شعار سال: فنآوری‌های جدید چهره جدیدی به جوامع بخشیده است و جامعه زندان‌ها نیز از این امر مستثنی نیستند. به نظر می‌رسد با سرعت رشد و ارتقایی که فناوری‌ها دارند باعث تحول اساسی در زندان‌ها نیز شوند و بسیاری از مشکلات آن را حل یا حداقل کاهش دهند. از سوی دیگر با بررسی زندگی زندانیان در طول مدت تحمل حبس عمده‌ترین موضوعی که شاید ذهن هر پژوهشگری را درگیر نماید این است که یک زندانی عملاً بخشی از عمر خود را در زندان از دست می‌دهد که معمولاً هم در سنین طلایی زندگی یک فرد است. جایگاه فناوری در حل تمامی این مشکلات یا کاهش آن‌ها چیست؟

در طول این یادداشت نگاهی خواهیم داشت به اینکه راه حل فناوری برای حل مشکلات زندان‌ها چیست؟ برای روشن شدن جایگاه فناوری باید ابتدا از مشکلات زندان شروع کرد و اهمیت دارد که چالش‌های پیش روی یک زندان مشخص گردد.

مشکلاتی که یک زندان با آن روبروست در سه عنوان جای می‌گیرد. اولین مشکل افزایش روز‌افزون تعداد زندانیان است، چالش دوم هزینه‌های مدیریت یک زندان است و نهایتاً بی اثر شدن زندان است که مهمترین چالش همین مورد آخر است، زیرا که کلا هدف تولد مفهومی به‌نام زندان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

افزایش جمعیت زندان‌ها مشکلی جهانی است و تقریباً در سراسر دنیا دیده می‌شود تا جایی که در بیشتر کشور‌ها که این امکان وجود داشته گنجایش زندان‌ها تا دو برابر افزایش یافته‌اند. اما در پس این اعداد و ارقام چیست؟ یکی از دلایل تغییرات احتمالی در قانون گذاری‌ها و جرم‌انگاری‌هاست. به این معنا که با تغییر شکل زندگی با گذر زمان افعال بیشتری ممکن است که به‌عنوان عملی مجرمانه شناسایی شوند و در نتیجه مجازات حبس برای آن مد نظر گرفته شود. از صحبت در مورد شیوه تصمیم گیری قانونگذار در تعیین مجازات مناسب که بگذریم افزایش میزان مهاجرت و عدم آشنایی با نظام‌های قضایی دیگر کشور‌ها نیز گاهی زمینه بروز مشکلات خواهد بود، که نتیجه این افزایش ارتکاب، تقریبا رابطه مستقیمی با افزایش میزان زندانیان خواهد داشت. از طرفی هنگامی که مجازات جرم شکل مالی به‌خود بگیرد باز درصورت عدم تادیه یکی از جایگزین‌ها زندان است. پس صرف تعیین مجازات زندان به عنوان مجازات واقعی و اصلی یک جرم تنها دلیل افزایش تعداد زندانیان نیست.

همین افزایش تعداد در جمعیت زندانیان مشکلاتی را برای سیستم مدیریت زندان به همراه دارد. ساده‌ترین مشکل افزایش استرس میان محکومان، ضابطان زندان، کارمندان است، زیرا که ریسک وقوع جرم و مشکلات این چنینی در زندان نیز افزایش می‌باید. مشکلاتی نظیر استهلاک امکانات تعبیه شده، شیوع بیماری در میان زندانیان و گسترش سریع آن میان زندانیان و حتی کارمندان زندان، کاهش کیفیت خدمات‌رسانی و نهایتاً احتمال انتقال زندانیان به جایی دورتر از محل سکونت خانواده و مشکلات ملاقات وی ساده‌ترین مسائلی هستند که در پی افزایش جمعیت زندان احتمالا با آن روبرو خواهیم شد. از این رو به نظر می‌رسد تغییر رویکرد در تعیینم مجازات علی الخصوص در میان جرائمی که مبتلا به آن بسیار است به کاهش جمعیت زندان‌ها کمک خواهد کرد. البته این روش تا جایی کارا است که باعث افزایش میزان ارتکاب آن به جهت سهل شدن مجازات نباشد. از این رو بهتر است به کاربرد فنآوری‌ها در زندان فکر کنیم.

چالش دوم در مدیریت یک زندان هزینه‌هایی است که یک زندان خواهد داشت. هزینه‌هایی از قبیل هزینه امکانات فیزیکی، خوراک، پوشاک، بهداشت، درمان، آموزش، حمل و نقل، حقوق کارکنان و ماموران و حفاظت اعدادی هستند که به‌طور مستقیم محاسبه می‌شوند. اما آیا محدود به همین موارد است؟ هزینه‌ای که هر زندانی به جامعه تحمیل می‌کند چه میزان است؟ منشا تامین این هزینه‌ها چیست؟ چرا مردم عادی بایستی هزینه زندانیان را پرداخت کنند؟ اگر همین هزینه‌ها صرف امور آموزشی شود، نتیجه چه خواهد بود؟

مورد آخر از چالش‌های سه گانه مدیریتی در موضوع مدیریت زندان‌ها بی اثر شدن زندان است. بی اثر شدن زندان‌ها با تکرار جرم جلوه می‌کند و اثر آن تنها بر زندان نیست. بلکه محاکم، پلیس و تک تک مسئولین دخیل در فرآیند کشف و رسیدگی جرم و نهایتاً اجرای مجازات‌ها دوباره همه فرایند‌ها را بایستی برای یک فرد ثابت تکرار کنند و این یعنی هزینه مجدد برای یک جرم و مجرم؛ و این یعنی زندان نه تنها به عنوان عامل باز دارنده در ارتکاب عمل نکرده بلکه در مجازات آن نیز به هدف خود نرسیده است.

 

 

اما فناوری‌ها چطور می‌توانند به حل این مشکلات کمک کنند؟

فناوری با عملکرد خود می‌تواند عاملی کلیدی در ارائه راه برای این سه چالش باشد. به نحوی که افراد کمتری زندان را تجربه کنند، بهبود اثر گذاری دوره حبس و ارائه راه حل‌هایی برای مدیران در اداره صحیح زندان با حفظ کارآیی آن.

جلوگیری از حبس به معنی کاهش میزان حبس چه برای مجرمین تازه کار و چه مجرمانی که احتمالا برای چندمین بار آن را تجربه می‌کنند، است. در واقع با ظهور و گسترش انواع فناوری‌های مختلف می‌توان به طرز قابل توجهی از رفتار‌های مجرمانه پیشگیری کرد. به‌طور مثال ابزار‌های هوش مصنوعی می‌توانند به کاهش ازدحام جمعیت کمک کنند. هوش مصنوعی می‌تواند داده‌هایی را در سیستم ذخیره کند و با استفاده از آن‌ها نشان دهد که مجرمانی که مشخصات خاصی دارند، احتمال دارد مجدداً جرمی را مرتکب شوند. در واقع با این رویکرد مدیریت ریسک، پلیس می‌تواند به‌طور فعالانه‌ای در این زمینه عمل نماید و باعث پیشگیری از وقوع جرم و نهایتاً مجازات زندان شود.

به همین ترتیب داده‌های بیشتر می‌تواند قضات را هنگام صدور احکام نیز راهنمایی نماید. فرض کنید داده‌های جمع آوری شده در درون زندان حاکی از عملکرد بد زندانی باشد و اماره‌ای بر ارتکاب مجدد جرم درصورت آزاد شدن باشد. برای این مجرمان شاید مجازات‌هایی نظیر خدمات اجتماعی مفیدتر باشد و این در عین حال به معنای کاهش جمعیت زندان‌ها است.

مثال دیگر می‌تواند برچسب‌های الکترونیکی باشد که قابلیت ذخیره سازی و ارسال اطلاعات دارند. در واقع نوعی سیستم نظارتی است برای متهمین یا مجرمین در انتظار صدور حکم. در این روش به واسطه سیستم‌های الکترونیکی فرد مورد نظر تحت نظر لحظه به لحظه خواهد بود و افراد می‌توانند در بستر جامعه باشند. این روش در جایی کارایی‌اش مشخص می‌شود که ممکن است یک رسیدگی ماه‌ها و سال‌ها به طول بینجامد و نهایتاً شخص بی گناه تشخیص داده شود و از طرف دیگر بار جمعیتی زندان‌ها هم با کاهش بار غیر ضروری کاهش می‌یابد.

ترکیبی از داده‌های خروجی برچسب‌ها یا تگ‌های الکترونیکی در نظام زادی مشروط باعث می‌شود هر لحظه اطلاعات مکانی فرد و تحرکات وی تحت نظر باشد. برای واقعی‌تر شدن مثال تصور کنید افسر مسئول بداند که فرد تحت نظر در لحظه در کلاس است؟ در استخر است؟ در محل‌های شلوغ و پر ریسک است؟ این اطلاعات می‌تواند به مامور این فرصت را دهد تا در صورت ضرورت مداخله نماید از وقوع جرمی دیگر پیش‌گیری نماید. هزینه‌ای که برای تگ‌های الکترونیکی خواهد شد قطعا از هزینه‌های مختلف دوران حبس به مراتب کمتر خواهد بود.

فناوری دیگری که بسیار کاربردی خواهد بود، برنامه‌های کاربردی گوشی‌های همراه است. برنامه‌ای که می‌تواند بر روی گوشی فردی که در دوران آزادی مشروط خود است می‌تواند بسیار کارایی داشته باشد. از ارسال اطلاعات مکانی شخص به ماموران گرفته تا تحلیل استفاده از گوشی همراه مصادیقی از کاربرد‌های این برنامه‌هاست.

فناوری علاوه بر اینکه می‌تواند با پیشگیری از وقوع جرم باعث کاهش جمعیت زندان‌ها گردد بلکه حتی در اثرگذاری مدت حبس نیز بسیار مفید واقع خواهد شد. واقعیت این است که زندانیان پس از گذراندن مدتی مجددا وارد جامعه خواهند شد و اگر دوره زندان به یک دوره توانبخشی و مهارت افزایی تبدیل گردد بسیار کارا خواهد بود.

برای روشن‌تر شدن منظور وضعیتی را تصور کنید که در یک زندان آموزش تعاملی و آنلاین برگزار گردد. همانطور که احتمالا می‌دانید حق تحصیل جز حقوقی است که حتی در زندان نمی‌توان به بهانه زندانی بودن از آن محروم شد؛ و یا حتی برقراری ارتباط با اعضای خانواده به صورت آنلاین و حذف یا کمتر کردن ملاقات‌های حضوری و همین ملاقات‌های سالم و تحت نظارت می‌تواند عاملی موثر در کاهش میزان پرخاش و خشونت در محیط زندان شود و از طرفی اعضای خانواده زندانی نیز وارد محیط مسموم زندان نخواهند شد و همین عامل باعث حفظ کرامت خانواده زندانی خواهد شد.

به نظر می‌رسد اگر آموزش حضوری و غیر حضوری اگر در محیط زندان فراهم باشد علاوه بر مزایای فوق می‌تواند به زندگی پس از زندان زندانیان کمک شایانی کند.

نکته بعدی که بسیار حائز اهمیت است وضعیت جسمانی و روانی شخص زندانی است. فناوری در این موضوع نیز بسیار مفید واقع خواهد شد. به‌طور مثال زندانی را در نظر بگیرید که به‌طور مداوم وضعیت جسمانی زندانیان را مورد بررسی دوره‌ای قرار می‌دهد و این اطلاعات را در پرونده‌ای الکترونیکی جمع‌آوری می‌کند و سیستم‌های طراحی شده اطلاعات را بر اساس اصول تعریف شده تحلیل می‌کنند و گزارش ارائه می‌کنند. مثلا تست‌های روانشناسی که در یک فضای فیزیکی هوشمند برگزار شود و علاوه بر اطلاعات مرتبط با تست‌ها اطلاعات سنسور‌های محیطی نیز در این تحلیل دخیل باشد.

تحول در زندان‌های نسل بعدی تنها با نگاه تجارتی به آن محقق خواهد شد. به این معنا که در این رویکرد باید توجه داشت که سرمایه‌گذاری امروز در آینده هزینه‌های مدیریت زندان را به میزان چشمگیری کاهش خواهد داد.

با دور شدن از کاغذبازی‌های معمول و دیجیتالی کردن فرآیند‌های اداری یک زندان هم امکان نظارت راحت‌تر فراهم خواهد شد و از طرفی از میزان خطا‌های انسانی در این فرآیند کاسته خواهد شد و در نتیجه خطر فساد را به حداقل خواهد رساند.

موضوع قابل توجه دیگر امنیت فیزیکی و ساختمان‌های هوشمند زندان‌ها است. مسئولیت مدیران زندان بسیار گسترده است یکی از این مسئولیت‌ها تامین امنیت زندان‌هاست که عنوانی کلی برای امنیت زندانیان، ماموران زندان، ملاقات کنندگان و کادر اجرایی زندان است. همچنین بایستی اقلامی که وارد زندان می‌شوند به دقت بررسی گردند. به‌کار گیری دوربین‌های مدار بسته، حسگر‌های محیطی و سیستم‌های نظارتی در تمام محیط زندان و علی الخصوص محیط‌های حساس و پر خطر زندان مانند سلول‌های زندان، فضای عمومی سرویس‌های بهداشتی و محیط‌های عمومی‌تر زندان بسیار مفید واقع خواهد شد. علاوه بر دوربین مدار بسته ثابت در نقاط خاص می‌توان از هلی‌کم‌ها بر فراز محیط‌های زندان برای مانیتور کردن شبانه‌روزی استفاده کرد.