شعار سال:گزیده‌ای از میزگرد محمدمهدی بهکیش و هادی صالحی‌اصفهانی درباره مقایسه اقتصاد ایران و ترکیه

هادی صالحی‌اصفهانی: درست است که در حال حاضر تورم در ترکیه نرخ بالا و فزاینده‌ای دارد اما نباید این‌گونه تحلیل کرد که وضع اقتصاد ترکیه بسیار بد است؛ چون به غیر از تورم، وضعیت بقیه متغیرهای اقتصاد کلان خوب است؛ مثلاً رشد اقتصادی ادامه داشته و تجارت خارجی نسبت به سال گذشته بهتر شده است. تورم در ترکیه یک پدیده پولی است، با این حال اردوغان تصمیم گرفته است که همچنان نرخ بهره را پایین نگه دارد و اصرار دارد که این رویکرد برای اقتصاد بهتر است و تورم هم ایجاد نمی‌کند. او معتقد است که بالا رفتن نرخ بهره موجب تورم می‌شود. البته این نظر او خلاف نتایجی است که مطالعات اقتصادی و تجربی نشان می‌دهد. در مباحث نظری علم اقتصاد این امکان وجود دارد که بالا رفتن نرخ بهره تورم ایجاد کند اما اثر آن اندک است. اکثر اقتصاددانان هم به این نتیجه رسیده‌اند که بالا بردن نرخ بهره برای کنترل نرخ تورم لازم است چرا که ثابت نگه داشتن یا کاهش دادن آن می‌تواند به افزایش تقاضای پول منجر شده و در نهایت تورم‌زا باشد.

مساله دیگر اقتصاد ترکیه، کسری تراز تجاری و همچنین تراز پرداخت‌هاست. در دو دهه گذشته سرمایه‌گذاری خارجی در شرکت‌های ترکیه بدهی‌های خارجی ایجاد کرده و با سقوط ارزش لیر، پس دادن این بدهی‌ها بسیار سخت شده است. این مساله می‌تواند به عاملی برای سقوط بیشتر ارزش لیر تبدیل شود. به‌طور خاص این شرایط در زمانی ریسک زیادی ایجاد می‌کند که بانک مرکزی بر پایین نگه داشتن نرخ بهره اصرار داشته باشد، چون باعث کاهش ورود سرمایه می‌شود و در نتیجه کسری تراز پرداخت‌ها از طریق ورود سرمایه جبران نمی‌شود. آقای اردوغان اصرار دارد با پایین نگه داشتن نرخ بهره ، چرخ اقتصاد را همچنان بچرخاند اما این رویکرد باعث می‌شود ارزش لیر بیشتر کاهش یابد. از طرفی افزایش نرخ ارز به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و تشدید تورم کمک می‌کند. در نهایت هم اگرچه کاهش ارزش لیر در ابتدای امر تا حدی به توسعه صادرات کمک می‌کند اما به تدریج این تورم بالا باعث افزایش هزینه‌های تولید شده و صادرات را هم با مشکل مواجه می‌کند.
از نظر سیاسی هم می‌توان گفت که ترکیه در یک دهه گذشته، تحت سیاست‌های اردوغان، پیشرفتی نداشته است. او هر کاری توانسته انجام داده تا ماندنش در قدرت را طولانی‌تر کند. اردوغان با افزایش اختیارات خود توانست به راحتی رئیس بانک مرکزی و رئیس اداره آمار را برکنار کند، در حالی که در ترکیه تلاش زیادی برای مستقل بودن بانک مرکزی صورت گرفته بود. این رویکرد آقای اردوغان به اعتماد مردم و سرمایه‌گذاران به نظام اقتصادی لطمه وارد می‌کند.
 
محمدمهدی بهکیش:  اگر نگاه کاملی به دوران حضور اردوغان در قدرت داشته باشیم و بخواهیم اقدامات او را از دوره نخست‌وزیری‌اش تاکنون ارزیابی کنیم، باید به او نمره قبولی بدهیم. اردوغان اقدامات مثبت و خوب زیادی هم برای اقتصاد ترکیه داشته است. البته او ویژگی‌های شخصیتی خاصی دارد که به نظر من از سال 2016 و بعد از کودتای ناموفقی که علیهش صورت گرفت، تشدید شد. او تعداد زیادی از نیروهای نظامی را کنار گذاشت. مساله اختلاف دولت ترکیه با کردها هم باعث تشدید هجمه‌ها علیه اردوغان شد و از آنجا که او شخصیت تا حدودی مغرور و کله‌شقی دارد،‌ شروع به لجبازی با غرب کرد. ترکیه در برخی از کشورهای مستقل مشترک‌المنافع سرمایه‌گذاری بالایی کرد تا نفوذ خودش را به آسیای مرکزی گسترش دهد و به غرب هم دهن‌کجی کند.

با این حال اردوغان ناگزیر است که در نظر داشته باشد یک اقتصاد صادرات‌محور که نزدیک 50 میلیارد دلار هم کسری تراز تجاری دارد نمی‌تواند به سادگی تعاملات خارجی خود را برهم بزند. به نظر می‌رسد که اردوغان تا حدودی واکنش‌های احساسی و دور از منطق و عقلانیت اقتصادی از خودش نشان می‌دهد و مقداری هم رویکرد دیکتاتورم‌آبانه دارد، اما اقتصاد منطق خودش را دارد. تصور من بر این است که امسال برخی واقعیت‌های اقتصادی در ترکیه مانند اثرات نامطلوب تورم بالا، کاهش سرمایه‌گذاری خارجی یا لطمه خوردن صادرات باعث شود مقاومت کنونی اردوغان در برابر اصلاح سیاست‌های اقتصادی بشکند. جمع‌بندی من این است که او در برابر اصلاح برخی سیاست‌های اقتصادی مقاومت نخواهد کرد. با این حال نکته مهم این است که بازگشت ترکیه به روال معقول اقتصاد زیاد سخت نیست و با تغییر برخی سیاست‌ها این مساله رخ می‌دهد؛ بر خلاف اقتصاد ایران که بازگشتش به ریل اصلی، بسیار سخت و غامض و پیچیده است.

متن کامل میزگرد را در شماره 443 مجله تجارت‌فردا مطالعه کنید.

پایگاه تحلیلی- خبری شعار سال، برگرفته از کانال تلگرامی هفته نامه تجارت فردا