شعار سال: قاچاق از جمله پدیده‌های اقتصادی است که بر اقدامی مبنی بر ورود غیرقانونی کالا به داخل کشور ناظر است. اما قاچاق علاوه بر مفهوم مذکور مفهوم دیگری را هم در برمی‌گیرد که از آن به عنوان قاچاق معکوس یاد می‌شود، به این ترتیب که روند تبادل کلا تغییر می‌کند و این بار به جای واردات غیرقانونی، خروج غیرقانونی کالا صورت می‌گیرد.

از آنجایی که قاچاق و یا جابه‌جایی غیرقانونی کالا بین کشور‌ها از جمله پدیده‌های اقتصادی محسوب می‌شود که اغلب کشور‌ها با آن درگیر هستند، ایران نیز به ویژه شرایط ژئوپلتیک منحصر به فرد خود با این پدیده سروکار دارد. چنانکه طبق آخرین آمار رسمی منتشر شده توسط علی مؤیدی خرم‌آبادی، حجم قاچاق، در سال ۹۸ حدود ۱۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار بوده که قسمتی از این آمار مربوط به قاچاق معکوس است.

البته به گفته رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به واسطه اجرای طرح رجیستری حجم قاچاق کاهش پیدا کرده است. چنانکه او در تصدیق گفته‌های خود به کاهش میزان قاچاق پوشاک از ۲.۵ میلیارد دلار به ۶۰۰ میلیون دلار که از طریق مناطق آزاد و تجارت مرزنشینی اتفاق می‌افتد، اشاره می‌کند.

کاهش حجم قاچاق، فصل مشترک صحبت‌های رئیس ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز با وزیر پیشین صمت است. کما اینکه رضا رحمانی نیز در دوران صدارت خود در وزارت صمت علت روند نزولی این پدیده اقتصادی را نوسانات ارز در داخل دانست و تصریح کرد «بعد از نوسانات ارز، تعداد زیادی از کالا‌ها توجیه‌پذیری خود را برای قاچاق از دست داده‌اند.» گزاره مورد توجه در صحبت‌های او مربوط قاچاق معکوس است. همانطور که او معترف است پاره‌ای از حجم قاچاق صورت گرفته در کشور مربوط به قاچاق معکوس است.

یک سال در مورد قاچاق معکوس فریاد زدم

هر چند به باور رضا رحمانی و علی مؤیدی خرم‌آبادی حجم قاچاق در کشور رو به کاهش است و قاچاق معکوس جزئی از حجم کلی قاچاق صورت گرفته در کشور را تشکیل می‌دهد، اما سخنگوی کمیسیون قضائی از زمین خوردن بسیاری از صنایع داخلی به واسطه این مقدار از قاچاق در کشور خبر می‌دهد. سیدکاظم دلخوش اباتری می‌گوید: «در طول یک سال در مورد قاچاق و قاچاق معکوس فریاد زده‌ام.» او همچنین تاکید می‌کند که با وجود این که دویست هزار میلیارد تومان بودجه برای واردات اقلام ضروری اختصاص داده شده، اما نه تنها این اقلام وارد نمی‌شوند بلکه قاچاق بالعکس می‌شوند.

علاوه بر عضو کمیسیون قضائی که از قاچاق بالعکس اقلام ضروری در کشور خبر می‌دهد، مدیرکل دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو از قرار گرفتن اقلام دارویی نظیر کپسول آموکسی سیلین در رده کالا‌هایی که در مورد آن‌ها قاچاق معکوس صورت می‌گیرد، اطلاع می‌دهد. حیدر محمدی در این رابطه تصریح می‌کند که به دلیل قرار گرفتن آموکسی سیلین در رده دومین داروی پرمصرف به جهت قاچاق معکوس آن «پیشنهاد قرارگیری این دارو در فهرست مشمول ارز نیمایی به وزیر بهداشت داده شده است.»

هشدار مسئولین در مورد قاچاق معکوس به ویژه قاچاق معکوس اقلام ضروری نظیر دارو و از طرفی قرار گرفتن در شرایط بحرانی به دلیل شیوع کووید-۱۹ این پرسش مطرح می‌شود که علت قاچاق معکوس دارو آن هم در شرایط بحرانی ناشی از بیماری که به نظر می‌رسد بیش از اهر زمان دیگر در داخل نیاز به دارو و اقلام دارویی وجود دارد، چرا قاچاق معکوس صورت می‌گیرد؟
باید در ساختار دارویی کشور تجدیدنظر شود

واکنش رئیس اسبق ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به پرسش مذکور به این ترتیب است «با توجه به اینکه در سال‌های اخیر توانسته‌ایم از طریق تولید داخل، بیش از ۹۷ درصد نیاز به دارو را تولید و تامین می‌کنیم، قاچاق و به خصوص قاچاق برعکس کمتر صورت می‌گیرد.»

فداحسین مالکی از ظرفیت بالای ایران جهت تولید دارو و حتی صادرات آن به سایر کشور‌ها می‌گوید و بر این نکته تاکید می‌کند که «یکی از علل قاچاق برعکس، نبودن اراده برای صادرات دارو به خارج کشور است چرا که مکانیسمی برای انجام این کار وجود ندارد.»

البته او خاطرنشان می‌کند در حال حاضر مانعی برای صادرات دارو به صورت قانونی وجود ندارد و انجام این مهم همکاری بین دستگاهی را می‌طلبد؛ لذا مالکی در پایان به این نتیجه می‌رسد که «باید در ساختار دارویی کشور تجدیدنظر صورت بگیرد.»

در مجموع به باور بسیاری با توجه به قرار گرفتن کشور در وضعیت بحرانی به دلیل شیوع کرونا، مسئولین امر در اسرع وقت مکانیسمی برای جلوگیری از پدیده قاچاق معکوس در زمینه اقلام دارویی که وارد می‌شوند، در نظر بگیرند.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری آنا، تاریخ انتشار: ۱۶ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر: ۵۹۸۹۳۶، www.ana.press