شعار سال: هفته گذشته تصویر یک فرم نظرسنجی که در جلسه آزمون نهایی دانش آموزان پایه دوازدهم سراسر کشور پخش شده، منتشر شد. در این فرم نظرسنجی، سوالات عقیدتی، سیاسی و قومی پرسیده شده که دانش‌آموزان را نسبت به اهداف سوالات و تاثیرش بر نتایج امتحانات نهایی و آینده تحصیلی و شغلی‌شان مضطرب کرده است. برخی دانش‌آموزان معتقدند این سوالات جنبه بازجویی و تفتیش عقاید داشته است.

خبر‌های اولیه بعد از انتشار متن سوالات به گونه‌ای بود که انگار سوالات تنها در استان قم پخش شده است، اما تحقیقات نشان داده، وزارت آموزش و پرورش این سوالات را به صورت رندوم در کلیه مدارس حوزه آزمون نهایی سراسر کشور پخش کرده است.

نهادی که اقدام به تدوین و پخش این سوالات کرده، «مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی وزارت آموزش و پرورش» است. دست‌کم دو سری از سوالات مرکز سنجش به بیرون درز پیدا کرده که شامل سوالات ایدئولوژیکی از قبیل نظر دانش‌آموزان درباره «رضایت از زندگی تحت نظام جمهوری اسلامی»، «حمایت از تصمیمات حاکمیت»، «مشارکت احتمالی در صورت بروز جنگ»، «احساس رضایت از زندگی در ایران در مقایسه با کشور‌های همسایه»، «اطاعت از قوانین»، «تاثیر دین در زندگی»، «وظیفه مدارس در تربیت دانش آموز دیندار»، «لزوم حکومت دینداران» و «وجود تبعیض قومی در ایران به صورت عمدی» بوده است.

نظر دانش آموزان درباره پرسشنامه عقیدتی

با چند تن از دانش‌آموزانی که در مواجهه با این فرم نظرسنجی قرار گرفته‌اند، گفتگو کرده است. یکی از دانش‌آموزان تهرانی می‌گوید به بندی از پرسشنامه که تایید کرده «اطمینان داشته باشید پاسخ‌های شما محرمانه باقی خواهد ماند»، به هیچ وجه اعتماد ندارد و معتقد است پاسخ‌های او بر آینده شغلی اش تاثیر خواهد گذاشت. او گفته به دلیل احتمال تاثیر گذاری پاسخ هایش بر آینده تحصیلی و شغلی، به سوالات پاسخ‌های غیرواقعی داده است.

یک دانش‌آموز تهرانی دیگر گفته با وجود اینکه مطمئن بوده پاسخ‌هایش محرمانه باقی نمی‌ماند و در پرونده او ثبت می‌شود، اما به همه سوالات پاسخ واقعی داده و عدم رضایتش از وضعیت زندگی در ایران را اعلام کرده است. این دانش‌آموز می‌گوید «حتی اگر به خاطر جواب صحیح، از تحصیل در دانشگاه باز بمانم هم حاضر به دروغ گفتن نیستم.»

یک دانش‌آموز دیگر گفته «پرسشنامه را با صداقت کامل جواب دادم، امیدوارم جایی تاثیر نداشته باشد.» دانش‌آموز دیگری گفته «اسم این پرسشنامه‌ها را باید دروغنامه بگذارند، چون هر سوالی بود را باید برعکس جواب می‌دادی.»

تمام دانش‌آموزانی که با گفتگو کرده‌اند و تمام کسانی که به این پرسشنامه‌ها در شبکه‌های اجتماعی واکنش نشان داده‌اند، در یک مساله اتفاق نظر داشتند و آن «عدم اطمینان از محرمانه ماندن پاسخ» آن‌ها به پرسش‌ها و «تاثیر پاسخ‌ها بر آینده شغلی و تحصیلی آنها»، بوده است.

یکی از دانش آموزان سال دوازدهمی که به این پرسشنامه در توییتر خود واکنش نشان داده و نوشته پاسخنامه آن دقیقا مثل پاسخنامه امتحانات بوده و ذکر کد ملی و نام در آن اجباری بوده، «بعد انتظار دارند نظر واقعی‌مان را بنویسیم. رنگ گونی هم ذکر کنیم عزیزان؟»

آموزش و پرورش: می‌خواستیم دیتا جمع‌آوری کنیم

درباره چرایی عدم محرمانه ماندن نام و کدملی دانش‌آموزان از فرخ طبری رئیس اداره آزمون‌های مرکز ارزشیابی تضمین کیفیت نظام وزارت آموزش و پرورش سوال کرده است. طبری گفته این سوالات برای تحلیل عملکرد دانش‌آموزان در ارتباط با سایر عواملی که روی آموزش این‌ها تاثیر گذاشته، تدوین شده است؛ در نتیجه نوع مدرسه و شرایط زمینه‌ای دیگری که در پرسشنامه مطرح شده، در تحلیل این داده‌ها مهم بوده است. رویکرد ما در این پرسشنامه‌ها، جمع آوری دیتا برای تحلیل نتایج بوده است.

رئیس مرکز ارزشیابی آموزش و پرورش در پاسخ به سوالی درباره احساس دانش‌آموزان به این پرسشنامه که تداعی‌کننده بازجویی و تفتیش عقاید بوده، گفت: شاید این تصور ایجاد شده؛ من نمی‌خواهم به آن بپردازم، ولی این (هدف) موضوعیت نداشته است.

او درباره اینکه چرا دانش‌آموزان را در ارائه اطلاعات هویتی‌شان مختار نکرده‌اید، گفته، چون برگزاری آزمون به صورت الکترونیک است؛ قاعدتا اطلاعات دانش‌آموزان روی پرسشنامه و پاسخنامه‌ها درج شده بود. در روش اخیری که داریم آزمون‌ها را برگزار می‌کنیم، هم برگه سوال تا حدی شخصی‌سازی شده و مشخص است برای کدام حوزه است، هم برگه پاسخنامه مشخص است که برای کدام دانش‌آموز است.

طبری افزود: وقتی اطلاعات جمع‌آوری می‌شود، باید معلوم شود که دیتا برای کدام دانش‌آموز است. برای ما اینکه دانش‌آموز در مدرسه دولتی درس بخواند یا مدرسه غیر انتفاعی، در نتایج نظرسنجی اهمیت دارد. بله، در یک سری پرسشنامه‌ها شاید لزومی نداشته باشد که بدانید پاسخ‌دهنده چه هویتی داشته است، اما نیتی که ما برای جمع‌آوری اطلاعات داشتیم، فرق می‌کند. ما در تحلیل داده‌ها، نیاز داشتیم که مدرسه، سوابق تحصیلی و اطلاعات زمینه‌ای این‌چنینی را به هم ربط بدهیم. یکی از کاربرد‌های آزمون‌های ملی، رسیدن به تحلیل‌های این چنینی است.

وزیر پیشین آموزش و پرورش: پرسشنامه عقیدتی دانش آموزان کاری اشتباهی بود

محسن حاجی میرزایی وزیر آموزش و پرورش دولت روحانی پخش پرسشنامه عقیدتی میان دانش آموزان با ذکر مشخصات هویتی آن‌ها را کاری «کاملا غلط» و «غیر قابل دفاع» خوانده است. او با اشاره به اضطراب دانش‌آموزان از تاثیر پاسخ‌ها بر نتایج آزمون و آینده شغلی آن‌ها و رویکردی که سابقا بر نظام آموزش و پرورش کشور حاکم بوده، به رویداد۲۴ گفته «در زمان وزارت او در آموزش و پرورش هم پرسشنامه‌هایی با هدف افکارسنجی دانش‌آموزان تدوین می‌شد، اما در آن زمان هم پاسخنامه‌ها بدون نام بود و هم سوالات در مورد نگرش دانش آموزان راجع به آموزش و پرورش بود.

حاجی میرزایی به نگرانی جامعه درباره تفتیش عقاید دانش‌آموزان اشاره کرده و گفته وقتی پرسشنامه به صورت بی‌نام پاسخ داده شود چنین نگرانی بی‌معنی است و چنین نتیجه‌ای را نخواهد داشت. در آن زمان هدف این بود که تحولات نگرشی دانش‌آموزان را بررسی کنیم.

وزیر پیشین وزارت آموزش و پرورش درباره پرسشنامه‌هایی که به تازگی پخش و منتشر شده، گفته «این سوالات در همه حوزه‌های آزمون نهایی پخش شده بوده و اینکه سوالات با ذکر نام دانش‌آموز بوده کاملا غلط است. از طرفی محتوای سوالات هم به هیچ وجه قابل دفاع نیست.»

مواجهه مردم در چهار دهه گذشته با پدیده تفتیش عقاید و پرسشنامه‌هایی شبیه به بازجویی، عمدتا در سنین جوانی و در جریان ورود به سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی و حکومتی اتفاق می‌افتاد. سوالاتی نظیر «نماز جمعه چند رکعت است؟» و «آیا در نماز جمعه شرکت می‌کنید؟» برای کسانی که در آستانه ورود به بازار کار، وارد ادارات گزینش و استخدام نهاد‌های دولتی شده‌اند بسیار آشناست.

در غالب موارد در صورت عدم پاسخگویی به سوالات غیر کارشناسی و عقیدتی گزینش، از ورود به نهاد‌ها باز می‌ماند. شاید رسوب خاطره همین گزینش‌های عقیدتی در ذهن دانش‌آموزان است که آن‌ها را از احتمال اثرگذاری پاسخ‌هایشان در آینده تحصیلی و شغلی، مضطرف کرده است.

اما یک تمایز جدی میان این پرسشنامه‌ها و گزینش‌های سنتی ادارات وجود دارد. مساله نگرش نسل جدید ایران به نحوه حکمرانی و انتقاد این نسل به جمهوری اسلامی بعد از اعتراضات پاییز سال گذشته به مساله غامض نظام تبدیل شده است. بعد از جنبش موسوم به «جنبش مهسا» که با مرگ مهسا امینی در گشت ارشاد آغاز شد، اعتراضات نسل جدید که با عنوان «نسل زد» در جهان شناخته می‌شوند به رسمیت شناخته شد. طرح سوالات عقیدتی از دانش‌آموزان توسط وزارت آموزش و پرورش هم با هدف افکارسنجی همین نسل انجام شده و نشان می‌دهد جمهوری اسلامی، به‌حق نگران نگرش نوجوانان نسبت به پایه‌های ایدئولوژیک نظام است.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از شبکه شرق، تاریخ انتشار: ۲۹ خرداد ۱۴۰۲، کدخبر: ۸۸۴۴۶۴، www.sharghdaily.com