شعار سال: در حیاط گورستان و بقعه آقا سید حسن در روستای «صیقل بنه» نوای «وای حسین وای حسین» کرنانوازان به گوش می‌رسد، اما در میان این گروه ۱۰ نفره جای استاد کرنانوازی لاهیجان خالی است؛ دیگر استاد «مولایی» توان ندارد که در کرنای چهار متری بدمد... گویی صور اسرافیل دمیده می‌شود و مردگان را زنده می‌کند.

 «کرنانوازی» اگرچه خاستگاهش شهر رودبنه لاهیجان است، اما سال‌ها به همت استادانی همچون «مولایی»، به دیگر روستا‌ها و خاصه شهر لاهیجان هم رسیده است و کسی نیست که نداند کرنانوازی، یکی از آئین‌های خاص منطقه لاهیجان است.

نوایی حزن انگیز که گویی صفیر جنگ در نی‌های قطور مرداب دمیده می‌شود و هنر چه زیبا در آئین‌های دینی و رسوم محلی به خدمت گرفته می‌شود و نیاکان هنرمند ما نی‌های قطور مرداب و کدو‌های قلیانی را برای ساخت ابزار موسیقی به خدمت می‌گرفتند.

عزای شهادت سرور و سالار شهیدان فرصتی فراهم نمود تا هنر در قالب آئین‌های محرمی ریخته شود و در شهر لاهیجان با توجه به پیشینه حضور «سادات آل کیا» به عنوان فرمانروایان محلی شرق گیلان در پیش از صفویه، آئین‌های محرم از تنوع بیشتری برخوردار است.

مراسمی همچون «چهل منبر» و «کرب زنی» اگرچه خاص مردم لاهیجان است، اما هیچکدام به پای «کرنانوازی» نمی‌رسد؛ سازی که شب عاشورای حسینی نواخته می‌شود.

«کرنی» یا «کرنا» مرکب از دو لغت «کر» و «نای» است که کر به معنی «جنگ» و نای همان «نی» است. کرنا (نی) سازی بلند و دارای صدای بم است که فقط با دم نوازنده نواخته می‌شود و کرنانوازان برای برآوردن صدای آن از دم و بازدم خود استفاده می‌کنند.

طول کرنا بین دو تا چهار متر و گاهی بیشتر است و صدا از سر عصایی شکل کرنا خارج می‌شود. معمولا به صورت دسته جمعی و در قالب گروه‌های ۱۰ نفره کرنا نواخته می‌شود که یک نفر سرگروه (سرکرناچی) بوده و بقیه حدود پنج تا هشت کرنانواز او را همراهی می‌کنند.

محمود فرضی نژاد، سرپرست گروه موسیقی دیلمون در این باره می‌گوید: کرنانوازی، یکی از سنت‌های عزاداری است که در نوا‌های عاشورایی بیشترین کاربرد را دارد.

وی که پژوهشگر آوا‌ها و آئین‌های محلی است، توضیح می‌دهد: امروز نوای کرنا در سوگواره‌های عاشورایی، محتوای قدسی به خود گرفته است و می‌توان گفت جزو آئین‌های عاشورایی و موسیقی حماسی و مذهبی شده است.

ساز «کرنا» در مقابل «سُرنا» است و سرنا در گیلان برای مجلس‌های بزم و شادی استفاده می‌شود، اما کرنا در مراسم‌هایی نظیر یاوردهی، فراخوان کردن برای حرکت‌های عمرانی، جنگ‌ها و پیکار‌ها به کار می‌رفت.

این ساز در نوا‌های عاشورایی بیشترین کاربرد را دارد و در دسته‌جات سوگواری تک‌نوازِ گروه، مصیبتی از امام حسین (ع) را در داخل کرنی دمیده و پس از آن صدای «وای وای» از کرنای وی به گوش می‌رسد. در این لحظه دیگر اعضای گروه، نوای «حسین وای» را در کرنا می‌دمند. بدین ترتیب شنوندگان «وای وای، حسین وای» را از تک‌نواز و گروه او می‌شنوند.

فرضی نژاد اضافه می‌کند: کرنا یا به گویش محلی «کرنی» یا «کرنه» در واقع قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین ساز‌های هوا - صدا در نواحی مختلف ایران است و بیشترین کاربرد این ساز در میان ساکنین قدیمی البرز بود؛ البته قدمت کرنای را از دوره هخامنشیان تخمین زده اند و پژوهشگران موسیقی معتقدند که در دوره هخامنشی موسیقی در گیلان وجود داشته است و از آنجایی که گیلان منطقه‌ای حاصلخیز و محل کارزار بود، کرنا به این منظور و در زمان حماسه‌ها و جنگ‌ها به کار می‌رفت.

وی که چندسال پیش خود فنون ساخت کرنا و نواختن آن را به صورت حرفه‌ای از کرنانوازان سنتی آموخته است، درباره خاستگاه کرنا می‌گوید: خاستگاه اصلی این ساز در ایران، با این مشخصات، استان گیلان و مشخصا روستای «رودبنه» در حوالی شهر لاهیجان است که بعد‌ها در شهر‌های دیگر هم رواج می‌یابد. من برای یاد گرفتن کرنا نزد استاد مولایی، از پیشکسوتان نوازنده کرنای در روستای فوشازده لاهیجان رفتم. همینطور با کرنانوازان روستای بی بالان در حوالی کلاچای ارتباط برقرار کردم و طریقه نواختن و ساختن کرنای را یاد گرفتم.

سرپرست گروه موسیقی دیلمون ادامه می‌دهد: اساتید کرنای به خاطر شرایط سنی یا در گروه دیلمون حضور نمی‌یافتند و یا پیرمرد بودند و با فضای کار‌های ما ارتباط برقرار نمی‌کردند. گاهی عقاید خاص خودشان را داشتند و هر جایی نمی‌نواختند و همین موجب نقص در کارهایمان می‌شد؛ بنابراین تصمیم گرفتم هم ساخت کرنای و هم نواختنش را یاد بگیرم تا گروه دیلمون نوازنده کرنای خودش را داشته باشد.

فرضی نژاد، درباره ویژگی‌های این ساز می‌گوید: کرنا، متشکل از یک بدنه بلند می‌باشد که همان لوله صوتی است و دهانه محل دمیدن و انتهای خمیده، شبیه قوس شاخ گاو و شیپور است. این دهانه شیپوری را «کدو نی» می‌گویند و از جنس کدو تنبل تزئینی است. جنس بدنه از نی آبی است، ولی اکنون از جنس پولسکا ساخته می‌شود. زبانه آن هم از جنس شمشاد و قاشقی شکل است و به آن «سر فیشه» یا «کرنه پیشه» می‌گویند که طول دو تا چهار متری دارد.

قرن هاست نوای «وای حسین وای حسین» در کرنای لاهیجان دمیده می‌شود و بقعه آقا سید حسن روستای صقل بنه بخش رودبنه، پذیرای کرنانوازانی است که نوا‌های عاشورایی را در نی‌ها می‌دمند.

گزارش از مهری شیرمحمدی

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت حکایت آنلاین، تاریخ انتشار:۵ مرداد ۱۴۰۲، کدخبر: ۱۵۸۰۲، hekayatgilan.ir