شعار سال: در سفر وزير نيرو به گيلان او در پاسخ به اين پرسش كه چه برنامه‌اي براي مهار آب‌هاي شيرين داريد، از ساخت آب‌بندان‌ها، سدهاي بتوني و لاستيكي جديد خبر داد. اگرچه در سفر او به گيلان كلنگ احداث سد لاسك كه در برنامه‌ها بود، به دليل مخالفت جوامع محلي، به زمين زده نشد اما اين به آن مفهوم نيست كه وزير نيرو در راستاي سازگاري با كم‌آبي گام برمي‌دارد. تأمين آب جزء اصلي و مهم برنامه‌هاي وزيري است كه در زمان گرفتن رأي اعتماد از مجلس، تصور مي‌شد قصد دارد سازگاري با كم‌آبي را به عادت مصرف‌كنندگان آب ايران تبديل كند اما رصد برنامه‌هاي وزير نيرو به‌ویژه در سفرهاي استاني، نشان نمي‌دهد به جز تشكيل كارگروه سازگاري با خشك‌سالي، گام مفيد ديگري در راستاي سازگاري با شرايط خشك برداشته باشد. رضا اردكانيان، وزير نيرو روز دوشنبه عازم گيلان شد تا از پروژه‌هاي مختلف اين استان بازديد كند. وزيري كه سابقه محيط‌زيستي هم دارد و اساسا با شعارهاي سازگاري با كم‌آبي روي كار آمده است، در سفر به گيلان هم مانند ديگر سفرهايش سراغ پروژه‌هاي سدسازي رفت. اردکانیان در پاسخ به این سؤال که وزارت نيرو چه برنامه‌ای برای مهار آب‌های شیرین حاصل از بارندگی و ممانعت از ورود آنها به دریا دارد، به‌جاي آنكه درباره تبعات تأمين بيشتر آب كه منجر به مصرف بيشتر و فاصله‌گرفتن از اهداف سازگاري با كم‌آبي مي‌شود، به پرسشگر توضيح مي‌دهد كه وزارت نیرو برای این بخش طر‌ح‌های متعددی مانند احداث آب‌بندان، سدهای لاستیکی و سدهای مخزنی را در دستور کار قرار داده است. او همچنين اضافه مي‌كند: مطالعات اين طرح‌ها انجام شده و چنين طرح‌هايي توجيه اقتصادي دارند و ملاحظات زيست‌محيطي در آنها رعايت شده است. اردكانيان همچنين اعلام مي‌كند: درصددیم تا با ظرفيت مهندسي مناسب در كشور و رفع مشکلات منابع مالی، هر‌چه سریع‌تر بخش سرشاری از آب‌های شیرین را در جهت رفاه و آسایش مردم مهار کنیم. با توجه به اينكه شمال كشور يكي از غني‌ترين و حاصلخيزترين خاك‌هاي كشور را در خود دارد، ازدست‌رفتن يك سانتي‌متر خاك در پرباران‌ترين بخش كشور مي‌‎تواند تبعات جبران‌ناپذيري براي امنيت غذايي ايران داشته باشد. بسياري از كارشناسان مايل‌اند بدانند كه مطالعات پروژه‌هاي سدسازي بيشتر، در شمال با كدام متر و مقياس انجام مي‌شود، ارزش خاك، جنگل، صنعت شيلات و... در اين خطه چقدر محاسبه مي‌شود كه ساخت سد در اين نواحي توجيه اقتصادي دارد؟ متأسفانه در دوره وزارت اردكانيان هم شاهد گردش آزاد اطلاعات و دردسترس‌بودن مطالعات پروژه‌هاي مختلف براي آگاهي عموم كارشناسان نيستيم.
‌

مطالبه مطالعات مديريت منابع آب در خطه شمال
اويس ترابي، دکترای عمران و کارشناس هیدرولوژی هم تأكيد مي‌كند: اگر قرار است سازه جديدي در شمال ايجاد شود، بايد از وزير نيرو بخواهيم مطالعات مديريت منابع آب خطه شمال را به ما ارائه كند. بايد ببينيم اقدامات برمبناي آن مطالعات انجام مي‌شود يا نه.
به گفته او سال گذشته در همايش يك‌روزه «سدسازي آري يا نه» مشخص شده است كه سند آمايشي براي خطه شمال وجود ندارد و هر اقدامي تاكنون انجام شده است، بر اساس طرح توسعه ابتدايي كشور است كه مي‌گويد ساخت سدهاي بزرگ در شمال ايران توجيهي ندارد و بايد فقط سدهاي برق‌آبي كوچك در اين ناحيه احداث شود. اين كارشناس هيدرولوژي اضافه مي‌كند: بايد مطالعات جديد انجام شود تا بدانيم چيزي تغيير كرده است يا نه. در دهه 30 تا 50 به دليل كوچك‌بودن حوضه آبريز، شيب تند و طول كم رودخانه كه منابع آب را به‌سرعت به دريا تخليه مي‌كرد، اين منطقه فاقد پتانسيل سدسازي اعلام شده بود. او با تأكيد بر اينكه هر اقدامي در شمال كشور بايد با توجه به توان سرزميني انجام شود، از نبود مطالعات آمايش سرزمين براي نوار ساحلي خبر مي‌دهد. به اعتقاد ترابي به‌تازگي سازمان برنامه و بودجه اقداماتي براي انجام مطالعات آمايش سرزمين انجام داده اما بررسي آنچه روي سايت اين سازمان بارگذاري شده است، نشان مي‌دهد كه اين مطالعات ايرادهاي زيادي دارد.
‌آسيب‌ديدن صنعت شيلات با كنترل بيش از حد آب‌هاي سطحي
اين دكتراي عمران اگرچه سدها را ابزاري براي مديريت منابع آب معرفي مي‌كند اما تأكيد مي‌كند كه بايد عدم مديريت درست منابع آب نقد شود. به گفته او هر آبي كه به سمت دريا مي‌رود، نبايد مهار شود زيرا در خليج فارس كه تمام توان براي كنترل آب رودخانه‌ها و جلوگيري از ريختن آن به دريا به‌كار گرفته شد، شاهد شورشدن آب‌هاي سمت ايران و حذف ماهيان بومي و همچنين آسيب‌ديدن صنعت شيلات بوديم.
‌

شعاري كه عملياتي نمي‌شود
آسيب‌ديدن صنعت شيلات يكي از جدي‌ترين مخاطرات افزايش كنترل مهار آب‌هاي سطحي است كه بخشي از منابع غذايي كشور را از دسترس خارج مي‌كند. بنابراين اگر به دنبال سازگاري با خشك‌سالي هستيم، نبايد كاري كنيم كه منابع موجود كشور يعني ماهي‌ها از بين بروند. براي سازگاري با خشك‌سالي بايد تلاش كرد كه آب كمتري در بخش‌هاي مختلف مصرف شود. با وجود اين رضا سرافرازي، مدیرکل دفتر امور آب و خاک کشاورزی به «شرق» مي‌گويد: وزارت جهاد كشاورزي قصد دارد كشت برنج را در ساير استان‌ها متوقف كرده و نياز برنج ايران را از دو استان شمالي يعني گيلان و مازندران تأمين كند. به همين دليل در فصل خوشه‌بندي برنج نياز به آب داريم كه عملكرد را افزايش دهيم. اگر وزارت جهاد كشاورزي ابزار كافي براي كنترل كشت برنج در ديگر نواحي ايران را در اختيار داشت، شايد مي‌شد اين‌گونه جمع‌بندي كرد كه مصرف بيشتر آب در شمال گامي در راستاي سازگاري با خشك‌سالي در ديگر نقاط كشور است اما واقعيت اين است كه چندسالي است كشت برنج از سوي اين وزارتخانه در تمام استان‌هاي كشور ممنوع اعلام مي‌شود اما كشاورزان سراسر كشور حتي با تكيه بر آب استخراج آب زيرزميني اقدام به كشت اين محصول براي كسب درآمد بيشتر مي‌كنند.
‌

ساخت بيش از 50 آب‌بندان جديد در شمال
به گفته سرافرازي در جلسات شوراي هماهنگي با وزارت نيرو و در كارگروه‌هاي تخصصي جلسه شوراي‌عالي آب مصوب شده كه 50 تا 60 آب‌بندان جديد در استان مازندران و گلستان احداث شود. مطالعات و جانمايي اين آب‌بندان‌ها انجام شده و منتظر تأمين اعتبار و كمك دولت هستيم. او ادامه مي‌دهد: در سه استان شمالي در مجموع، سه‌هزارو 600 آب‌بندان وجود دارد كه حدود دوهزارو 160 آب‌بندان در گيلان، 870 آب‌بندان در مازندران و 571 آب‌بندان در گلستان واقع شده است. با مرمت و بهسازي اين آب‌بندان‌ها، حدود 350 ميليون مترمكعب به حجم ذخيره‌سازي آب شمال افزوده مي‌شود. مدیرکل دفتر امور آب و خاک کشاورزی ادامه مي‌دهد: نزديك 900 ميليون مترمكعب آب براي شاليزارها نياز داريم كه از طريق آب‌بندان‌ها و سدهاي لاستيكي كوچك يا ساير طرح‌هاي آبي بايد تأمين شود. تقريبا نزديك 50 درصد اين حجم را از طريق آب‌بندان‌ها مي‌توانيم تأمين كنيم. او درباره برنامه‌هاي وزارت جهاد كشاورزي براي كاهش مصرف آب در شاليزارها از طريق خشكه‌كاري برنج مي‌گويد: در تمام نقاط شمال، كشت برنج به صورت غرقابي انجام نمي‌شود و خشكه‌كاري هم داريم البته در تمام نقاط شمال نمي‌توان خشكه‌كاري كرد. سرافرازي ادامه مي‌دهد: چون بارش‌هاي گيلان خارج از فصل زراعي است، نياز به ذخيره آب داريم. بالغ بر 9 ميليارد مترمكعب آب باكيفيت وارد دريا مي‌شود، مي‌توانيم 900 ميليون مترمكعب آن را داخل سدهاي كوچك و آب‌بندان‌ها ذخيره كنيم و در پيك مصرف در اختيار كشاورزان قرار دهيم. شايد با همين منطق كه آب شيرين نبايد به دريا منتهي شود و با هدف تأمين آب بيشتر براي كشاورزي، سد لاستيكي لاسك در استان گيلان هم طراحي شد. سدي كه با مخالفت جوامع محلي، كلنگ آن در سفر اخير اردكانيان به زمين زده نشد اما كسي نمي‌داند كه آيا ساخت اين پروژه براي هميشه متوقف شده يا اينكه طراحان سد بعد از خشك‌ترشدن ايران با كمي لابي تصميم خود را عملياتي خواهند كرد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 6 شهریور 97، شماره: 3230