شعار سال: با مصطفی گراشی از مداحان پیشکسوت و اصیل خوان اهل بوشهر؛ در گفت‌وگویی تفصیلی به تغییر محتوای نوحه‌خوانی و بررسی وضعیت مرثیه سرایی در جامعه امروز و راهکار‌های مقابله با آسیب‌های آن و جبران عقب افتادگی‌ها پرداخته‌ شده است.

مصطفی گراشی متولد ۱۳۳۶ در محل دهدشتی بوشهر است. او در سال ۱۳۵۶ تحصیلات عالیه را در دانشسرای معلم در استان فارس دنبال کرد. با توجه به علاقه وافر و تلاشی مضاعف که جهت یادگیری نوحه داشت، یکی از برجسته‌ترین و پر استعداد‌ترین نوحه خوانان بوشهری شد. وی از سال ۱۳۵۲ نوحه‌خوانی را به طور رسمی و به پیشنهاد مرحوم حسین پوررحیم در مسجد توحید «برازجانی‌های سابق» آغاز کرد. آنگاه زمانی که جهانبخش کردی‌زاده «بخشو» نوحه خوان محله دهدشتی بود او را به نوحه خوانی در مسجد صاحب‌الزمان «خرمایی‌های سابق» برگزید تا این که پس از فوت پر آوازه‌ترین نوحه خوان بوشهری، یعنی مرحوم کردی‌زاده از سال ۱۳۵۶ وی در مسجد دهدشتی به عنوان نوحه‌خوان معرفی شد و جای مرحوم کُردی‌زاده را پُر کرد. آوازه‌ی مصطفی گراشی از استان بوشهر نیز فراتر رفته تا آنجا که در استان خوزستان و سایر استان‌ها ما شاهد نوحه خوانی وی هستیم.

سنت نوحه‌خوانی و سینه‌زنی در بوشهر را می‌توان از مناظر و جهات مختلف مورد بررسی قرار داد. از منظر آمیختگی این سنت با زندگی مردمان این دیار بسیار می‌شود گفت، اما در یک کلام، مردم این دیار کهن در طول سال با سنت سینه‌زنی و نوحه خوانی زندگی می‌کنند و جزئی از زندگی روزمره آن‌ها است که محرم اوج ظهور این دلبستگی است. از منظر هنر دینی نیز مبحثی بسیار گسترده است که به صورت خلاصه تلفیقی از جلوه‌های مختلف هنری اعم از شعر، نمایش آئینی، هنر صحنه‌آرایی، موسیقی مذهبی، نوحه و مرثیه‌خوانی است. از دریچه کارکرد‌های اجتماعی نیز همبستگی و پیوند اجتماعی، تجدید حیات اجتماعی، پیوند بین نسلی و انتقال تجربیات، تغییر جایگاه‌های اجتماعی و... در این سنت زیبا قابل بررسی است. اعتقادات ناب دینی و مذهبی در لحظه لحظه اجرای آن به نوعی در هنر مذهبی این سنت دیرپا موج می‌زند و سرمایه‌ای معنوی بس گرانبها برای استان بوشهر محسوب می‌شود.

 آقای گراشی به چه علت نوحه‌های گذشته با امروز متفاوت است؟ به نظر شما آیا نوحه‌های امروزی بهتر شده است؟

علت را باید درگذر زمان، تغییر نوع زندگی و نگاه مردم و همچنین افزایش سطح معلومات عمومی جامعه دید. تحولات در عرصه‌های مختلف جامعه باعث می‌شود که یک پدیده جهت حفظ و ادامه حیات، خودش را با این تحولات منطبق و به روز کند. البته این را هم عرض کنم که تغییرات بیشتر نرم‌افزاری است تا سخت‌افزاری؛ یعنی تغییری در شکل و فرم ایجاد نشده بلکه تغییر در کلام و نحوه انتقال آن به مخاطب است؛ لذا با توجه به نیاز‌های نسل جدید باید با زبان همین نسل صحبت کرد، ارتباط گرفت و به این نیاز‌ها پاسخ مناسب داد. قیام جاودانه آقا اباعبدالله (ع) از چنان پتانسیلی برخوردار است که جوامع انسانی به خصوص جامعه شیعی می‌تواند تا قیامت از این قیام الگوی مناسب جهت سیر مسیر کمال بگیرد و این هنرِ دست‌اندرکاران هر عصر و زمانه است که بتوانند با به روز کردن آن نسبت به تقویت این سنت حسنه اقدام کنند. اما اینکه بهتر شده یا نه، باید دید آیا توانسته جایگاه خود را در بین مردم تثبیت و تقویت کند یا خیر؟ چیزی که تا قبل از بروز این بلای عالم‌گیر وجود داشت، جنگ تمام عیار تبلیغاتی و البته عملکرد غیر قابل قبول برخی در جهت کمرنگ کردن اعتقادات در جریان بود، اما بحمدالله با همه این‌ها، تعداد مساجد، حسینیه‌ها و هیئت‌های مذهبی و همچنین جایگاه‌ها و صحن‌های سینه‌زنی رشد فزاینده‌ای داشته و استقبال و مشارکت عمومی در برگزاری مراسم مختلف بسیار خوب بوده است. این نشان از آن دارد که تغییرات صورت گرفته در کلام و آهنگ نوحه‌ها از اقبال عمومی برخوردار بوده است، اما به معنای تایید تمام کار‌های ارائه شده و قابل نقد نبودن آن‌ها نیست و در جای خودش قابل بحث و بررسی است.

 لطفاً در رابطه با نوحه اصیل توضیح دهید و شاخصه‌های یک نوحه خوب و اصیل رو بفرمایید.

برای پاسخ به این سوال اول باید به تعریف اصالت پرداخت و با شناخت از چهارچوب اصالت از آن به عنوان معیاری برای سنجش نوحه‌ها استفاده کرد که مبحث بسیار گسترده‌ای است. می‌توان گفت نوحه اصیل نوحه‌ای است که اولاً، واقعاً نوحه با تعریف خاص خودش باشد، یعنی ماهیت مرثیه‌ای و فضای روضه مانند خود را حفظ کند نه برای مثال شعری اعتراضی، سیاسی یا حزبی را به عنوان نوحه ارائه کنیم و انتظار داشته باشیم کارکرد‌های نوحه را هم داشته باشد تا مردم با شعر جناحی یا سیاسی ما به سر و سینه بزنند. ناگفته نماند که من با شعر اعتراضی یا سیاسی در مجلس امام حسین (ع) مشکلی ندارم، اما معتقدم جای آن در سینه‌زنی نیست و می‌شود از منبر برای ارائه آن استفاده کرد.

ثانیاً، علاوه بر اینکه دارای فضایی شاعرانه و خیال‌پردازانه است، با واقعیات تاریخی و همچنین سیره اخلاقی و عملی اهل بیت (ع) در تعارض نباشد و خدایی نکرده آن نوحه موجبات وهن اهل بیت (ع) را فراهم نکند. درمجموع عاری از آسیب‌های تعریف شده باشد. ثالثاً، در چهارچوب سنت‌های پذیرفته شده سینه‌زنی و عزاداری آن منطقه تنظیم شده باشد؛ چه در عرصه کلامی و چه در عرصه نوا. البته بحمدالله اکثر قریب‌به‌اتفاق نوحه‌های عرضه شده در بوشهر نوحه‌هایی قابل قبول بوده و تا حدود زیادی توانسته از آسیب‌های معمول در نوحه‌های این عصر در امان بماند.

لطفاً در رابطه با آثار خودتان توضیحاتی بفرمایید.

در مجموع در طول سالیان خدمت‌گزاری در این آستان پر برکت، همواره در انتخاب نوحه، واحد معیار‌هایی که در سوال قبل به آن پرداختم را ملاک انتخاب قرار دادم و سعی کردم رضایت الهی و خشنودی اهل بیت (ع) را در انتخاب و ارائه کار، سرلوحه فعالیت‌هایم قرار بدهم.

 به نظر شما تلفیق نوحه با موسیقی پاپ چه آسیبی ایجاد کرده است؟

جواب این سوال را در دو بخش می‌دهم؛ یک، ارائه کار‌های استودیویی با استفاده از نوحه‌هایی که مقبولیت عمومی دارند. دو، استفاده از آهنگ‌های پاپ یا لس‌آنجلسی برای نوحه‌ها. در خصوص ارائه کار‌های استودیویی با استفاده از نوحه‌های مقبول عامه به شدت مخالفم و معتقدم برای تهیه یک کار استودیویی باید از صفر تا صد کار جدید باشد. اینکه یک نوحه یا واحد که شاعر، نواساز و مداح برای ایجاد رسیدن به مرز پختگی و کسب مقبولیت از لحظه تولد تا ارائه و جا افتادن آن کار زحمات زیادی را متحمل شدند و سا‌ل‌ها در فضایی کاملاً معنوی، ارتباطی عاطفی با مخاطب برقرار کرده را زیر صدای موسیقی بگذاریم، لطمات زیادی به کار وارد می‌کند که گاهی باعث فدا شدن و فراموش شدن اصل نوحه می‌شود؛ لذا معتقدم با توجه به اینکه فقر شاعر و آهنگساز نداریم، صحیح است با هماهنگی و همکاری شاعر و آهنگساز کار را از ابتدا تا انتها آماده کرده و زمینه خلق فضا‌هایی جدید و تاثیر گذار ایجاد کنیم.

پیرامون استفاده از موسیقی پاپ در مداحی؛ این اتفاق در نوحه‌های سنتی بوشهر رخ نداده است، اما توسط برخی مداحان کشوری مورد استفاده قرار می‌گیرد که تاسف‌آور است و ادامه این روند می‌تواند در درازمدت زمینه تضعیف سنت عزاداری را فراهم کند. جای تاسف دارد که به جای پیروی از سبک و سیاق مداحی اصیل و تاثیرگذار بزرگانی، چون مرحوم موذن زاده اردبیلی، مرحوم سیداصغر سعیدمنش، مرحوم سیدجواد ذبیحی و بزرگان دیگر، نوای مداحی که باید ایجادکننده حس حزن، حماسه، شور، شعور عاشورایی و زمینه‌ساز پیوند با اهل بیت (ع) باشد؛ توسط معدود افرادی که به هیچ اصل و قاعده‌ای پایبند نیستند به ابتذال کشیده شود. تنزل مداحی قوی و تاثیرگذار کلام محور به مداحی ریتمیک و ریتم‌محور، خیانتی نابخشودنی است که یقیناً عواقب دنیوی و اخروی سختی را در پیش خواهد داشت. البته مراجع، علما و فضلای دینی بار‌ها به این اقدام ناپسند به طرق مختلف اعتراض کرده‌اند، اما ظاهراً آقایان گوششان بدهکار نیست و لازم است برخوردی هوشمندانه و قاطع در برابر این آسیب اتخاذ شود.

 برای اینکه نسل امروز بیشتر با نوحه‌های سنتی و اصیل آشنا شوند چه کاری می‌توان انجام داد؟

رسیدن به این هدف نیازمند مجموعه‌ای از فعالیت‌های همزمان و هماهنگ است. باید از امکانات تبلیغی، اعم از صداوسیما، نشریات، فضای مجازی تا منابر و هیئات استفاده کرد. همچنین عمل به اقداماتی چون: تشریح اهداف قیام، بزرگداشت قیام جاودانه آقا اباعبدالله (ع)، تبیین کارکرد‌های عمیق این تکرار در جوامع شیعی، تشریح اهداف والای برگزاری مراسم عزاداری، آشنا کردن جامعه با آسیب‌های عرصه مداحی، بیان مستند نقشه‌های دشمنانِ اعتقادات دینی و مذهبی و راه‌های نفوذ دشمنان برای بی‌تاثیر کردن مجالس عزاداری، بسیار راهگشا و تاثیرگذار خواهد بود.

 

 

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از ایرنا، تاریخ انتشار: ۱۳ شهریور ۱۴۰۰، کد خبر: ۳۹۹۴۸۴۹، www.irna.ir