای گذشته قابلمقایسه نیست؛ چون در هیچ بازه تاریخی انسان چنان تأثیری بر وضعیت کرهزمین نداشته است.
این پژوهشگر اجتماعی با اذعان بر اینکه تغییر اقلیم نه یک مسأله احتمالی، بلکه مسألهای است که همه ما به نوعی در حال تجربه آن هستیم، افزود: نه تنها در بین دانشمندان بلکه در باور عمومی نیز شما از هر شهروند عادی که سؤال کنید، حتماً میتواند تغییراتی را در تجربه زیسته خود بیان کند که حاکی از لمس و درک تغییرات اقلیمی در باور عمومی است. کشاورزانی که تحت تأثیر تغییرات آب و هوا هر سال متضرر میشوند یا روستاییانی که معیشت و امکان زیستشان بهدلیل خشکسالی مورد تهدید قرار گرفته و مجبور به مهاجرت به نقاط دیگر میشوند یا شهروندانی که سیل خانهشان را از آنها ربوده است.
خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی برای ما ملموس نیست
وی با اشاره به این مهم که همه ما به نوعی با ابعاد این مسأله درگیر هستیم و آن قدر شواهد فراوان در دسترس هست که شاید دیگر نیاز به استدلال علمی برای اثبات پدیده تغییر اقلیم نباشد، افرود: با این حال سؤال اساسی این است که چرا معمولاً بهگونهای عمل میکنیم که انگار این مسأله وجود ندارد؟ برای پاسخ به این سؤال، جامعهشناسی مثل گیدنز استدلال میکند که غالباً خطرات ناشی از تغییرات اقلیمی برای ما ملموس و فوری نیست؛ برای همین به آن اهمیت نمیدهیم یا حاضر نیستیم اقدامی جهت تغییر نگرشها و سبک زندگی انجام بدهیم. روانشناسان اجتماعی به این وضعیت میگویند «نادیده گرفتن آینده»؛ به این معنی که آینده به اندازه حال برای ما واقعی نیست، بنابراین به موضوعات ضروری دمدستی میپردازیم و بقیه را نادیده گرفته یا به تعویق میاندازیم.
جعفرصالحی با اشاره به اینکه تغییرات آب و هوا ناشی از فعالیت انسانی است، حل آن را هم به دست انسانها دانست و با بیان اینکه کشورها و صنایعی که آلاینده صنعتی بیشتری تولید میکنند، مسئولیت بیشتری دارند، افزود: سیاستهای ملی و بینالمللی باید بهگونهای باشد که آنها را مجبور به قبول مسئولیت کند؛ اما پیششرط این مهم خواست مدنی است.
تغییرات نه فقط جهانی بلکه منطقهای نیز هستند
یک عضو مجموعه باغهای هیرکانی هم با بیان اینکه بخشی از تغییرات اقلیمی بسیار طبیعی است و باید از منظر دیرینهشناسی و در یک روند چند ۱۰۰ ساله به آنها پرداخت، گفت: اما بخش مهمی از تغییرات اقلیمی منطقهای است؛ برای مثال گرمای هوا در طول زمستان یک پدیده مصنوعی است که بر اثر دخالتهای شدید بشر در محیطزیست به اشکال گوناگون طی حدود ۶۰سال اخیر رخ داده است.
محمد نجاتی یکی از دلایل گرمای هوا در زمستان و بهتبع آن شکوفهدهی و جوانهزدن بیموقع درختان را کاهش پوشش جنگلی بهویژه در جلگه خزر برشمرد و گفت: تا ۱۰۰ سال پیش، بیشتر جلگه خزر دارای پوشش جنگلی بود؛ اما اکنون درپی افزایش جمعیت و درپی آن گسترش شهرها و روستاها، احداث راهها و توسعه صنایع، افزایش زمینهای کشاورزی و... عرصههای این جنگلها کاهش چشمگیری یافته، امری که بهواسطه نیازهای روزمره در طی چندین دهه رخ داده و این نوع امر توسعهای نامتوازن و بدون برنامه و غیرعلمی بوده است.
پوشش جنگلی را نوعی عایق طبیعی در برابر گرما و سرما
این عضو مجموعه باغهای هیرکانی پوشش جنگلی را نوعی عایق طبیعی در برابر گرما و سرما و متعادلکننده دما برشمرد و با اشاره به تبدیل بیش از ۹۰درصد پوشش جنگلی جلگه خزر به مزارع، شهرها و روستاها افزود: وقتی نتوانستیم اکوسیستم طبیعی منطقه را حفظ کنیم، شاهد تغییرات اقلیمی خواهیم بود؛ از یکسو، تابش مستقیم آفتاب به ساختمانها و زمینهای بدون پوشش جنگلی موجب میشود که منطقه از حالت طبیعی خود خارج شود و دمای آن بالا برود و از دیگر سوی، در گذشته نه چندان دور، در شهرهای مرکز مازندران شاهد یخبندانهای زیادی بودیم؛ اما اکنون به ندرت شاهد این پدیده طبیعی هستیم که ناشی از دخالتهای نسنجیده ما است که خود به آن دامن زدهایم و پیرو آن تغییرات اقلیمی منطقهای ناخواستهای را بهوجود آوردهایم.
نجاتی از دیگر دلایل تغییرات اقلیم و برهم خوردن تعادل طبیعی منطقه را گسترش شهرها، ازدیاد نفوس، خودروهای پرشمار و... برشمرد و گفت: شمال ایران به نسبت ۵۰سال گذشته، جمعیت چندبرابری را تجربه کرده است و اگر تنها دمای بدن این جمعیت متمرکز را لحاظ کنیم، میبینیم که تا چه میزان در افزایش گرمای منطقه اثرگذار است. افزونبر آن، رفاهطلبی زندگی امروزی موجب شده تا خانوادهها سطح مساحت ساختمانی بیشتری را اشغال کنند و بهدنبال آن بهرهگیری از وسایل گرمایشی و سرمایشی نیز افزایش مییابد و همه اینها در کنار هم، آبوهوای منطقه را بهطور کلی تحتتأثیر قرار داده و اجازه نمیدهد که طبیعت سیکل طبیعی خود را در فصل زمستان و یا تابستان طی کند.
این فعال محیطزیست در حوزه تغییرات اقلیم در سطح قارهای گفت: آلایندههای کارخانههای بزرگ جهان، دیاکسید کربن را به حد اشباع رساندهاند، لایه اوزن را نازک کردهاند، گرمایش کل زمین را بالا بردند و شرایط گلخانهای ایجاد کردهاند که این اتفاق ناگوار کلان در سطح جهان است.
وی با بیان اینکه قریب به اتفاق مردم درختان و گونههای جنگلی هیرکانی را نمیشناسند و ذهنیتی کلی از جنگل دارند، خاطرنشان کرد: همانگونه که امروزه بشر برای درک مشکلات جسمانی و شناخت آناتومی بدنشان نیازی ندارد که حتماً یک پزشک متخصص باشد، به همین نسبت در رابطه با مسائل پیرامونی محیط زیستیاش نیز باید حداقل آگاهی را داشته باشد؛ اما متأسفانه در ارتباط با این حوزه، نه در دانشگاهها و نه در ادارات مرتبط توجهی نمیشود و سازمانهای مردمنهاد نیز کمتر به این موضوعات پرداختهاند و بهجای اقدامات دانشبنیان، اجتماعمحور و برخوردار از تجربه واقعی، بیشتر احساسی برخورد میکنند.
این عضو مجموعه باغهای هیرکانی با اشاره به تلاشهای مجموعه باغهای هیرکانی در راستای آگاهیبخشی و آموزش عمومی در اهمیت گونههای جنگلی هیرکانی و بازآفرینی آنها در شهرهای استان مازندران گفت: یکی از اهداف مجموعه آموزش و نمایاندن درختان بوم سازگار به مردم و مسئولان است و اینکه با ایجاد چنین پوششهای کاملاً طبیعی در سطح گسترده میتوان از تغییرات اقلیمی جلوگیری کرد.
شناسایی ۱۸۰گونه درختی هیرکانی
وی با بیان اینکه پس از پنجسال کار مستمر و کارشناسی مجموعه باغهای هیرکانی اینک چهره شهرهای استان در حوزه فضای سبز درحال تغییر است، گفت: پیش از این تمامی پارکهای فضای سبز شهرهای استان عموماً درختان اکالیپتوس، فونیکس، انواع نخلها، خرزهره و یاس هلندی بوده و انواع سوزنی برگان وارداتی و... تشکیل میدادند و این درحالی است که ما بیش از ۱۸۰گونه درختی و درختچهای را در جنگلهای هیرکانی داریم که بیش از ۸۰درصد آنها سازگار با اقلیم و آب و خاک شهرهای شمالی هستند، برهمین پایه ما اقدام به کاشت تعدادی از اینگونهها در فضاهای شهری و روستایی کردهایم و نشان دادیم که این کار شدنی است و اکنون پس از سالها تلاش خوشبختانه شاهد هستیم که حتی روستاییان هم به این روش گسترش فضای سبز روی آوردهاند، امری که در سالهای پیش چندان رغبتی برای آن وجود نداشته است.
نجاتی با بیان اینکه ما در کاشت نوع نهال هدفمند عمل کردهایم، افزود: درختانی که ما میکاریم، گونههای جنگل هیرکانی است که به آسانی اجازه قطع ندارند و در این راستا افق دید ما نه ۱۰ساله بلکه ۱۰۰ تا ۳۰۰ ساله بوده است، ما امروز نهال بلوطی که میکاریم تا ۴۰۰سال بماند و افرایی که میکاریم تا ۱۸۰سال عمر کند و طبیعتاً وقتی پایداری این درختان محرز شود، فضاهای دیگری هم از سوی مسئولان و مردم علاقهمند به طبیعت در اختیار گذاشته میشود، با این هدف که فضاهایی که تاکنون با این شیوه نهالکاری شده است، دیگر در آن ساختمانی ساخته نمیشود و هرچقدر ساخت و ساز کمتر شود، به همان اندازه میتوان از صرف انرژی زیاد پرهیز کرد و از آلایندهها کاست تا در آینده به ایجاد هوای پاکتر و تعادل در طبیعت امیدوارتر شد.
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافا برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار: ۲۷ اسفند ۹۹، کد خبر: ۹۳۵۸۲، sabzineh.org