اگرچه براساس شاخص‌های بین‌المللی، انسان‌ها حق ندارند بیش از 40 درصد ظرفیت هرکدام از منابع آبی بهره‌برداری داشته باشند، اما هم‌اکنون این رقم برای رودخانه کارون نزدیک به 85 درصد است و این مسأله نشانگر آن است که به میزان بالایی استانداردهای بین‌المللی در رابطه با کارون رعایت نشده است. مسائل زیست محیطی و گرد و غبار و تغییر اکوسیستم در منطقه خوزستان بخوبی گویای آن است که رعایت نکردن استانداردها تا چه میزان به منطقه خسارت وارد کرده است. بهره‌برداری بی‌رویه آب کارون و اجرای حجم گسترده‌ای از طرح‌های انتقال آب نه تنها باعث کاهش حجم منابع آب کشاورزی در حوضه آبریز کارون می‌شود، بلکه موجب خواهد شد تا بسیاری از سدهای کشور که روی رود کارون و با هدف تأمین انرژی برق ساخته شده، از کار بیفتد. کارون تنها رودخانه و آبراه داخلی کشور با بیش از 500 کیلومتر مسیر طبیعی برای ایجاد ارتباط آبی حمل و نقلی بین جنوب و شرق و شمال خوزستان است که چند هزار سال هم کاملاً استفاده می‌شده است و هنوز بقایای پل‌های باستانی روی آن در ابتدای ناحیه جلگه‌ای رود یعنی شوشتر، دیده می‌شوند. متأسفانه و تقریباً بعد از ساخت پل‌های جدید و سدهای بزرگ مقوله کاربری تجارت و حمل و نقلی که به دوره قبل از دهه 60 شمسی برمی‌گردد، به‌کلی محو شده است.

* شرایط بحرانی رودخانه کارون

«پرویز باورصاد» رئیس دانشکده علوم و فنون دریایی دانشگاه خلیج فارس بوشهر که اخیراً در همایش «آب حیات زمین» در اهواز نسبت به شرایط بحرانی رودخانه کارون هشدار داده و گفته بود که در صورت تداوم شرایط فعلی این رودخانه تا 20 سال دیگر خشک می‌شود، در گفت‌و‌گو با «ایران» به آخرین وضعیت کارون پرداخت. این استاد دانشکده علوم و فنون دریایی تأکید کرد: خوزستان که به دلیل سدسازی‌های 50 ساله اخیر، اجرای طرح‌های انتقال آب و عوارض ناشی از نبود مدیریت آب و تغییرات اقلیمی، با خشکی تدریجی و ناسالمی رودخانه‌ها و تالاب‌ها مواجه شده، می‌رود تا شوری زمین‌های آبی و وقوع ریزگردها و گرد و غبار نیز آن را بیشتر گرفتار کند. با توجه به انتقال آب با حجم بالغ بر 2 میلیارد مترمکعب در قالب بیش از 14 طرح به استان‌های کویری خارج از حوضه آبی کارون، دز، کرخه، جراحی و زهره، 20 سال هم زمان خیلی زیادی برای خشکاندن کارون است که پیش‌بینی شده است.

* نیاز به نگاه ملی

وی در خصوص مشکلات فراروی کارون اظهارداشت: این مشکلات ناشی از سوءمدیریت در میزان استفاده خارج از ظرفیت رودخانه و به طور کلی نبود درک مفهوم رودخانه به‌عنوان یک پهنه آبی زنده با ظرفیت‌های کاملاً محدود و حساس است.

این استاد دانشگاه، نبود متولی متخصص مرجعیت رودخانه در کشور را از دیگر مشکلات دانست و افزود: با توجه به ابعاد عظیم خصوصیات فیزیکی رود کارون و سایر رودخانه‌های خوزستان و کشور، نسبت به مصرف برقابی از سدها و بویژه کارون با توجه به شرایط جغرافیایی اقلیمی و تاریخی آن، نگاه تک بعدی صورت می‌گیرد. باید دررفع مشکلات کارون که به‌عنوان طولانی ترین، پراستعدادترین و پرکاربردترین رودخانه کشور در سطح بین‌المللی مطرح است، نگاه ملی داشت.

* شفاف‌سازی مدیریت اجرایی سدها

«باورصاد» برقراری دوباره حقابه پایین‌دست رودخانه، تغییراستراتژی تولید برقابی، شفاف‌سازی مدیریت اجرایی سدها در تأمین حقابه، تعیین تکلیف سد گتوند به‌عنوان یک تهدید زیست محیطی برای حیات خوزستان، تصفیه آب شور دریا و طراحی و مصوب کردن صنعت بازیابی و تصفیه دوباره آب مصرفی را از جمله راهکارهای نجات کارون از بحران عنوان کرد. وی همچنین انجام تحقیقات جدید با روش‌های اقتصادی در تأمین آب، اجرای برنامه‌های دراز مدت فرهنگی و اجتماعی برای مصرف بهینه آب و جلوگیری از یارانه های آب مجازی کنونی به بخش کشاورزی و گروه‌های فرعی آن را از دیگر پیشنهادات برای برون رفت از این مشکل دانست.

رئیس دانشکده علوم و فنون دریایی دانشگاه خلیج فارس بوشهر بر مشارکت مردم در نجات کارون تأکید کرد و افزود: مردم استفاده‌ کننده مستقیم از منابع طبیعی هستند و لذا مشارکت آنان در طرح‌های صنعتی با هدف حفاظت از منابع طبیعی حیاتی یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر به شمار می‌رود.

وی تصریح کرد: مشکلات امروز رودخانه‌های کشور ناشی از نادیده گرفتن راهبردهای کلیدی مستقیم و غیرمستقیم توسعه اقتصادی و صنعتی کشور است، به طوری که امروز شاهد دست و پا زدن بزرگ‌ترین رودخانه‌های کشور برای بقا هستیم.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران، صفحه 19 ، تاریخ انتشار: 8 خرداد 1396، شماره: 6507 .