شعار سال: آغاز فعالیت ایران برای سوآپ نفت و گاز و فروارده‌های آن از وزارت اول زنگنه کلید خورد و حالا پنج سالی از زمان توقف فعالیت‌های سوآپ کشور می‌گذرد و زنگنه برای بار دیگر در مسند وزارت نفت، تصمیم دارد سوآپ نفتی را احیا کند.

پنج سال پیش و در دولت گذشته وزیر نفت وقت با این استدلال که سوآپ نفت و گاز صرفه اقتصادی نداشته و باعث واردات نفت خام به کشور می‌شود، سوآپ را متوقف کرد، تصمیمی که در کنار خسارات مادی فراوان به علت توقف طرح و جریمه نقدی ایران در پی این تصمیم ناگهانی، خسارات معنوی نیز برای اعتبار ایران در برداشت.

تصمیم وزیر اسبق نفت به هر حال با وجود مخالفت‌ها اجرایی شد و حالا تلاش می‌شود پس از پنج سال و با گذشت بیش از دو سال از عمر دولت سنگی که در چاه افتاده است، بیرون آورده شود.

بیژن زنگنه که خود روزی سوآپ را در کشور آغاز کرده بود، از همان ماه‌های ابتدایی وزارت دوباره‌اش اعلام کرده بود که تصمیم دارد بار دیگر سوآپ نفت و گاز و فراورده‌های آن را در کشور از سرگیرد، اما انجام این کار آن هم در حالیکه که فاصله‌ای سه سال و نیمه بین ایران و بازار سوآپ افتاده و رقبا جای ایران را گرفته بودند، کار آسانی نبود.

مهم‌تر از خسارات مادی ایران از جمله از دست رفتن سودی که می‌توانست از ادامه سوآپ نصیب کشور شود و البته محکومیت ایران در دادگاه لاحه و تکلیف به پرداخت جریمه‌ای 5.5 میلیون دلاری، خسارت معنوی به اعتبار بین‌المللی ایران در نتیجه این تصمیم ناگهانی بود.

دولت جدید از ابتدا تصمیم گرفت که سوآپ را بار دیگر از سرگیرد، اما واقعیت این بود که پس از گذشت بیش ازسه سال از تعلیق فعالیت ایران در این زمینه، اعتماد به کشور از دست رفته بود و رقبا را گرفته بودند.

ایران پیش از توقف سوآپ، با شرکت اماراتی "دراگون اویل" (Dragon Oil) قراردادی 10 ساله برای معاوضه نفت خام داشت که طی آن، این شرکت بیش از ‌٨٦ درصد حجم نفت‌خام تولیدی میدان‌های ترکمنستان را از مسیر ایران صادر می‌کرد.

اما در پایان ماه مارس ‌٢٠١٠ این قرارداد خاتمه یافته و دیگر تمدید نشد. این در حالی است که دراگون اویل در نبود قرار معاوضه نفت خام خود با ایران، با شرکت کراس کاسپین (CROSS CASPIAN) که اداره مرکزی آن در باکو مستقر است وارد مذاکره شد و اعلام کرد که نفت‌خام بیشتری را از عرض دریای خزر و از مسیر باکو و با راه آهن به بندر باتومی گرجستان در دریای سیاه صادر می‌کند.

شرکت سوئیسی "ویتول" بازاریاب و فروشنده نفت‌خام قزاقستان و ترکمنستان، نیز دیگر شرکتی بود که پیش از تصمیم ناگهانی وزیر سابق نفت با ایران قرارداد سوآپ داشت و بخش عمده نفت‌خام‌های مختلف تولیدی این دو کشور را از بندر آکتائو به بندر نفتی نکا صادر می‌کرد.

ایران پس از توقف سوآپ این شریک خود را نیز از دست داد، "ویتول" تصمیم گرفت نفت خام را از مسیر باکو به دریای مدیترانه و دریای سیاه صادر کند.

شرکت سلکت انرژی تریدینگ (SELECT ENERGY TRADING ) که دفتر مرکزی آن در هامبورگ واقع است و شرکت ایرلندی کاسپین اویل دیولوپمنت (Caspian Oil Development) که پیش از این به نام‌ هیبرنیان (Hibernian) خوانده می‌شد، از جمله شرکت‌های مهمی بودند که گاهی از بندر نفتی نکا نفت خام ترکمنستان را صادر می‌کرند.

علاوه بر این صادرکنندگان دیگری هم در مسیر بندر نفتی نکا نفت خام محموله‌های مقطعی صادر می‌کردند که با شرایط جدید شرکت ملی نفت از مسیر ایران برای صادرات نفت خود منصرف شدند.

بنابراین از همان ابتدای طرح بازگشت ایران به عرصه سوآپ، بحث پیدا کردن بازارهای جدید نیز مطرح بود، چراکه دیگر ایران نمی‌توانست انتظار داشته باشد مشتریان سابقش را بار دیگر مجاب به از سرگیری روابط و اعتماد دوباره کند.

عدم کسب اعتماد یک سوی جریان از دست رفتن مشتریان سابق بود، روی دیگر این بازی ورود رقبای سرسخت در نبود ایران است، که ترکیه یکی از مهمترین آن‌ها است.

در واقع با قطع سوآپ نفت ترکیه تلاش کرده است که طی این پنج سال جای ایران را بگیرد و به این ترتیب خطوط لوله نفت و گاز خود را گسترش بخشید، ترک‌ها در غیاب ایران به دنبال تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه هستند، آن‌ها هم اکنون برخی از خطوط عمده نفت را در اختیار دارند و در تلاش هستند خط لوله گاز شاه دنیز و ای.تی .سی که بخشی از آن از ایران می گذرد را نیز در اختیار بگیرند.

از سرگیری سوآپ طی دو سال گذشته همیشه در حاشیه مطرح می‌شد، اما پس از روشن شدن تکلیف برجام سوآپ نیز به مرکز توجه فعالیت‌های نفتی نزدیک شده و در کنار دیگر تصمیمات پساتحریمی ایران از جمله افزایش صادرات نفت خام و از سرگیری برنامه های جدید صادات گاز قرار گرفته است.

ایران برای آغاز دوباره سوآپ روی شریک قدیمی‌اش روس‌ها حساب باز می‌کند، شریکی که زنگنه می‌گوید در پساتحریم نیز ایران رابطه‌اش را با آن حفظ می‌کند.

روسیه در واقع پیش‌قدم آغاز دوباره سوآپ با ایران است، روس‌ها در آستانه نشست کشورهای وادرکننده گاز در کنار ترکمنستان و آذربایجان در فهرست کشورهایی قرار گفتند که ایران تصمیم داشت درحاشیه این نشست برای سوآپ گاز با آن‌ها مذاکره کند.

چندی بعد معاون رئیس هیئت مدیره شرکت گازپروم روسیه نیز تایید کرد که این شرکت روسی در حال مذاکره با ایران برای انجام تبادلات گازی برای عرضه گاز به ارمنستان است.

در کنار آن ایران بحث از سرگیری سوآپ نفت را نیز با اعلام آمادگی روسیه و قزاقستان کلید می‌زند، به این ترتیب که قرار است در فاز اول نفت مازاد تولیدی این دو کشور به پایانه نفتی نکا انتقال داده شود.

این‌ کشورها مشتریان آینده سوآپ نفت و گاز و فراورده‌های ایران در آینده‌ای نزدیک خواهند بود آینده‌ای که با لغو تحریم‌های ایران خواهد آمد.

یک از مزایای اجرای طرح سوآپ نفت خام، درآمدزائی برای شرکت ملی نفت ایران از طریق دریافت حق سوآپ است اما سوآپ مهمتر از منافع اقتصادی منافع استراتژیک و سیاسی نیز دارد و البته فرصت استفاده از نفت مرغوب دیگر کشورها را در اختیار ایران می‌گذارد و حالا ایران باید برای جلب نظر مشتریان جدید و ترمیم اعتماد از دست رفته‌اش منتظر پایان عملی تحریم‌ها باشد که البته بسیاری طرح‌های دیگر وزارت نفت نیز در صف این انتظار هستند.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری ايسنا،تاریخ انتشار خبر 18 دی 1394، کدمطلب: 94101809951:www. isna.ir