شعار سال: ایران یکی از کشور‌هایی است در دوره کاهش جمعیت قرار گرفته و این امر به نگرانی‌هایی برای پیرشدن جمعیت کشور در سال‌های آینده دامن می‌زند؛ همین موضوع باعث شده تا مجلس و مجموعه دولت برای تشویق مردم به فرزندآوری، سراسیمه تصمیم بگیرند و سیاست‌های غیرهمسویی را مطرح کنند!

 

براساس آمار‌های رسمی نرخ باروری کشور (میانگین تعداد فرزندان یک زن) به حدود ۱.۶ فرزند به ازای هر زن رسیده است. درحالیکه در سال ۱۳۶۵، نرخ باروری ۶.۵ فرزند به ازای هر زن بود. این حجم کاهش باروری در ایران شاید در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ با شعار «فرزند کمتر، زندگی بهتر» تناسب داشت، ولی امروز این شعار نقد شده و جایش را «فرزند بیشتر، زندگی شادتر» گرفته است که البته دیگر کارایی ندارد.

عوامل مختلفی در کاهش نرخ باروری در ایران دخیل هستند که عمده آن‌ها ناشی از عملکرد دولت‌ها در ایجاد وضعیت حاضر است. مشکلات اقتصادی، ناامیدی از آینده، فقر، فساد مسئولان، بی اعتمادی مردم به دولت و سیاست‌های تشویقی چندپارچه و نامنظم و عدم اطمینان مردم از اجرای آن‌ها و ... همگی در کاهش نرخ باروری تاثیرگذار بوده اند.

نگاهی به سیاست‌های تشویقی
یکی از قدیمی‌ترین سیاست‌های تشویقی برای افزایش نرخ باروری؛ دادن یک میلیون تومان برای هر فرزند در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد بود که البته هیچگاه اجرایی نشد. سیاستی که به بی اعتمادی بیشتر مردم به دولت در راستای حمایت از افزایش جمعیت دامن زد. در آن سال‌ها حتی برنامه‌ای برای حمایت از خانواده‌هایی که چند قلو داشتند هم مطرح شد، اما هیچگاه به سرانجام نرسید.

در دوران حاضر هم با وجود جدی‌تر شدن مشکلات کاهش و پیر شدن جمعیت سیاست‌های چندپارچه‌ای مطرح شده است که بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد تا اجرایی. دادن وام ۱۰، ۲۰ و ۳۰ میلیونی به فرزند اول تا سوم، دادن زمین رایگان ۱۵۰ متری که بعدا مشخص شد رایگان نیست و افراد برای گرفتن این زمین باید هزینه کنند و وام برای ساخت خانه بگیرند، دادن خودروی رایگان به مادران که آن هم دروغ از آب درآمد و مادران باید نصف هزینه خودرو را بدهند تا صاحب آن شوند و مابقی را قسطی تسویه کنند، پرداخت وام ۱۰۰ میلیونی به کسانی که تا پایان سال ازدواج کنند یا دادن مجوز ثبت نام مجرد‌ها در طرح مسکن ملی به شرط تاهل تا زمان تحویل، مرخصی زایمان برای زنان شاغل و پرداخت هزینه‌های زایمان و ... که درمورد هیچکدام نمونه اجرایی وجود ندارد! این درحالیست که هنوز موانع ازدواج جوانان برطرف نشده و دولت به دنبال مرحله بعد از ازدواج است!

در بسیاری از کشور‌هایی که دغدغه رشد جمعیتی وجود دارد مشوق‌های واقعی و قابل اجرایی در نظر گرفته شده است؛ نمونه آن پرداخت تمام هزینه‌های فرزند و مادر تا ۵ سالگی کودک، تامین مسکن، تامین شغل و افزایش درآمد خانواده با پرداخت حقوق به مادر برای نگهداری از فرزند، کاهش مالیات و هزینه‌های سربار خانواده، رایگان شدن هزینه‌های درمان و سلامت و پرداخت یارانه‌های طولانی مدت و ... است.

نکته حایز اهمیت در سیاست‌های تشویقی فرزندآوری در ایران موقتی و متغیر بودن آن‌ها است؛ به عبارت دیگر سیاست‌هایی هم که در حال حاضر مطرح شده هیچگونه ضمانت اجرایی ندارند و هر کسی در هر مقامی وعده‌هایی غیر از آنچه قبل اعلام شده؛ اعلام می‌کند که اصلا معلوم نیست چطور قرار است اجرایی شود. ضمن اینکه با توجه به ماهیت کلی این سیاست‌ها که برمبنای پرداخت وام است مشخص نیست که از چه منابعی قرار است تامین شود که در میانه راه با مشکل مواجه نشود.

قطعه گمشده پازل تشویق به فرزندآوری
مشکلات اقتصادی و بی ثباتی وضعیت کشور؛ ریشه نگرانی مردم بویژه زوج‌های جوان برای فرزندآوری است که در هیچ یک از مباحث فرزندآوری در مجلس و دولت و نهاد‌های مرتبط جایی ندارد! مسئولان به گونه‌ای صحبت می‌کنند که انگار مشکلی در کشور وجود ندارد. درحالیکه حتی اگر تسهیلات حمایتی دولت از خانواده فراهم شود باز هم به دلیل وجود مشکلات عدیده در بخش اقتصاد کشور کارایی لازم را نخواهد داشت. رشد نرخ تورم و رسیدن آن به بیش از ۴۷ درصد در کشور و رشد روزافزون قیمت‌ها و هزینه‌ها و عدم ثبات شغلی و نرخ پایین دستمزد‌ها و فقر شدید خود از موانع جدی برای ازدواج و فرزندآوری هستند.

صرفا مقایسه‌ای کوچک از آنچه بر سر هزینه‌های اولیه نگهداری یک کودک آمده نشان می‌دهد که ترس از عدم توانایی در تامین هزینه‌های فرزندآوری چندان بیجا هم نیست. برای نمونه پوشک بچه در سال ۹۸ نهایتا ۲۰ تا ۵۰ هزار تومان هزینه داشته، ولی این هزینه در سال ۱۴۰۰ به ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومان رسیده است و اگر هفته‌ای یک بسته پوشک مصرف شود چیزی حدود ۶۰۰ هزار تومان در ماه از حقوق خانواده صرف فقط این قلم از نیاز کودک خواهد شد. هزینه‌های درمان، معاینات هفتگی و ماهانه کودک و مادر، هزینه‌های خورد و خوراک و پوشاک و ... را هم اضافه کنیم می‌تواند بیش از دریافتی خانواده خرج روی دست خانواده‌ها بگذارد.

رشد روز افزون نرخ تورم، بی ثباتی قیمت ها، نااطمینانی از وضعیت کشور و ... همگی باعث می‌شوند تا دست و دل خانواده‌ها به فرزندآوری نرود. به نظر می‌رسد دولت و مجلس و مجموعه حاکمیت باید به جای دادن وعده‌هایی که عملی نمی‌شوند و حتی منابعی برای تامین آن ندارند به بهبود وضعیت اقتصاد کشور جدی‌تر بیندیشند و با برداشتن موانع ازدواج در ابتدا با ثبات بخشی به شرایط اقتصادی و فراهم ساختن بهبود وضعیت معیشت و درآمد مردم و ایجاد اطمینان از آینده کشور؛ اجازه بدهند تا خود مردم با سنجش موقعیت اقتصادی برای فرزندآوری اقدام کنند.

در شرایط حاضر نه سیاست‌های تشویقی بی ثبات و نه فشار از طریق ممنوعیت‌های پیشگیری و سقط قانونی و غربالگری و نه بیان نگرانی از پیری جمعیت نمی‌توانند مردم را برای فرزندآوری مشتاق کنند. تا زمانیکه شرایط حاضر اصلاح نشود نمی‌توان از مردم برای همراهی در این مسیر انتظاری داشت.


شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از مردم سالاری، تاریخ انتشار:۱۹ آبان۱۴۰۰، کد خبر: mardomsalari.ir، ۱۵۷۶۵۰