شعار سال: موزه هنر‌های معاصر نزدیک به چهل سال است که در سکوت، گوشه‌ای از پارک لاله تهران آرام گرفته است و با آرامشی مرموز، شبیه به آن‎‌‎ها که قبل از طوفان بروز می‌کند، میزبان یکی از پر ارزش‌ترین گنجینه‌های دنیاست؛ گنجینه‌ای که تا سال‌ها حتی کارشناسان نیز از تخمین دقیقِ ارزش واقعی آن ناتوان بودند و هستند؛ موزه‌ای که در طول عمرِ چهل و اندی ساله ‎اش، شفافیت، تنها عضو غایب زیر سقفِ آن بود. حال و پس از بازگشایی موزه بعد از ۲ سال مرمت، امید است که نوری به تاریکخانه گنجینه آن بتابد.

 

پشت پرده مرمت و شناسنامه‌دار شدن گنجینه

موزه هنر‌های معاصر، داستان‌های ناگفته بسیار دارد که آخرین آن مربوط به مرمت بیش از ٢ ساله و بازگشایی موزه در بهمن سال گذشته است. اردیبهشت ۹۷، زمانی که اعلام شد موزه هنر‌های معاصر به‌دلیل انجام تعمیرات حدود ۶ ماه تعطیل خواهد بود، کمتر کسی فکر می‌کرد در‌های این موزه مهم هنری تا ٢ سال و نیم بعد از آن هم به روی مخاطبانش بسته باشد؛ شرایطی که گویا بر همان چیزی دلالت داشت که زمانی مدیرکل هنر‌های تجسمی وزارت‌خانه گفته بود. هادی مظفری بالصراحه درآمده بود که پیش‌بینی ۵ ماه برای انجام تعمیرات موزه تنها زاییده حدسیات مدیران بوده و گفته بود: «برنامه زمان‌بندی حدسی بوده و مدیریت پروژه و جبهه‌های کاری در آن لحاظ نشده بود.» او همچنین نوسانات مالی را دلیل دیگر این طولانی شدن تعمیرات دانسته بود. دلایلی که علاوه بر اضافه شدن محدودیت‌های کرونایی، حالا هم گاهی موضوعیت پیدا می‌کنند. این مرمت که به ادعای مدیران و مسئولان موزه، ۱۶ میلیارد تومان خرج برداشت، مرمتی غیرعلمی و غیرکارشناسی قلمداد می‌شود که طولانی شدن زمان آن به گواه برخی از فعالان حوزه هنر‌های تجسمی آنچه عنوان می‌شود نیست و به گنجینه باز می‌گردد. با این حال خبر خوش اینکه پس از سال‌ها پرسشگری بی وقفه و پیگیری، طلسم شکسته شد و علی محمد زارع، سرپرست موزه هنر‌های معاصر، تعداد دقیق آثار ثبت شده در دفتر ثبتی این موزه را اعلام کرد. بر طبق گفته زارع در وبسایت TMOCA، هم‌اینک مجموع آثار ثبت شده‌‎ موجود در موزه به لحاظ ثبت اموال ٣٤٧٨ اثر است و همچنین اعلام شده که تعداد ۹۰۰ اثر دارای شناسنامه جدید شده اند و تلاش‌ها برای شناسنامه دار کردن باقی آثار ادامه دارد. اما هنوز  مشخص نشده است که آمارگیری و صدور اوراق هویتی جدید، با مجوز و نظارت کدام نهاد قضایی و نظارتی در حال انجام است؟ چه کسی به مدیران موزه، این اجازه را داده که بدون نظارت قوه قضاییه، سرخود دست به صدور اوراق هویتی بزنند؟ آیا سرنوشت آثار مفقودی مشخص شده است؟ آیا اصالت آثار گنجینه توسط نهاد‌های نظارتی تایید شده؟ آیا تکلیف هزار اثر آسیب دیده و نابود شده در آبگرفتگی عمدی انبار دفتر تجسمی مشخص شده؟

مدیران موزه باید بدانند که گنجینه ملی، ملک پدری‌شان نیست که بخواهند هرگونه دخل و تصرف و تغییری را بدون اجازه نهاد‌های قضایی و نظارتی انجام دهند. مدیران موزه اگر به فکر پاسخگویی به افکار عمومی هستند باید گنجینه را در اسرع وقت مهر و موم کرده و از سازمان بازرسی کل کشور بخواهند تا با ارسال گروه تحقیق و تفحص، آمار اعلام شده را با موجودی فعلی و همینطور فهرست سال ۱۳۵۸ مقایسه کرده و پیگیر آثار مفقودی و تعویض شده در طول چهل سال فعالیت موزه شود. همچنین اسناد امانت سپاری‌ها و بیمه گذاری‌های آثار هم بطور کامل مورد بررسی قرار دهد و صد البته اموال و دارایی‌های مدیران و کارمندان موزه و بستگانشان از زمان شروع به کار در موزه تا آخرین روز فعالیت در این محل، تحت بررسی کامل و دقیق قرار گیرد. ضمن اینکه صدور اوراق هویتی جدید آثار هم باید تحت نظارت قوه قضاییه صورت گیرد. دلیل این پرسشگری و گزارش خواهی از موزه، اما به پیشینه عملکرد آن باز می‌گردد؛ پیشینه‌ای که سرشار از ناگفته هاست.

زوایای پنهان موزه هنر‌های معاصر

درست در اوایل سال ٨۱ بود که شایعاتی مبنی بر فروش بخشی از آثارِ گنجینه هنر‌های معاصر توسط ۲ مسوول وقت یعنی «علیرضا سمیع آذر»، رئیس اداره کل هنر‌های تجسمی و موزه هنر‌های معاصر و همچنین «مرتضی کاظمی»، معاونت وقت هنری وزارت ارشاد نقل محافل مهم هنری شد. گویا این بخش از گنجینه شامل آثاری بود که به واسطه اروتیک بودن، قابلیت نمایش نیز نداشتند. بعد از این شائبه بود که طرحی توسط «مرتضی کاظمی»، «علیرضا سمیع آذر» و «سید محمد بهشتی»، رئیس سازمان میراث فرهنگی نگاشته شد مبنی بر این که این آثار به واسطه غیر قابل نمایش بودن به صورت قانونی به فروش رفته است. طرح به دولت و پس از آن به مجلس ارسال و تصویب هم شد.

شائبه بعدی در سال ٩۰ اتفاق افتاد؛ انتقالی رسمی و قانونی که در پی آن ۴۰ تا ۵۰ تابلوی با ارزش از موزه خارج و به انبار معاونت هنری منتقل شدند. چند سال بعد و در سال ۱۳۹۳، «مجید ملانوروزی»، رییس مرکز هنر‌های تجسمی و موزه هنر‌های معاصر در حین بازدید از انبار معاونت هنری متوجه این تابلو‌ها می‌شود و از آن‌ها عکس می‌گیرد و قرار می‌شود که این تابلو‌ها دوباره به موزه برگردانده شوند. اما در اواخر سال ۹۳ امین اموال که در جریان عکاسی از این آثار نیست متوجه اهمیت ۴۰-۵۰ تابلوی نفیس می‌شود و ۲۷ تابلو را از انبار خارج می‌کند و به فروش می‌رساند. بعد از چندماه مدیرکل دفتر تجسمی متوجه ماجرا می‌شود و بالاخره هم شخص متخلف پیدا می‌شود و با یک کارشناسی دقیق محل تابلو‌های مسروقه شناسایی و به گنجینه موزه برگردانده می‌شود.

شائبه بعد در سال ٩۴ اتفاق افتاد؛ زمانی که احتمال واگذاری موزه هنر‌های معاصر به بنیاد رودکی قوت گرفت. این غائله تا سال ۹۶ نیز ادامه داشت و در حال حاضر مسکوت باقی مانده است.

شائبه بعدی نیز باز مربوط به یک سرقت بود که در سال ٩٧ اتفاق افتاد؛ سرقتی مربوط به مجسمه برنزی «بهداد لاهوتی، مجسمه‌ساز» که حدود ۳۵۰ کیلوگرم وزن داشت و از محوطه ساختمان معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، واقع در خیابان شهریار به سرقت رفت؛ سرقتی که در نهایت فشار رسانه‌ها از وقوع این اتفاق پرده برداشته شد تا مشخص شود، حتی ساختمان مرکزی معاونت هنری نیز امنیت کافی را ندارد. تمام این شائبات که از نبود یک شناسنامه برای آثار سرچشمه می‌گرفت باعث شد که پس از سال‌ها پیگیری و پرسشگری فعالان حوزه هنر‌های تجسمی مدیران این موزه نسبت به این مهم واکنش نشان دهند و از انفعال خارج شوند.

حال موزه در کوران کرونا مانند دیگر مکان‌های عمومی در گروه بندی‌ها قرار می‌گیرد و گاه تعطیل و گاه در‌های آن به روی عموم باز می‌شود. با این حال نباید فراموش شود که حتی اگر در‌های موزه موقتا بسته باشد، این موزه و مدیران آن امانتداران یک میراث ملی هستند. بعد از ماجرای سرقت سال ۹۴ که امین اموال مجرم شناخته شد، تجربه ثابت کرد که عموما امین اموال، همچون یک کارمند عادی بدون آن که به آن چه در اختیارش است، اشراف داشته باشد فقط انبارداری می‌کند و از تحقیق و چاپ مقاله خبری نیست. حتی در بسیاری از موارد از پژوهش و تحقیق پژوهشگران آزاد ایرانی جلوگیری می‌کنند و آن قدر پژوهشگر را سر می‌دوانند که عطای تحقیق را به لقایش می‌بخشند. باری، امین اموال همانطور که از نامش پیداست، امانت‌دار اموال ملی است. علاوه بر همکاری با پژوهشگران، قاعدتا باید هر شش ماه یکبار به صورت رسمی و با حضور چند ناظر انبارگردانی کنند تا وجود اشیا و سلامت آن‌ها احراز شود. بعد از سال‌ها شائبه درباره موزه هنر‌های معاصر، این ابتدایی‌ترین مسوولیت مدیران این موزه در قبال مردم است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از فراز، تاریخ انتشار:۱ اردیبهشت ۱۴۰۰، کد خبر:۱۴۰۰۰۲۰۱، www.faraz.ir