شعار سال: این کتاب نوشته فضل‌الرحمان از جمله مشهورترین آثار مرجع در حوزه قرآن‌پژوهی است که به قلم مسلمانی نواندیش و تجددگرا در ۱۹۸۰ به زبان انگلیسی انتشار یافت و در محافل آکادمیک در داخل به ویژه در خارج جهان اسلام با اقبالی گسترده روبه رو شد. در بسیاری از پژوهش‌های جدید به زبان‌های اروپایی – از جمله در دائرةالمعارف قرآن انتشارات بریل – در بحث از مفاهیم و مضامین قرآنی به این کتاب و دیدگاه‌های نویسنده آن به عنوان تلقی مسلمانان معاصر از مفاهیم قرآن استناد شده است.

ترجمه این کتاب _ که در آستانه یکصدمین سال تولد نویسنده آن به چاپ می‌رسد _ چکیده‌ای از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مضامین قرآن را از نگاه محققی دانشگاهی و آشنا با تحقیقات جدید درباره اسلام و قرآن پیش روی خوانندگان قرار می‌دهد.

فضل‌الرحمان در کتاب «مضامین اصلی قرآن» همچون دیگر آثارش به مضامین اخلاقی توجهی خاص دارد. به گفته او، اگر فهم ما از قرآن بر پایه روح اصلی قرآن یعنی اخلاق قرآنی باشد، پیام و معنای واحد و منسجم قرآن را دریافت خواهیم کرد. فضل‌الرحمان معتقد است مبنای آثار اخلاقی مسلمانان تاکنون منابع یونانی و ایرانی بوده است.

کتاب «مضامین اصلی قرآن» چنان که از توضیحات مولف در مقدمه آن برمی‌آید پژوهشی است که بیش از هر چیز در پی تصحیح و نقد روشی و محتوایی پژوهش‌های برخی قرآن‌پژوهان غربی، از جمله جان ونسبرا در تبیین مفاهیم و مضامین قرآن است.

فضل‌الرحمان در مقدمه کتاب از ایده‌ها و اندیشه‌های ونسبرا در دو کتاب بحث‌برانگیز مطالعات قرآنی و محیط فرقه‌ای به شدت انتقاد کرده، تا جایی که فهم دقیق نقدهایش را به خواندن کامل کتاب خودش و کتاب مطالعات قرآنی مشروط کرده است.

ترجمه پیش رو بر اساس ویرایش دوم کتاب انجام شده است که در سال ۲۰۰۹ از سوی انتشارات دانشگاه شیکاگو منتشر شد. ویژگی متمایز ویرایش دوم کتاب افزوده شدن دیباچه‌ای در آغاز آن به قلم پرفسور ابراهیم موسی، متولد آفریقای جنوبی و متخصص در مسائل اسلام معاصر، است که در حال حاضر استاد مطالعات اسلامی در گروه تاریخ دانشگاه نوتردام است و پیش‌تر نیز در گروه دین دانشگاه دوک مشغول به فعالیت بوده است. موضوع کتاب به نحوی است که مولف ناگزیر به آیات قرآن به وفور استناد کرده است.

کتاب در ۸ فصل به موضوعاتی مانند خدا، انسان به مثابه فرد، انسان در جامعه، طبیعت، نبوت و وحی، معاد، شیطان و شر و پیدایی جامعه اسلامی می‌پردازد.

نویسنده در بخشی با عنوان انسان و جامعه بیان می‌کند: «بی‌شک یکی از اهداف اصلی قرآن ایجاد نظم اجتماعی پایدار بر زمین است که هم منصفانه باشد و هم استوار بر اصول اخلاقی. اینکه سرانجام انسان مهم‌تر است و اجتماع صرفا ابزار مورد نیاز او برای خلقتش است یا برعکس، بحثی صرفا نظری و آکادمیک است، زیرا فرد و جامعه لازم و ملزوم یکدیگرند. هیچ فردی بدون حضور در جامعه وجود ندارد. یقینا مفهوم اعمال انسان، به ویژه تقوا که تنها در بستر جامعه معنادار است. حتی عقیده «ظلم به نفس» که در نتیجه آن افراد و جوامع سرانجام نابود می‌شوند، در واقع به معنای از بین رفتن حق حضور در جامعه و تاریخ است. زمانی که قرآن درباره مرگ افرادی مانند فرعون سخن می‌گوید، اساسا راجع به خودویرانگری یک سبک زندگی، یک جامعه یا یک تمدن صحبت می‌کند.

 

هدف قرآن از نظم اجتماعی برابر و اخلاقی، تقبیح شدید نابرابری اقتصادی و اجتماعی جامعه تجارت‌محور مکه در آن است. قرآن سخن را با سرزنش دو ویژگی کاملا مرتبط این جامعه آغاز می‌کند: پرستش چندین خدا که نشانه تفرقه در جامعه است و نابرابری شدید اجتماعی – اقتصادی که بر اساس تفرقه ویرانگر انسان‌ها به وجود آمده است و آن را تداوم می‌بخشد. این دو مشخصه دو روی یک سکه‌اند: تنها یک خدا می‌تواند وحدت اصیل نوع بشر را (به عنوان مخلوق و مطیع کسی که تنها به خدا حساب پس می‌دهد) تضمین کند. نابرابری اقتصادی دائم نکوهش می‌شود، زیرا اصلاح آن بسیار دشوار بود و نیز اصل تفرقه و نفاق از همین جا ناشی می‌شد. با این حال، رقابت‌های قومی و قبیله‌ای و پیمان‌های گروهی، دشمنی و انتقام‌جویی نیز مصیبت‌های کوچکی نبودند و متحد کردن این قبایل به شکل یک اجتماع سیاسی یکپارچه ضرورت داشت.»

در بخشی دیگر از کتاب نیز نویسنده اشاره می‌کند: «برجسته‌ترین معنایی که می‌توان از قرآن گرفت این است که فعالیت‌های شیطان در حوزه انسان بسیار سرایت‌کننده است و اینکه انسان باید دائم هوشیار و مراقب خود باشد.»

چاپ سوم کتاب «مضامین اصلی قرآن» نوشته فضل‌الرحمان با ترجمه فاطمه علاقه‌بندی در ۲۵۶ صفحه به بهای ۵۰ هزار تومان از سوی نشر کرگدن منتشر شده است.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از ایبنا، تاریخ انتشار: ۱۹مرداد ۱۴۰۰، کد خبر: ibna.ir/۳۰۹۲۷۳