شعار سال: بحران آب منطقه کاشان و ضرورت دست کشیدن از کشت محصولات کشاورزی «آببر» در این منطقه، مقولهای است که فراوان در مورد جوانب تهدیدزای آن صحبت شده است. اما از زاویه فرصتها و پیشنهادات ایجابی، کمتر مورد بررسی و اظهار نظر کارشناسی قرار گرفته است. در گفتگو بارئیس سابق پژوهشکده اسانسهای طبیعی دانشگاه کاشان، از این منظر سوالاتی مطرح گردیده و فضای جدیدی را گشوده است. دکتر عبدالرسول حقیر ابراهیم آبادی، عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان و رئیس سابق پژوهشکده اسانساین دانشگاهاست.
چرا باید از کشاورزی سنتی به سمت تولیدات گیاهی خاص شیفت داشته باشیم؟
بزرگترین چالش کشور ما در حال حاضر بحران آب است؛ مخصوصا برای مناطقی
که کویری هستند و یا در حاشیه کویر مثل کاشان قرار دارند.
کشتهایی که ما تا کنون داشتهایم در صورت سنتی بودنش هم کشتهایی پر
مصرفی هستند و آب زیادی را نیاز دارند. بنابراین ضرورت دارد که روی کشتهایی که از
نظر اقتصادی مقرون به صرفهتر است و احتیاج به آب کمتری دارد، سرمایه گذاری شود.
بخش کشاورزی که مربوط به مواد غذایی یا میوه هست؛ در مقایسه با گیاهان
دارویی که کشت کم حجمتر و پر بازدهتر و ارزش افزوده بهتری دارند، بازدهی چندانی
ندارد. بنابر اینضرورت دارد که ما
حتما برای این جریان برنامه ریزی کنیم.
ظرفیت گیاهان دارویی برای منطقه کاشان چه میزان است؟
ببینید آمار و ارقام دقیقی وجود ندارد یا اگر هست من اطلاعی ندارم. ولی
به هر حال منطقه کاشان از لحاظ استعداد پرورش گیاهان دارویی یک منطقه ویژه است. به
خاطر اینکه هم بخش کوهستانی و کوهپایهای دارد؛ -یعنی بخش غربی کاشان که شامل کوههای
کرکس هم میشود و به شکلی مجموعه شهرها و روستاهایی که در غرب کاشان هستند مثل
کامو، آزران، جوشقان، قمصر، برزک، نیاسر و … اینها بخشهای کوهستانی و خوش آب و هوای شهرستان
هستند که بسیار مستعد کشتهای ملایم هستند مثل گل محمدی، گیاهان دیگری که شرایط
ملایم و خنک را احتیاج دارند و خاکشان بسیار مستعد است برای گیاهان دارویی مثل
رزماری، گل محمدی، اسطوخودوس و امثال اینها که چنین شرایطی را میپسندند.
بخش شرقی کاشان هم که بخش کویری و دشت است، گیاهان آفتاب دوستی که
سابقه قدیمی هم دارند مثل گشنیز، نعنا و انواع آن چه در گذشته این منطقه هم کشت میشدند؛
ولی مدتی است که منسوخ شدهاند، یا به هر حال فراموش شدهاند و الان خیلی شایسته
است که به اینها بپردازیم و از کشتهای بسیار پر مصرفی مثل خربزه و طالبی و امثال
اینها که الان دارد انجام میشود یا حتی پنبه یا تنباکو که بسیار پرمصرف هستند و
اصلا آن بازدهی که گیاهان دارویی دارد را ندارد و این جابهجایی حتما ضرورت دارد.
نظرتان در مورد معضل خام فروشی و استحصال ناقص چیست؟
باز یکی از چالشهایی بسیار بزرگ ماست. همیشه خام فروشی بازدهی کمی
دارد. به
هر حال ارزش افزوده اصلی در فرآوری است. شما هر جای دنیا بخواهید محصولات
کشاورزیتان را به صورت خام عرضه کنید؛ چه محصول غذایی باشد و چه گیاهان دارویی
باشد و چه کاربردهای صنعتی باشد،وقتی
به صورت خام عرضه کنید با ارزش افزوده بسیار ناچیزی از شما خریداری میکنند. ولی
اگر همین را فرآوری کنید، معمولا پنج یا شش برابر تا گاهی ۴۰ برابر -مثلا در فراوردههای خوشبو مثل عطر و اسانس- تا ۴۰برابر ارزش افزودهخواهید
داشت.
یعنی ماده خام اگر یک تومان بیارزد، آن مادهای که تبدیل شده است به
مادهٔ مصرفی نهایی،
-مثل عطر- تا ۴۰ برابر ارزش
افزوده ایجاد میکند. اگر ما بخواهیم موفق باشیم، باید حتما روی صنایع تبدیلی و
فرآوردههای نهایی که مخصوصاً آماده برای مصرف کنندگان باشد، برنامه ریزی کنیم.
در مورد استحصال ناقص هم باید بگویم به هر حال یک درصدی از محصول را
دارد از دست میدهد که آن بازدهی که باید در برداشت داشته باشیم؛ به طور کامل
نداریم و آن درصدی از محصول که یا در جریان برداشت در مزرعه میماند یا احیانا در
جریان نگهداری تا رسیدن به بازار از دست دادن آن هم یک معضل به حساب میآید که
حتما باید روی روشهای مناسب و بهینه برداشت کار کنیم.
شما چه راهکارهایی برای این مسئله دارید؟
الان بیشتر کشاورزیهای ما چون به صورت مزارع کوچک و خرد هست؛ اکثر
خدماتی که ما باید به آن گیاه بدهیم به صورت دستی است. کاشت یا نگهداری و حذف علفهای
هرز و مبارزه با آفات و یا هر موردی را که ما در نظر بگیریم؛ معمولا به صورت دستی
و با هزینه بالا انجام میشود و برداشت هم به صورت دستی است و در آن صورت هم ما
درصدی از محصول را از دست میدهیم. اما اگر مزارع ما یکپارچه باشد و وسیع باشد و
امکان اینکه مکانیزه کشت کنیم و مکانیزه آبیاری کنیم و حتی برای حذف علف هرز و آفت
کشی -اگر قرار است انجام شود- به صورت مکانیزه انجام دهیم، قطعا بازدهی برداشت ما
هم بهتر خواهد بود.
شما ظرفیت بازاریابی گیاهان دارویی در کشورهای جهان را چقدر و چگونه میبینید؟
ما در یک وضعیتی قرار داریم که فرض کنید تا حدود ۴۰ سال پیش مردم کشور ما تا حد زیادی به استفاده از داروهای
گیاهی یا گیاهان دارویی معتقد بوده و استفاده میکردند.
این مدرنیزه شدن ما در سالهای اخیر که محصولات نوین را مصرف میکنیم،
باعث شده در کشور ما -علی رغم آن سابقه قبلی- خیلی مایل به مصرف گیاهان نباشند. ولی در بقیه کشورهای دنیا مخصوصا
کشورهای اروپایی، آمریکا و استرالیا اصلا مانند وضعیت ما نیست که بیشترین اعتقاد
را به داروهای شیمیایی داشته باشند!
آنجا هنوز اعتقاد جدی به گیاهان دارویی دارند. کشوری مثل آلمان هنوز ۸۵ درصد مردم آن به گیاهان دارویی اعتقاد
دارند؛ یعنی قبل از مصرف داروهای شیمیایی به داروهای گیاهی توجه میکنند اگر نتیجهای
نگرفتند، آن وقت ممکن است به سراغ فرآوردههای شیمیایی بروند.
به هر حال تمایل به مصرف داروها در بقیه نقاط دنیا مخصوصا اروپا و
آمریکا که ما به ظاهر آنها را کشورهای پیشرفتهای میبینیم و شاید توقع داشته
باشیم که آن ها بیشتر به داروهای نوین و شیمیایی اعتقاد داشته باشند، اینطور نیست
و آنها اعتقاد به استفاده از داروهای گیاهی دارند و بازار بسیار خوبی برای مصولات
ما میتوانند باشند. البته اگر برنامه ریزی درستی در مورد آن انجام شود و با
بازاریابی و عرضه درست و اصولی همراه باشد.
بازار یابی و عرضه درست از نگاه شما چطور میتواند انجام شود؟
مصرف کننده معمولا یک استانداردهایی را دارد. فرض کنید یکی از معضلات
کشور ما الان روی استفاده از سموم دفع آفات است که باید حتما از آن حد مجازی که
دنیا قبول دارد، رد نکند. ولی متاسفانه مصرف سموم در کشور ما یک جورهایی بیرویه
است. یعنی باعث میشود محصولی که تولید میکنیم در آزمونهای سنجش سم دچار مشکل
شود. و این یکی از مواردی است که ما باید حتما رعایت کنیم که اگر از آفت کش
استفاده میکنیم اینها را باید بر اساس استانداردهای دنیا استفاده کنیم.
یا یکی دیگر از موارد، بسته بندی و نوع آن است که در خارج از کشور
حساسیت در این مورد وجود دارد که یک محصول بسته بندی شکیل و زیبایی داشته باشد و
اینکه از نظر یافتن بازار هم باید در آنجا -منظور خارج از کشور- افرادی را داشته باشیم که آشنا
باشند به این تجارت و حرفه در اروپا و آمریکا که دفاتری داشته باشند و بتوانند.
بنده الان هم افرادی را میشناسم که در آنجا مشغول به فعالیتند و از
ایران صادرات انجام میدهند. ولی خیلی پایینتر از پتانسیل کشور که میتواند توسعه
پیدا کند. این بعضی از مواردی است که باید حتما رعایت شود.
رشد و پوست اندازی باریج اسانس چگونه و بوده است؟
من با باریج اسانس همکاری دارم ولی از ریز کارهایشان خبر ندارم. خود
جناب مهندس حجازی که به رحمت خدا رفتهاند، انسان بسیار جدی بودند و با انگیزه و
علاقه خیلی زیادی دنبال میکردند. الان هم تا آنجایی که من اطلاع دارم، فعالیتهای
خیلی خوب دارد انجام میشود و شاید یک مقداری چالش وجود داشته که آن هم به خاطر
شرایطی است که کشور دارد و بحرانهایی که در کشور وجود دارد تا حدی مبتلا شده استو از
ریز کارهایشان خبر ندارم.
مشکل اصلی در
عرصه گیاهان دارویی کجاست؟
در مجموع زمین بازی گیاهان دارویی، نقطه اهرمی که بسیار حیاتی است،
تولید با کیفیت و پایدار است. تولیدی که بازارپسند باشد. ما به واسطه آشنایی که در
آلمان داشتیم، حجم زیادی اسانس گل محمدی به آنجا صادر کردیم. ولی به علت اینکه
کیفیت مورد نظر آنها را نداشت دچار مشکل شدیم. اسانسها متأسفانه دارای کیفیت
یکنواخت نیست و این اعتبار تولیدات ما را زیر سوال میبرد. از مشکلات دیگر همان
طور که اشاره شد مصرف بیرویه کودهای شیمیایی، مصرف بیرویه آب، عدم کشاورزی
روشمند، عدم آموزش و زیرسازی است.
برای ارتقای کشاورزی روشمند و علمی در حوزه گیاهان دارویی چه برنامهای
دارید؟
در عرصه بازارهای جهانی برای طیف متنوع محصولات گیاهان دارویی تقاضا
وجود دارد. در منطقه کاشان، گونههای خاصی از گیاهان دارویی امکان کشت و تولید
دارد که شناخت این گونهها با کمک باغ گیاهشناسی کاشان میسر است. ما با کمک
کشاورزانی که میانگین سن آنها ۳۵سال
است، قرار است طرحهای کشاورزی علمی و روشمند را شروع کنیم. متأسفانه کشاورزان
سنتی به سختی به تغییرات در نوع محصول و شیوه تولید دل میسپارند. آنها امکان
آموزش و انعطاف لازم را ندارند اما کشاورزان جوان این مکان را دارند. ایران در
خیلی از محصولات این حوزه مزیت نسبی یا مطلق دارد ولی به دلیل مشکلات بیان شده
برند محصولات به اسم دیگران دارد در دنیا عرضه میشود.
با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی کاشان اول، تاریخ 13 دی 95، کد مطلب: 10090: www.kashan1.ir