شعار سال، بازاری که با ورود به کوچه‌پس‌کوچه‌های پیچ‌درپیچ آن، اصالت تجارت و معماری آن برای هر بیننده‌ای روشن می‌شود و باگذشت قرن‌ها هنوز هم می‌توان روح تاریخ را در آن حس کرد. بازاری که دیوارهای آجری آن، مغازه‌داران پیری که یادگار دوران گذشته بازار هستند و اشیای قدیمی، احساس ناب حضور در اعماق تاریخ را به آدم می‌دهند؛ گویا حال و هوای دادوستد در دوران گذشته را می‌توان در تک‌تک قسمت‌های بازار به‌خوبی مشاهده کرد.

اینجا دزفول است که با حضور در شهر هنوز هم گزینه اول و آخر مسافران و گردشگران ایرانی و خارجی است تا با ورود به آن، علاوه بر لذت بردن از شگفتی‌های تاریخی و معماری این بازار، به‌صورت یکجا با صنایع‌دستی، سوغات و هنرهای اصیل شهرستان دزفول آشنا شوند.

در تمام بازار وجود تعداد زیاد مغازه به هم چسبیده خودنمایی می‌کند. آن‌چنان تنوع اجناس زیاد است که محال است کسی دست‌خالی از آن خارج شود. سروصداهای بی‌وقفه از سوی مغازه‌داران و دست‌فروشان برای معرفی اجناسشان باعث شده تا لحظه‌ای این بازار تاریخی از تکاپو دور نماند. در این‌ بین اما صداهای مربوط به راسته‌هایی همچون آهنگران همانند شنیدن صدای آوازی دل‌نشین، گوش هر رهگذری را نوازش می‌دهد. صداهایی که حکایت از هنرهایی اصیل و فرهنگی غنی برای شهر آجری ایران یعنی دزفول دارد.

لزوم توجه اساسی به نظافت

یکی از شهروندان دزفولی حاضر در بازار قدیماظهار می‌کند: هنگام مسافرت به استان‌های یزد، اصفهان و شهر تبریز سعی می‌کنم همیشه سری به بازارهای تاریخی آنها نیز بزنم اما بسیار خوشحالم که در شهر زادگاه خودم نیز از چنین نعمت تاریخی ارزشمندی برخوردار هستم.

مهسا حقانی می‌گوید: اما متأسفانه وقتی نحوه رسیدگی به بازارهای مذکور و بازار تاریخی دزفول را با هم مقایسه می‌کنم، می‌بینم که بازار قدیم ما به‌شدت مورد بی‌مهری مسئولان قرارگرفته و روزبه‌روز از گذشته خود دور می‌شود.

وی می‌افزاید: آشفتگی ظاهری بازار، به‌شدت نمایان است و نیاز به یک ساماندهی اساسی دارد ضمن اینکه دستگاه‌های مربوطه باید نسبت به پاک‌سازی این مکان با توجه به پیشینه و جایگاهی که دارد توجه و حساسیت بیشتری به خرج دهند چرا که بازار روزانه پذیرای گردشگران است بنابراین نباید اجازه داد زباله‌های کف بازار که مربوط به برخی مغازه‌ها هستند ذوق گردشگران را کور کند.

مهم‌ترین مرکز خدماتی شهر در گذشته

عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول عنوان می‌کند: هویت فرهنگی به‌عنوان عاملی جهت ‌دهنده موجب پیدایش شیوه‌های منحصربه‌فردی در معماری سنتی شهرهایی نظیر دزفول بوده است.

نجمه مورث نوری با بیان اینکه در معماری شهرها و بازارها به‌عنوان کانون فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی شهرهای ایران به‌شدت تحت تأثیر فرهنگ‌عامه بوده است، بیان می‌کند: دزفول از جمله شهرهای تاریخی و باستانی استان خوزستان است که ساختاری ویژه و خاص دارد به‌گونه‌ای که علاوه بر معماری مسکونی، معماری بازار قدیم دزفول نیز بسیار شاخص و با اهمیت جلوه می‌کند که قدمت و پایداری این بازار خود گواهی بر این مدعا است.

وی با اشاره به اینکه بازار کهنه دزفول در گذشته به‌عنوان مهم‌ترین مرکز خدماتی دزفول در مجاورت محله قلعه قرار داشته ‌است، می‌افزاید: چنانکه در سفرنامه‌ها آمده، بازار به‌صورت میدان بوده که همه معاملات در آن انجام می‌گرفته ‌است.

عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول با بیان اینکه بازار از یک‌سو در مجاورت مسجد جامع و از طرف دیگر به دو سرْ میدان ختم می‌شود، می‌گوید: بازار قدیم دزفول در مرتفع‌ترین شیب شهر بنا شده‌ و امتداد گذرهای محلات به آن ختم می‌شود. مراکز محلات و گذرهای اصلی بازار شهر بر اساس توپوگرافی زمین شکل گرفته‌اند و حرکت پیاده از طریق گذرها همگی به بازار ختم می‌شود.

وجود انواع صنایع‌دستی دزفول

مورث نوری یادآور می‌شود: این بازار از چهار راسته بزازان، آهنگران، خرده‌فروشان و خراطان تشکیل‌شده كه هم‌اکنون از چهار راسته مذکور فقط راسته آهنگران و بزازان فعال بوده و دو راسته دیگر را انواع مشاغل تشكیل می‌دهند.

وی بیان می‌کند: در این بازار انواع صنایع‌دستی از قبیل خراطى (شامل ساخت شمعدانى، قلیان و ...) كپو، كرتله بافى، گلیم بافى، عبابافى، سجاده بافى، نمدمالى و سایر صنایع‌دستی دزفول عرضه می‌شود.

عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول عنوان می‌کند: در میان این بازار، كاروانسراى زیبایى موسوم به كاروانسراى بازار خودنمایی می‌کند که به‌تنهایی نیز ارزش تاریخی زیادی دارد.

مورث نوری همچنین ادامه می‌دهد: قدیمی‌ترین بنایی که در بازار قدیم دزفول وجود دارد بقعه شیخ اسماعیل قصری است که قدمت آن به قرن ششم هجری قمری می‌رسد.

حس دل‌نشین ساباط های بازار

وی با بیان اینکه ورودی‌های آجری بازار و کف‌پوش‌های آن که به‌تازگی به سبک سنتی احیا شده‌اند، فضای دل‌نشینی را در بازدید از بازار قدیم به وجود آورده است، اظهار می‌کند: در این بازار بنایی آجری در کنار راسته آهنگران وجود دارد که از آن با نام «ساباط بازار» یاد می‌شود. این بنا که حس تاریخی دل‌نشینی برای ورود به این راسته می‌دهد مربوط به دوره قاجاریه است که در سال‌های اخیر توسط سازمان نوسازی شهرداری دزفول مرمت‌شده است.

عضو انجمن دوستداران و پژوهشگران شهرستان دزفول می‌گوید: ساباط های دزفول سبب پیوستگی بافت تاریخی این شهر در گذشته بوده‌اند و در حال حاضر نیز بافت گردی را برای علاقه‌مندان لذت‌بخش تر کرده‌اند.

پروژه محرک سازی

شهردار دزفول نیز در گفتگوبا بیان اینکه بازار قدیم دزفول یک مجموعه تاریخی با ارزش برای شهر محسوب می‌شود، عنوان می‌کند: در شهرداری دزفول یک طرح جامع در سه مرحله تدوین کرده‌ایم که یک مرحله آن تصویب‌شده است تا بتوانیم طرح مذکور را مبنای اقدامات خود قرار دهیم.

محمدرضا کرمی نژاد با اشاره به اینکه بازار قدیم دزفول دارای یک پروژه محرک سازی است، می‌افزاید: ما توانسته‌ایم در مدت‌های اخیر راسته خراطان را با استفاده از سقف سبک، مسقف کنیم و عملیات بدنه سازی این راسته در جهت مقاوم‌سازی آن نیز در دستور کار است.

وی تصریح می‌کند: به دلیل کمبود اعتبار مجبور به استفاده از سقف سبک بودیم اما قطعاً عملیات بدنه سازی این راسته از بازار را متناسب با هویت تاریخی آن انجام می‌دهیم.

ایجاد سقف سنتی در راسته آهنگران

شهردار دزفول بیان می‌کند: قصد داریم راسته آهنگران بازار قدیم را با استفاده از سقف‌های سنتی مسقف کنیم. با توجه به گران بودن خرید این‌گونه سقف‌ها، منتظر هستیم تا وضعیت نقدینگی بهتر شود تا بتوانیم راسته آهنگران بازار را متناسب با هویت آن مسقف کنیم.

کرمی نژاد با بیان اینکه پیمانکار این پروژه نیز از کاشان تعیین‌شده، می‌گوید: بنابراین هزینه سقف سنتی و بدنه و کف سازی راسته آهنگران اعتباری بالغ‌بر دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است که پیش‌بینی می‌شود تا اوایل سال آینده این عملیات را شروع کنیم.

وی در خصوص آخرین وضعیت مرمت کاروانسرای بازار نیز می‌افزاید: کاروانسرا بازسازی شده و تنها قسمتی از آن باقیمانده است که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال بازسازی این اثر تاریخی موجود در بازار نیز به پایان برسد.

اجازه تغییر در بازار نمی‌دهیم

شهردار دزفول یادآور می‌شود: شهرداری با کمک اداره میراث فرهنگی شهرستان تا حد امکان اجازه نمی‌دهد هیچ‌گونه ساخت‌وساز غیرمجازی در بازار انجام شود و در صورت مشاهده همانند گذشته با متخلفان برخورد خواهیم کرد.

کرمی نژاد اضافه می‌کند: تمام بازار به بدنه سازی متناسب با هویت تاریخی‌اش نیاز دارد اما ما مجبور هستیم صرفاً متناسب با اعتبارات تخصیص‌یافته در آن ورود کنیم بنابراین در حال حاضر اعتبار را تنها برای مسقف کردن بازار و اندکی بدنه سازی در نظر گرفته‌ایم.

وی همچنین با بیان اینکه روزانه نظافت و پاک‌سازی بازار قدیم در دو مرحله توسط خدمات شهرداری دزفول انجام می‌شود، در خصوص معضل پارک بیش از اندازه موتور در بازار می‌گوید: هر بار که موتورها را از بازار خارج می‌کنیم و برای آنها پارکینگ‌هایی در نظر می‌گیریم با اعتراض ساکنان منازل مجاور بازار قدیم مواجه می‌شویم بنابراین تا رسیدن به برنامه‌ای مطلوب و راه چاره مجبور هستیم این معضل را تحمل‌کنیم.

بازار برای ادامه حیات نیازمند توجه است

بازار تاریخی دزفول یکی از قدیمی‌ترین مراکز تجاری، اقتصادی و تاریخی کشور است که باگذشت ۱۰ قرن هنوز هم حیات اقتصادی در آن جاری است. بازاری که با حضور در بافت تاریخی شهر مجموعه بی‌نظیری را برای هر گردشگر و علاقه‌مندی به وجود می‌آورد سال‌هاست که به نحو شایسته به آن رسیدگی نشده است.

در سال‌های اخیر خبرهای زیادی مبنی بر تغییر کاربری برخی مغازه‌های موجود در بازار و تخریب و خطر نابودی برخی آثار ارزشمند تاریخی در آن به گوش رسید. خبرهایی که قطعاً زنگ خطر بزرگی برای میراث استان و حتی کشور بود اما گویا صدای این زنگ خطر به گوش متولیان امر نرسیده زیرا همین که می‌بینند بازار پا برجا است گویا برایشان کافی است. غافل از اینکه بازار تاریخی دزفول که حکم اصالت شهر را دارد سال‌هاست که آن رونق گذشته را ندارد و بی‌فروغ‌تر از همیشه به نظر می‌رسد.

شاید آزار دهنده‌ترین صحنه در بازار نصب شاپ بندی‌های غیراصولی، فرسوده و گاها نصب پلاستیک به‌عنوان شاپ بر سر در برخی مغازه‌ها و استفاده از مصالح مدرن همچون گچ و سیمان در مرمت مغازه‌ها باشد که در سرتاسر بازار می‌توان این موارد را مشاهده کرد. موضوعی که نما و هویت تاریخی بازار را تحت تأثیر قرار داده و گویی ساکنان بازار با دست خودشان می‌خواهند اصالت شهر را به خاطره تبدیل کنند.

واقعیت این است که بازار قدیم دزفول هنوز هم زنده است اما برای زنده ماندن نیازمند برنامه‌ریزی از سوی میراث فرهنگی استان و کشور است تا همچنان تاریخ در آن زنده بماند. تاریخی که اگر فراموش شود قطعاً مرگ فرهنگ شهر را نیز رقم خواهد زد.

ای‌کاش مادامی که سخن از میراث تاریخی یک شهر و دیار به زبان می‌آید جملاتی همچون «کمبود اعتبار داریم» و «پروژه‌های دیگری در دست اجرا است» از ذهن‌ها و زبان‌ها رخت بربندد چرا که فرهنگ و اصالت تاریخی شهر نباید در محاصره این بهانه‌ها و دلایل گرفتار شود.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار 18 آذر 1394، کد خبر 2995242 www.mehrnews.com