شعارسال: «در سلسله یادداشت‌های قبلی به مخاطبان قول داده بودم وارد مباحث فنی کار نشوم، ولی بدون خدشه به سطح علمی مطلب به زبانی نیمه ساده از پیچیدگی‌های بحث بکاهم.

قول دوم آن بود که برخی اصطلاحات اقتصادی و کار برده شده در این یادداشت‌ها را به طور مختصر در یادداشت‌های بعدی تشریح کنم. مثلاً گفته بودم تأمین کسری بودجه دولت به کمک استقراض خارجی موجب تقویت (appreciation) پول ملی و تعمیق کسری تراز تجاری کشور می‌شود و می‌تواند به تهی شدن ذخایر بانک مرکزی و به بی اعتباری کشور در سطح جهانی منجر شود. برهمین اساس به مفهوم تقویت پول ملی می‌پردازیم.

تقویت پول ملی یا داخلی چیست؟

تقویت یک پول وقتی رخ می‌دهد که ارزش آن پول نسبت به پول دیگر افزایش پیدا کند. این تقویت به دلایل متعددی پدید می‌آید که مهمترین و تأثیرگذارترین آن‌ها را باید در فعالیت‌های کسب و کار‌ها و ادوار تجاری، سیاست پولی، تجارت بین الملل و نرخ‌های سود یا بهره، سیاست دولت و تراز تجاری کشور‌ها جستجو کرد.

در اینجا به طور خلاصه به چگونگی کارکرد و آثار آن اشاره می‌کنیم. یک تعریف ساده از تقویت پول آن است که وقتی دو پول به صورت جفت مورد معامله قرار می‌گیرند (مثلاً ریال و دلار)، تقویت پول وقتی پدید می‌آید که ارزش یکی از آن دو پول نسبت به پول دیگر افزایش پیدا کرده باشد.

نکته مهمی که می‌ترسم فراموش کنم و لذا همین جا اشاره می‌کنم آنست که به افزایش مطلق و نسبی ارزش پول‌ها توجه کنید. برخلاف اوراق قرضه (مشارکت)، رمز ارز‌ها و سهام، که در آن‌ها سرمایه گذاران (خریداران) یک پول را با یک دارایی معامله می‌کنند در بازار ارز یک سرمایه گذار یک پول را با پول دیگری معامله می‌نماید. این بدان معنی است که اندازه گیری و سنجش ارزش پول مطلق نیست بلکه اندازه گیری ارزش پول‌ها بطور نسبی انجام می‌شود.

برای مثال، در اوایل سال ۲۰۱۱ با یک دلار ایالات متحده بطور تقریب می‌توانستیم ۶.۵۶ راند (Rand) آفریقای جنوبی خریداری کنیم، با تقویت پی‌درپی دلار در برابر پول ملی آفریقای جنوبی (راند) نرخ ارز بین آن دو پول در آوریل ۲۰۲۰ به اوج خود یعنی به ۱۹.۲۴ راند رسید، یعنی یک تقویت بیش از ۱۹۳ درصدی برای دلار رقم خورد.

تقویت پول داخلی (ملی) چگونه کار می‌کند؟

تقویت پول ملی (ریال) در یک رژیم ارزی شناور، که قوای بازار یا تعامل عرضه و تقاضای ارز نرخ ارز را تعیین و تبیین می‌نماید، مثل سایر بازار‌ها، با بالا رفتن و افزایش تقاضا برای یک ارز، ارزش آن روند صعودی به خود می‌گیرد. این بدان علت است که وقتی برای یک ارز خریداران بیشتری نسبت به فروشندگان آن وجود دارد، در یک قیمت معین، آن نرخ ارز ارزش بیشتری پیدا می‌کند، یعنی تقویت می‌شود و این بالا رفتن ارزش ادامه دارد، تا آنکه فروشنده دیگری پیدا شود و سفارش خرید آن ارز را در آن نقطه پاسخ دهد.

تقویت پول داخلی و ارزان سازی واردات کشور:

وقتی پول یک کشور در مقابل پول کشور دیگری ارزشمندتر می‌شود، این بدان معنی است که قدرت خرید آن پول بالا رفته و توانایی آن پول برای کسب و تحصیل کالا‌ها و خدمات نسبت به گذشته فزونی یافته است.

برای مثال، اگر نرخ ارز بین دلار و راند از ۱۳.۴۴ به ۱۴.۴۴ افزایش پیدا کند این بدان معنی است که با همان یک دلاری که قبلاً می‌توانستیم ۱۳.۴۴ راند خریداری کنیم، حالا بابت آن باید شهروندان آفریقای جنوبی ۱۴.۴۴ راند بپردازند.

حالا توانایی دلار برای خرید تعداد بیشتری از پول ملی (داخلی) آفریقای جنوبی بیشتر شده است اگر وارد کننده کالایی از آفریقای جنوبی بخواهد دلار بابت واردات خود بپردازد، حالا دلار‌های او قویتر شده اند و یا می‌توان گفت واردات آن اقلام از کشور دارنده راند ارزان‌تر شده است. انتقال این کاهش ارزش به مصرف کننده آن کالا‌های وارداتی باعث می‌شود که آن‌ها قیمت کمتری را بپردازند و این خود به «مهار تورم» (Curb inflation) کشور کمک می‌نماید.

 

 

 

موافق و مخالف تقویت پول ملی چه می‌گویند؟

موافقین:

قدرت خرید را افزایش می‌دهد.

 واردات ارزان‌تر می‌شوند.

مخالفین:

 صادرات کاهش می‌یابد.

 تقاضای بین المللی برای کالا‌های کشور را پایین می‌آورد.

استدلال موافقان:

افزایش قدرت خرید:

با تقویت یک پول، آن پول در مقابل سایر پول‌ها بطور نسبی قوی‌تر می‌شود. این بدان معنی است که تقویت یک پول می‌تواند توانایی خرید بیشتر از یک پول دیگر را برای آن پول فراهم آورد.

ارزان سازی واردات:

وقتی کشوری کالا‌ها و خدمات وارد می‌کند، می‌بایست پول داخلی یا ملی خود را با پول خارجی مبادله و معامله نماید تا واردات او عملی شود. وقتی پول ملی تقویت می‌شود، واردکنندگان و کسب و کار‌های داخلی حالا می‌توانند با همان مقدار از پول داخلی خود، میزان بیشتری از پول خارجی را بدست آورند. از این رو، بطور نسبی کالا‌ها و خدمات وارداتی برای آن‌ها ارزان‌تر تمام می‌شود.

استدلال مخالفان:

صادرات کاهش می‌یابد:

بازرگانان فعال در صحنه بین الملل برای خرید کالا‌ها و خدمات از سایر کشور‌ها در جستجوی پول‌ها یا ارز‌هایی هستند که ارزش کمتری داشته باشد تا بدین وسیله با پول خود ارزش آفرینی بهتری داشته باشند. این بدان معنی است که کشور‌هایی که پول ملی خود را تقویت می‌نمایند برای خریداران بین المللی جذابیت کمتری دارند و باعث کاهش فروش‌های بین المللی (صادرات) در آن کشور می‌شوند. این کاهش صادرات موجب کسری تراز تجاری کشور می‌گردد، چرا که حجم واردات به شدت از میزان صادرات فزونی می‌گیرد.

کاهش در تقاضای بین المللی:

وقتی یک پول تقویت می‌شود، آن پول در سطح جهانی نسبت به سایر پول‌ها گران‌تر می‌شود. این امر باعث می‌شود که کسب و کار‌های فعال در تجارت بین الملل کشور برای فروش محصولات خود به خریداران بین المللی با مشکلات عدیده‌ای مواجه شوند و این موجب افت «تقاضای کل» یا تجمعی (Aggregate demand, AD) اقتصاد می‌گردد و ظهور بیشتر کاهش تولیدات و افزایش بیکاری‌ها را در پی دارد.

دو نکته و ختم کلام:

 کشور‌ها و کسب و کار‌هایی که واردات آن‌ها بیشتر از صادرات آن‌ها است، تقویت پول ملی را ترجیح می‌دهند و برعکس.

 مقامات پولی و مالی کشور‌هایی که رژیم ارزی شناور را بر می‌گزینند با به‌کارگیری سیاست‌های پولی و مالی و اثرگذاری بر تقویت یا تضعیف پول کشور رشد اقتصادی را تحریک می‌نمایند.»


دکتر احمد یزدان پناه / عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا (س)

شعارسال، بااندکی تلخیص و اضافات برگرفته از ایبنا، تاریخ انتشار: ۲۰ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر: ۱۲۶۰۷۰، ibena.ir.