شعار سال: در پایان این گزارش بارها اشاره می کند که برداشت های تهاجمی و بی رویه از آب های زیرزمینی ایران را در معرض خطری جدی قرار داده است. خطری که می تواند بحران های جدی برای حتی نسل آتی کشور ایجاد کند.

آخرین وضعیت بحران آبی ایران و بحران آب های زیرزمینی، با نگاهی به مقاله «تخلیه انسانی از سفره های زیرزمینی ایران» تهیه شده توسط «آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا» واکاوی شد بحران آب حالا به یکی از اصلی ترین بحران های کشور تبدیل شده است. نتیجه آن همه اخطار سازمان های جهانی در یک سال اخیر حالا نشان از این دارد که وضعیت ایران هر سال بدتر می شود و وضعیت نشان از بحران جدی در آب های زیرزمینی کشور دارد.

به زیان ساده اگر بخواهیم مساله بحران آب در ایران و دلایل و نتیجه آن را بسیار ساده بیان کنیم، این است که؛ منابعِ آبِ تجدیدپذیر (عمدتا آب‌های سطحی) کفافِ زندگیِ ۸۵ میلیون ایرانی را نمی‌دهد و به همین دلیل، ناگزیر به استفاده از سفره‌های آبِ زیرزمینی شده‌ایم، سفره‌هایی که سطحِ آن ها سال به سال پایین‌تر می‌رود و برای همیشه نابود می‌شود و اگر راهکاری برای آن یافته نشود با بحرانی بزرگ تر مواجه خواهیم شد.

بحرانی که می تواند زندگی بیش از ۵۰ میلیون نفر ایرانی را به خطر جدی بیاندازد. نتیجه اولیه بحران آب نیز حالا این شده است که دولت ایران هشدار می دهد که با کمبود تامین آب مواجه شده است و توان تامین آب کافی را نخواهد داشت و همزمان درگیری‌های بین استانی بر سر منابع آب که مدام در آن کاهش می‌یابد، رشد کرده است.

*ناقوس خطر به صدا در آمده است

اخیرا نشریه «آسیا تایمز»در گزارشی با اشاره به جدی بودن کم‌آبی در ایران می‌نویسد:«مشهور است که مقامات هنگام مواجهه با مخالفت‌ها و نارضایتی‌های عمومی شدت و دامنه بحران‌های مختلفی که با آن مواجه هستند را کم اهمیت جلوه می‌دهند.

اکنون اما مقام‌های ایرانی به شکلی غیرمعمول زنگ خطر را درباره بحران رو به گسترش کم آبی به صدا درآورده‌اند؛ بحرانی که می‌تواند درگیری‌های گسترده‌ای را برای دسترسی به این منبع حیاتی در ایران ایجاد کند.»

این نشریه در بخش دیگری نیز نوشته است که: «دولت ایران سرمایه‌گذاری زیادی را بر روی ساخت سدها در سراسر آن کشور انجام داده است. به گفته کارشناسان محیط زیست این موضوع نقشی منفی در تبخیر آب‌های تجدیدپذیر داشته و باعث تضعیف منابع آبی کشور شده است.

استخراج بی‌رویه از سدها در دهه‌های گذشته باعث از بین رفتن ذخایر آبی بالغ بر ۱۳۰ میلیارد متر مکعب شده است و تراز آب‌های سفره‌های زیرزمینی ایران نیز در حال حاضر منفی است. این کاهش ذخایر آب همزمان با فشار شدید بر دولت برای تامین آب آشامینی مناطق کم‌تر توسعه یافته، روستاها و شهرهای دورافتاده است که خود باعث دشوار شدن دستیابی به هدف خودکفایی کشاورزی در این مناطق شده است.»

هم چنین اخیرا عیسی کلانتری، رییس سازمان محیط زیست ایران نیز اخیرا با هشدار دوباره درباره بحران آب در ایران گفته است «به مرحله ورشکستگی آبی یعنی بزرگترین معضل کشور رسیده‌ایم.»مجموع این سخنان تقریبا این فرضیه را قطعی نشان داده است که وضعیت آب ایران در ایران به شدت بحرانی است.

*بحران بزرگ آب ایران به روایت آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا

آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا (national academy of sciences of the united states of America ) اخیرا بر روی پایگاه خود PNAS مقاله ای را منتشر کرده که به طور مفصل و کامل به وضعیت بحرانی آب و آب های زیرزمینی و تجدید ناپذیر در کشور پرداخته است.

این مقاله که با عنوان «تخلیه انسانی از سفره های زیرزمینی ایران» منتشر شده است در تاریخ ۶ اردیبهشت برای بار آخر ویرایش شده و در تاریخ ۲۰ خرداد منتشر و بنا بر پیش بینی مقاله در تیرماه سال جاری و در آذر ماه سال جاری رصد تکمیلی خواهد شد.

*ورشکستگی آبی ایران و تهدید توسعه اقتصادی، اجتماعی

در ابتدای مقاله توضیح داده می شود که؛ ایران با وضعیت ورشکستگی آب روبه رو شده است که توسعه اقتصادی، اجتماعی و محیط های طبیعی آن را تهدید می کند.

در این مقاله توضیح داده می شود که «ما با استفاده از یک مجموعه داده فوق العاده غنی اندازه گیری شده آب زیرزمینی، میزان و شدت کاهش و کاهش شوری آبهای زیرزمینی ایران را در طی دوره ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ نشان می دهیم، زمانی که تعداد نقاط استخراج آب زیرزمینی تقریباً دو برابر شد.

برداشت آب زیرزمینی غیر قابل تجدید ایران در سال ۱۹۶۵ حدود ۶۶ میلیون مترمکعب بود که در سال ۲۰۱۹ به طور تقریبی به ۱۳۳ ۳ ۱۰۳ میلیون مترمکعب رسید.

این افزایش حدود ۳٫۴ برابر ظرفیت بند معروف سه خوره در چین است. کاهش آب های زیرزمینی به دلیل بهره برداری گسترده از آب های زیرزمینی غیر قابل تجدید قابل افزایش و افزایش سطح شوری تقریباً در تمام زیرحوضه ها ثبت شده است، که نشان دهنده خطرناک شدن وخیم تر شدن خطرات امنیت آب در سراسر کشور است.»

در بخش دیگری از این مقاله توضیح داده شده که ارزیابی جهانی آب های زیرزمینی با استفاده از مقیاس های درشت فضایی که مانع تشخیص عدم تعادل منطقه ای بین تأمین آب زیرزمینی تجدید پذیر و برداشت انسان می شود، ایران را در میان کشورهایی با بالاترین میزان تخلیه آب زیرزمینی قرار می دهد.

در حالی که تعداد نقاط استخراج آب زیرزمینی ۸۴٫۹٪ از ۵۴۶،۰۰۰ در سال ۲۰۰۲ به بیش از یک میلیون نفر در سال ۲۰۱۵ افزایش یافته است، برداشت سالانه آب زیرزمینی ۱۸٪ کاهش یافته است که به دلیل محدودیت های فیزیکی منابع آب شیرین زیرزمینی است.

کارشناسان آکادمی ملی علوم طبیعی آمریکا در بخش دیگری از مقاله خود نیز توضیح داده اند که «مقادیر متوسط ​​سالیانه EC به طور کلی در مناطق مرطوب شمالی و غربی ، که در آن موارد بهبود یافته EC آب زیرزمینی مشاهده می شود، در موارد نادر کمتر است.

نتایج ما بر اساس اندازه گیری های آب زیرزمینی با وضوح بالا تهدیدهای نگران کننده امنیت آب را در ارتباط با کاهش مقدار و کیفیت آب زیرزمینی تازه به دلیل سال ها استفاده ناپایدار نشان می دهد. تجزیه و تحلیل ما بینش هایی در مورد پیامدهای زیست محیطی و محدودیت های برنامه های توسعه پر مصرف آب که ممکن است کشورهای کم آب دیگر اتخاذ کنند ، ارائه می دهد.»

*ستون فقران امنیت غذایی ایرانی ، آب های زیرزمینی آب های زیرزمینی ستون فقرات آب و امنیت غذایی در مناطق خشک / نیمه خشک ، از جمله ایران ، با تغییرات مکانی و زمانی به دلیل تنوع طبیعی و کمبود آب های سطحی است. آب های زیرزمینی حدود ۶۰٪ از کل تأمین آب در ایران را تأمین می کند ، آن هم در جایی که کشاورزی بیش از ۹۰٪ برداشت آب را عهده دار است.

*قنات ، راهکار ایرانیان برای هزاران سال

در بخشی از این مقاله به مساله استفاده ایرانیان از قنات اشاره می شود که: «استخراج سیستماتیک آب زیرزمینی در ایران حداقل دو و نیم هزار سال پیش برمی گردد، زمانی که کاریزهای زیرزمینی معروف به «قنات» حفاری شدند تا آب های زیرزمینی را تحت نیروی جاذبه به سطح منتقل کنند.

قنات های پارسی که هزاران سال توسعه و تولید محصولات کشاورزی را در ایران تسهیل کرده بودند، بیشتر با پیشرفت های فن آوری و نوسازی کشاورزی در قرن بیستم خشک شدند. حفر چاه های عمیق امکان بهره برداری بیش از حد از آب های زیرزمینی را فراهم کرد، در حالی که افزایش تخریب آب های سطحی و تغییر مسیر باعث کاهش شارژ آب های زیرزمینی شد، با این کار جداول آب های زیرزمینی پایین کشیده شد و برداشت آب های زیرزمینی از طریق قنات های تاریخی کمتر عملی شد.»

قنات برای قرن ها یکی از هنرهای عجیب ایرانیان برای رسیدن به آب بدون آسیب به آب های زیرزمینی بوده است. روشی کاملا ایرانی که در نهایت قربانی روش های بیهوده تری چنان سدسازی شد و در این مقاله بارها به اهمیت آب های زیر زمینی و نقش مهم قنات در آن پرداخته می شود.

از سوی دیگر در این مقاله به مساله معیشت و جمعیت نیز توجه شده است. در بخشی از این متن آمده است که: «حمایت از معیشت بیش از ۸۰ میلیون نفر و آبیاری حدود ۵٫۹ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی، باعث افزایش فشار بر آب های زیرزمینی می شود.

کمبود آب ایران در قرن ۲۱ با خشکسالی های مکرر و تغییرات آب و هوایی تشدید شده است. به طور متوسط، بیش از نیمی از ظرفیت طراحی مخازن ایران از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۷ خالی بود، و این باعث افزایش اعتماد به آب های زیرزمینی می شود. در نتیجه، ایران به همراه هند، ایالات متحده ، عربستان سعودی و چین در میان کشورهایی با بالاترین میزان تخلیه آب های زیرزمینی در قرن ۲۱ قرار گرفته است.»

به نظر می رسد که بر اساس این گزارش، اکنون ایران با مشکلات و تنش های حاد مدیریت آب دست و پنجه نرم می کند. اضافه برداشت آب زیرزمینی به تعداد زیادی از معضلات اجتماعی- اجتماعی معاصر، از جمله خشک شدن تالاب ها، بیابان زایی، طوفان های شن و گرد و غبار، پایین آمدن کیفیت آب و جابجایی جمعیت کمک کرده است.

فرونشست زمین به دلیل تخلیه آب های زیرزمینی اکنون یک خطر انسانی برای زیرساخت های حیاتی و ساکنان دشت های آسیب پذیر است. به علاوه، کاهش جداول آب زیرزمینی کیفیت آبهای زیرزمینی را به دلیل فرآیندهای طبیعی مانند نفوذ آب شور کاهش داده است.

فشار رو به افزایش برای معیشت روستایی و افزایش تنش در بین استفاده کنندگان از آب های زیرزمینی خطرات امنیت غذایی و آب را تشدید می کند و مسائل سیاسی-اجتماعی مربوط به مهاجرت جمعیت روستایی به مناطق شهری را ایجاد می کند.

*خطر نه تنها ادامه دارد که می تواند نابودگر باشد

ارزیابی آب های زیرزمینی بر اساس مدل های جهانی و رویکردهای سنجش از دور، خصوصیات سطح بالای منابع آب زیرزمینی ایران را ارائه داده است. با این حال، این تحقیقات توسط مقیاس های درشت فضایی و عدم قطعیت زیاد به دلیل کمبود داده های حقیقت زمین محدود می شودو مانع تشخیص عدم تعادل منطقه ای بین تأمین آب زیرزمینی تجدید پذیر و برداشت انسان می شود.

این مطالعه تجزیه و تحلیل آماری از ویژگی های عمده آب های زیرزمینی را با استفاده از یک مجموعه داده غنی بر پایه زمین (۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵) برای تعیین تخلیه و شور شدن آب های زیرزمینی در ۳۰ زیرزمین ایران ارائه می دهد.

*استخراج بی رویه آب های زیرزمینی ، بحرانی در دل بحران

در این گزارش نیز آمده است که:« بررسی روند زمانی و توزیع فضایی تخلیه و شوری آب های زیرزمینی اطلاعات ارزشمندی را برای مدیریت سفره های زیرزمینی در سراسر ایران فراهم می کند و به سایر کشورها که با مشکلات امنیتی مشابه ای روبرو هستند بینش می دهد.»

در بخش دیگری از گزارش نیز گفته شده است که؛ تعداد نقاط استخراج آب های زیرزمینی به سرعت در سراسر ایران افزایش یافته است و این مساله تعادل طبیعی آب های زیرزمینی در بسیاری از سفره های زیرزمینی را مختل می کند.

هم چنین تعداد چاه های عمیق، چاه های نیمه عمقی، قنات و چشمه های مورد استفاده برای تأمین تقاضای روزافزون آب به ترتیب ۵۲٫۴ ، ۸۱٫۴ ، ۲۲٫۲ و ۲۲۱٫۷ درصد افزایش یافت و از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ تعداد کل نقاط برداشت را ۸۴٫۹ درصد افزایش داد و چاه های نیمه جان عموماً در بیشتر زیرحوضه ها از تعداد چاه های عمیق بیشتر هستند به جز آن هایی که در حوضه های اصلی فلات مرکزی و قره قوم واقع شده اند، که در آن آب های زیرزمینی بسیار عمیق هستند (تا ۲۵۰ متر).

هم چنین در این مقاله به صراحت هشدار داده می شود که ، باید توجه کرد که این وضعیت ممکن است نفوذ آب شور را در مجاورت دریاچه های شور داخل کشور تسریع کند (به عنوان مثال دریاچه نمک، تالاب جازموریان و دریاچه باختگان).

البته در بخش دیگری از این گزارش به یک دوره کاهش برداشت آب های زیر زمینی نیز اشاره می شود که مقدار کل برداشت آب زیرزمینی از ۷۴٫۶ میلیارد متر مکعب (کیلومتر مکعب) در سال ۲۰۰۲ به ۶۱٫۳ کیلومتر مکعب در سال ۲۰۱۵ کاهش یافته است.

اما در ادامه نیز می گوید که داده های زمینی نشان می دهد که بسیاری از مناطق به محدودیت های فیزیکی آب های زیرزمینی تجدیدپذیر رسیده اند و این نشان می دهد که برنامه های مدیریت آب زیرزمینی تا حد زیادی شکست خورده اند.

*فشارهای شدید بر ذخایر آب زیرزمینی ایران در نتیجه برداشت های تهاجمی و بسیار زیاد انسانی در سال های گذشتهاین نشان می دهد که برداشت های تهاجمی از آب های زیرزمینی با وجود ادعای تلاش دولت برای تنظیم آب های زیرزمینی همچنان ادامه دارد.

در همین مدت، میزان تخلیه کل از گره های آب زیرزمینی حدود ۵۱٫۰٪ کاهش یافته است. سهم چاه های عمیق و نیمه عمیق در کل آب زیرزمینی ایران به ترتیب از ۴۲٫۱ به ۵۴٫۱ درصد و از ۱۸٫۷ به ۲۰٫۰ درصد افزایش یافت. این افزایش ها همزمان با افت در سهم فنرها (۴/۲۸ تا ۳/۱۸ درصد) و قنات (۱۰/۸ تا ۶/۷ درصد) طی سال های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ بود. افزایش تعداد چاه های استخراج آب از اعماق عمیق با پایین آمدن جداول آب های زیرزمینی باعث کاهش بهره وری چشمه ها و قنات ها می شود. برداشت گسترده از آب زیرزمینی باعث کاهش متوسط ​​سالانه خالص حدود ۵٫۴ کیلومتر مکعب آب زیرزمینی غیر قابل تجدید در سراسر ایران شده است.

کل برداشت آب زیرزمینی غیر قابل تجدید در طول دوره ۱۴ ساله این مطالعه حدود ۷۵ کیلومتر مکعب بود. برای درک اهمیت این عدد ، باید توجه داشت که متوسط ​​آب تجدیدپذیر سالانه ایران (آب های سطحی و زیرزمینی) ، که مقامات رسمی آب ادعا می کنند به دلیل تغییرات انسانی و تغییرات اقلیمی از ۱۳۰ کیلومتر مکعب به کمتر از ۱۰۰ کیلومتر مکعب رسیده است .

بر اساس داده های تاریخی موجود از شرکت مدیریت منابع آب ایران (IWRMC) ، برداشت آب زیرزمینی غیر قابل تجدید کشور (حدود ۶۶ میلیون متر مکعب ؛ MCM) اولین بار در سال ۱۹۶۵ گزارش شده است. تخمین زده می شود که کاهش تجمعی ذخیره فسیل آب زیرزمینی ایران به ∼ ۱۳۳ کیلومتر مکعب تا سال ۲۰۱۹٫این میزان تخلیه حدود ۳/۴ برابر حجم ذخیره مخزنی است که توسط سد معروف سه گود در چین تشکیل شده است و به این ترتیب میزان تخلیه غیر قابل تجدید آب زیرزمینی در ایران را در چشم انداز قرار می دهد. تمام زیرحوضه ها کاهش خالصی در حجم منابع آب زیرزمینی را تجربه کردند که به صورت تجمعی در شکل ۲A نشان داده شده است.

در بخش دیگری از این گزارش بار دیگر به مساله قنات ها در ایران اشاره شده که « برداشت آب زیرزمینی از طریق قنات های تاریخی را کمتر عملی می کند. »

از سویی این گزارش می گوید که «توسعه منابع آب تهاجمی برای حمایت از معیشت بیش از ۸۰ میلیون نفر و آبیاری حدود ۵٫۹ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی باعث افزایش فشار بر آب های زیرزمینی می شود. کمبود آب ایران در قرن ۲۱ با خشکسالی های مکرر و تغییرات آب و هوایی تشدید شده است. به طور متوسط، بیش از نیمی از ظرفیت طراحی مخازن ایران از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۷ خالی بود و این باعث افزایش اعتماد به آب های زیرزمینی می شود. »

*اخطار مکرر درباره برداشت از آب های زیرزمینی در بخش دیگری از این گزارش نوشته است که: «ایران با مشکلات و تنش های حاد مدیریت آب دست و پنجه نرم می کند. اضافه برداشت آب زیرزمینی به تعداد زیادی از معضلات اجتماعی – اجتماعی معاصر ، از جمله خشک شدن تالاب ها ، بیابان زایی ، طوفان های شن و گرد و غبار ، پایین آمدن کیفیت آب و جابجایی جمعیت کمک کرده است.

فرونشست زمین به دلیل تخلیه آب های زیرزمینی اکنون یک خطر انسانی برای زیرساخت های حیاتی و ساکنان دشت های آسیب پذیر است. به علاوه ، کاهش جداول آب زیرزمینی کیفیت آبهای زیرزمینی را به دلیل فرآیندهای طبیعی مانند نفوذ آب شور کاهش داده است. فشار رو به افزایش برای معیشت روستایی و افزایش تنش در بین استفاده کنندگان از آب های زیرزمینی خطرات امنیت غذایی و آب را تشدید می کند و مسائل سیاسی-اجتماعی مربوط به مهاجرت جمعیت روستایی به مناطق شهری را ایجاد می کند.»

*تمرکز بر وضعیت جمعیت ایران و بحران آب زیرزمینی

در بخش هایی از گزارش برای نمونه مشخصا به وضعیت آب های زیرزمینی در استان سیستان و بلوچستان و وضعیت این استان اشاره شده و وضعیت استان را بررسی کرده است.

* حتی یک روز تعلل دیگر یعنی دورخیز ویرانی

در پایان این گزارش بارها اشاره می کند که برداشت های تهاجمی و بی رویه از آب های زیرزمینی ایران را در معرض خطری جدی قرار داده است. خطری که می تواند بحران های جدی برای حتی نسل آتی کشور ایجاد کند.

در حقیقت اکنون پیش بینی بحران مربوط به سده دیگر و قرن دیگر نیست ، به نظر می رسد مرحله رسیدن از تنش آبی به جنگ آبی برای ایرانیان اکنون به کمتر از ۲ دهه دیگر رسیده است.

هر چند این احتمال وجود دارد که دوره مرطوب اخیر ۲۰۱۹-۲۰۲۰ تنش آب زیرزمینی را در برخی از مناطق ایران کاهش داده باشد، اما تجزیه و تحلیل های صورت گرفته به وضوح نشان می دهد که منابع آب زیرزمینی ایران بسیار سریع تر از زمان مورد نیاز برای جبران، خالی می شود.

خطر اکنون دیگر در کمین نیست ، ایران در قلب خطر خشکسالی ، بحران آبی ، جنگ آبی قرار گرفته است و باید همین حالا که حتی یک روز دیگر نیز دیر است برای این بحران بزرگ سرزمینی چاره ای اندیشید.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی اعتمادنو، تاریخ انتشار: ۶ تیز ۱۴۰۰، کد خبر: ۲۹۲۴، emtedad.news