راهکارهایی برای کاهش خسارات حوادث غیرمترقبه

ایران از نظر حادثه‌خیزی پس از چین، هندوستان و بنگلادش در رتبه چهارم کشورهای آسیایی قرار دارد. آب به تنهایی منشأ بیش از 50درصد بلایای طبیعی محسوب می‌شود. وقوع سیل در هر منطقه جغرافیایی تابع عوامل گوناگونی است که مهم‌ترین آنها عبارتند از: عوامل جوی، عوامل فیزیکی و عوامل انسانی از جمله بهره‌برداری نامناسب از اراضی، تخریب جنگل و پوشش گیاهی و تبدیل آنها به مراتع و زمین‌های کشاورزی، ساخت جاده، پل‌ها، مناطق مسکونی در شرایط نامناسب تجاوز به حریم و بستر رودخانه، مکان‌یابی نامناسب برای ساخت آبگیرها و سدها.

شعار سال: به نقل از روزنامه ایران، اگر چه حوادث غیر مترقبه صددرصد قابل پیشگیری نیستند ولی با تمهیداتی می‌توان دامنه خسارت ناشی از آن را به میزان قابل توجهی کاهش داد.

در طبقه‌بندی سیل انواع سیل ناگهانی مانند سیل گلابدره تهران (1366)، ماسوله (1377)، جنگل گلستان(1380-1381-1382-1384) معمولاً در فصل بهار و تابستان؛ سیل رودخانه‌ای مانند سیل‌های سال 64 خوزستان و لرستان، سال 77 نکا و 71 سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان و فارس؛ سیل ناشی از ذوب برف نظیر سیل رودخانه کارون در فرودین 1377؛ و سیل دریایی به خاطر بالا آمدن سطح آب دریا و دریاچه‌ها و طوفان‌های شدید مانند سونامی در کشور اندونزی و آسیای جنوبی شرقی، طوفان کاترینا در امریکا و بالا آمدن آب دریای مازندران از 1371 تا 1375 اشاره کرد. طی چند روز اخیر سیل در استان‌های کرمان، بوشهر و فارس سبب خسارات فراوانی شده که از جمله می‌توان به آوارگی بیش از 700 نفر در استان فارس اشاره کرد.

خسارات ناشی از سیلاب شامل دو نوع خسارات محسوس و خسارات نامحسوس است. خسارات محسوس خود به دو دسته هزینه‌های مستقیم و هزینه‌های غیر مستقیم طبقه‌بندی می‌شود. خسارات غیر مستقیم آن دسته از خساراتند که بعد از وقوع سیل وارد شده براحتی قابل کمی کردن نیستند مانند خسارات مالی، خسارات ناشی از هدر رفتن فرصت‌ها و خسارات ناشی از بازسازی و مرمت. خسارات غیر مستقیم نوعاً به صورت درصدی از خسارات مستقیم محاسبه می‌شوند و بسته به نوع کاربری اراضی از 10 تا 45 درصد خسارات مستقیم است. خسارات نامحسوس براحتی قابل کمی کردن هستند. به همین دلیل کمتر در توجیه اقتصادی طرح‌ها مورد توجه قرار می‌گیرند مانند افزایش تراز ناامنی و تزلزل در افکار عمومی، ایجاد افسردگی و تنش در خانواده‌ها و.... در بخش کشاورزی خسارات غیر مستقیم 5/1 تا 2 برابر خسارات مستقیم برآورد می‌شود.

شاخص‌های تخریب سیل
رخداد سیلاب دارای شاخص‌های زیادی برای تعیین مقدار تخریب است که میزان خسارت بستگی شدیدی به این شاخص‌ها دارد: عمق سیلاب، سرعت جریان سیلاب، مدت دوام سیل، رسوبات، موج و فاصله زمانی بین سیل‌ها. درجه‌بندی خطرات، متأثر از پارامترهای گوناگونی از قبیل شدت سیل‌زدگی، پارامترهای جریان (عمق و سرعت)، توپوگرافی محل، جمعیت در معرض سیلاب و نحوه مدیریت بحران در منطقه است.

شاید بتوان مهم‌ترین مشکلات فراروی مدیریت بحران سیل در کشور را در موارد زیر خلاصه کرد:

- نبود پهنه‌بندی جامع سیلاب در استان‌های کشور

- عدم بررسی ریسک ایجاد سیلاب در هر یک از رودهای کشور

- آینده پژوهی با توجه به تغییرات اقلیم در حوزه سیل

- بی‌توجهی به مسائل هیدرولیک رودهای کشور

- اجرا نشدن مدیریت صحیح در حوضه‌های آبخیز

- برداشت مصالح رودخانه‌ای و افزایش ضریب زبری و مقاومت آبراهه ها

- رعایت نکردن حریم رودخانه‌ها و سیل راه ها

- کاربری اراضی حاشیه رودخانه ها

- عدم توجه به سیستم هشدار محلی سیل در برخی استان‌ها

- تناسب نداشتن سیل در طراحی با شرایط اقتصادی و اجتماعی

- ضعف در برنامه‌های مدیریت بحران و تجهیزات مقابله با سیلاب