يکشنبه ۲۷ خرداد ۱۴۰۳ - 2024 June 16 
شعارسال :
آیین‌نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى
باب اول–کلیات
فصل اول- تشکیل مجلس و تشکیلات آن
مبحث اول- افتتاحیه و استقرار مجلس
اول–محل تشکیل
ماده ۱–محل دائمی مجلس شوراى اسلامى ساختمان بهارستان است و جلسات مجلس در این محل، رسمیت دارد. تعیین هر محل دیگر با پیشنهاد هیأت رئیسه و رأی موافق دوسوم نمایندگان حاضر در جلسه رسمی مجلس است.
تبصره۱-در مواقع اضطرار که تشخیص آن بر عهده هیأت رئیسه مجلس است اگر تشکیل جلسات رسمی در محلهای موضوع این ماده ممکن نشود، از طرف هیأت رئیسه، محل دیگری تعیین میشود و به اطلاع نمایندگان می‌رسد. ادامه تشکیل جلسات در این محل نیز با رأی اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه رسمی است.
تبصره ۲- رأیگیری موضوع این ماده بعد از صحبت یک مخالف و یک موافق هرکدام حداکثر به مدت پنج دقیقه انجام میشود.
دوم – افتتاح مجلس
ماده ۲–نخستین جلسه هر دوره مجلس شوراى اسلامى طبق اصل شصت و پنجم (۶۵) قانون اساسى با حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت مىیابد. در آغاز جلسه آیات (۳۵) تا (۴۲) سوره شورى تلاوت مىشود.
پس از قرائت پیام مقام معظم رهبرى مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام خمینى (ره) و شهیدان انقلاب اسلامى و اداى احترام وتجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.
سوم – تشریفات سوگند
ماده ۳–نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (۶۷) قانون اساسى سوگند یاد مىکنند. متن سوگندنامه توسط رئیس قرائت مىشود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء می‌کنند.
نمایندگان اقلیتهاى دینى این سوگند را با ذکر کتاب آسمانى خود یاد خواهند کرد.
نمایندگانى که در جلسه نخست شرکت ندارند باید در اولین جلسه رسمى که حضور پیدا مىکنند سوگند را به‌جا آورند و ذیل سوگندنامه را امضاء کنند.
چهارم–جایگاهها
ماده ۴–جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین مىشود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعهکشى هرسال تجدید مىشود.نمایندگانى که در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بودهاند به حکم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضاى شوراى نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق این آیین‌نامه خواهند نشست و افراد مذکور به‌هیچ‌وجه مجاز به نشستن در صندلى نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمىباشند.
ماده ۵–خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مأمورین انتظامات مجلس در محلهاى مخصوص، حق حضور خواهندداشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هرگونه بىنظمى خوددارى کنند. در غیر این‌صورت با دستور رئیس جلسه، صحن را ترک مىنمایند. در صورتى که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفرى بشود فرد خاطى بارعایت مقررات توسط مأمورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع صالحه تحویل خواهد شد.
تبصره ۱-هریک از نمایندگان مى‌تواند در هر جلسه براى حداکثر سه نفر که به آنها اعتماد دارد، درخواست صدور کارت ورود به محل تماشاچیان را بنماید.انتظامات مجلس موظف به صدور کارت براى آنان مىباشد.
تبصره ۲-معاونت اجرائی مجلس با رعایت موازین تعیین شده از طرف هیأت رئیسه، براى خبرنگاران جرائد داخلى که طبق قانون مطبوعات اجازه انتشار دارند و براى خبرنگاران خارجى با معرفى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى کارت موقت غیرقابل انتقال صادر مىنماید.
پنجم- انتظام مجلس
ماده ۶–حفظ انتظام وامنیت محوطه مجلس به عهده رئیس مجلس و در غیاب او به عهده نواب رئیس است. هیچ مقام و قوهاى بدون اجازه رئیس، حق‌مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.
ماده ۷–حمل هر نوع اسلحه براى کسانى که وارد ساختمان اصلى مجلس مىشوند مطلقاً ممنوع است.
ماده ۸–رئیس جمهور و معاونان او، وزیران به اجتماع یا به انفراد حق‌شرکت در جلسات علنى مجلس را دارند و مىتوانند مشاوران خود را نیز همراه داشته باشند و رئیس قوه قضائیه براى شرکت در مراسم تحلیف رئیس‌جمهور در مجلس شرکت مىکند و همچنین اعضاى شوراى نگهبان حق حضور در کلیه جلسات رسمى مجلس را دارند و چنانچه طرح یا لایحهاى با قید دو یا سه فوریت در دستور مجلس قرار گیرد اعضای شوراى نگهبان باید در آن جلسه شرکت نمایند.
تبصره۱-سایر مسؤولان دستگاههای اجرائی و قضائی اعم از دولتی یا غیردولتی که از طرف هیأت رئیسه برای دفاع و توضیح طرح یا لایحه دعوت شده‌اند میتوانند در جلسات مجلس شرکت نمایند.
تبصره۲-رئیس و دادستان دیوان محاسبات، معاون امورمجلس هریک از وزیران و آن عده از کارکنان مجلس که حضور آنان در صحن مجلس ضروری باشد و معاونان امورمجلس دیگر دستگاهها و نهادها با اجازه هیأت رئیسه حق حضور در جلسات را دارند.این افراد میتوانند در جلساتی که موضوع دستور مجلس مرتبط با وزارتخانه و سازمان آنها باشد شرکت نمایند.
ماده ۹–رؤساى جمهور، نخست وزیران، رؤساى مجلس و مقامات عالىرتبه کشورهاى دیگر که به دعوت مقامات جمهورى اسلامى ایران به ایران مىآیند و بنا به صلاحدید همتاى آنان و تصویب هیأت رئیسه مجلس حضورشان در جلسه رسمى و علنى به مصلحت باشد مىتوانند در جلسه حاضر و عنداللزوم سخنرانى نمایند. این موضوع قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
مبحث دوم – تشکیلات قانونگذارى مجلس
اول – هیأتهاى رئیسه مجلس
الف – هیأت رئیسه سنى
ماده ۱۰–مسنترین فرد از نمایندگان حاضر به‌عنوان رئیس سنى و فرد بعدى به‌عنوان نائب‌رئیس و دونفر از جوانترین نمایندگان حاضر به سمت دبیرمعین مىشوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار مىگیرند. درصورت تساوى سن، هیأت رئیسه سنى با قید قرعه از بین مسنترین و جوانترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد.
اعلام هیأت رئیسه سنى با معاونت قوانین مجلس است.
ماده ۱۱–وظایف هیأت رئیسه سنى، اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، قرعه‌کشی اسامی نمایندگان برای عضویت در شعب و توزیع اعتبارنامه‌ها بین شعب و اجراى انتخابات هیأت رئیسه موقت است.
ب – هیأت رئیسه موقت
ماده ۱۲–انتخاب هیأت رئیسه موقت در دومین جلسه علنى مجلس انجام خواهد شد. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیأت رئیسه دائم است، به جز اینکه اکثریت نسبى در انتخاب رئیس کافى خواهد بود.
هیأت‌رئیسه موقت بلافاصله پس‌از انتخاب، با متن سوگندنامه هیأت رئیسه دائم مراسم تحلیف را به‌جاى خواهد آورد.
ماده ۱۳–وظایف هیأت رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه دوسوم نمایندگان و اجراى انتخابات هیأت رئیسه دائم و تمشیت امور ادارى مجلس است.
ج – هیأت رئیسه دائم
ماده ۱۴–پس از قرائت گزارش کلیه شعب پانزده‌گانه و تصویب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمایندگان، هیأت رئیسه موقت اقدام به انتخاب هیأت رئیسه دائم مىکند، اعضاى هیأت رئیسه دائم براى یکسال انتخاب مىشوند. مبناى تجدید انتخابات سالانه، سالروز انتخابات هیأت رئیسه قبلى بوده و درصورتى‌که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام مىگردد و مسؤولیت هیأت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل تفویض خواهد گردید.
ماده ۱۵–هیأت‌رئیسه دائم مرکب از رئیس، دو نائب‌رئیس، شش‌دبیر و سه ناظر مىباشد.
ماده ۱۶–انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان صاحب رأى است و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظرانهر کدام جداگانه و با اکثریت نسبى و رأى مخفى و با ورقه خواهد بود. در صورتى‌که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبى کافى خواهد بود.
تبصره ۱- چنانچه آراء براى رئیس، نواب رئیس، دبیران، ناظران با یکدیگر برابر باشد، حسب مورد به قید قرعه تعیین مىشوند.
تبصره۲-در صورتى به فرد غائب در جلسه مىتوان رأى داد که قبل از تشکیل جلسه مربوط به انتخاب هیأت رئیسه، کتباً نامزدى خود را به معاونت قوانین مجلس اعلام کرده باشد.
ماده ۱۷–قبل از أخذ رأى براى هیأت رئیسه، اسامى داوطلبان به ترتیب وصول به هیأت رئیسه بدون بحث در جلسه علنى اعلام خواهد شد.
ماده ۱۸–اعضای هیأت رئیسه دائم، پس از انتخاب، در حضور نمایندگان با قرائت متن زیر سوگند یاد می‌کنند و موظف به رعایت دقیق مفاد آن مىباشند.
بسم الله الرحمن الرحیم
«من به عنوان عضو هیأت رئیسه مجلس شوراى اسلامى در برابر قرآن مجید به خداوند قادر متعال سوگند یاد مىکنم که حداکثر توان خود را براى اجرای آیین‌نامه داخلى مجلس شوراى اسلامى با مراعات بى‌طرفى کامل در انجام وظایف به‌کار گیرم و از هرگونه اقدام مخالف آیین‌نامه اجتناب نمایم.»
ماده ۱۹–نواب رئیس به ترتیب تعداد آراء به‌عنوان نائب رئیس اول و نائب رئیس دوم و درصورت تساوى آراء با قید قرعه انتخاب مىشوند و در غیاب رئیس مجلس به ترتیب، وظایف و اختیارات او را برعهده خواهند داشت.
تبصره- رئیس مجلس مى‌تواند حتى هنگام حضور خود، اداره جلسه رسمى را به ترتیب به‌عهده نواب رئیس بگذارد.
ماده ۲۰–اگر رئیس مجلس پیش از انقضاى مدت از ریاست استعفاء دهد یا فوت شود نواب رئیس به ترتیب تقدم، جلسه را منعقد مىسازند و متن استعفاءنامه را قرائت یا فوت را اعلام مىدارند. درمورد فوت به احترام متوفى جلسه ختم مىشود و در هر صورت در جلسه بعد نائب رئیس جلسه را تشکیل مىدهد و رئیس جدید طبق آیین‌نامه داخلى مجلس انتخاب مىشود.
در مورد استعفاء بعد از اعلام و قرائت متن استعفاءنامه در مجلس و استماع توضیحات رئیس مستعفى و مذاکراتى که نمایندگان لازم بدانند، چنانچه استعفاء پس گرفته نشود، انتخاب رئیس جدید در جلسه بعد به‌عمل مىآید، حداکثر توضیحات رئیس، سی دقیقه و سه نفر نماینده هرکدام ده دقیقه است.
تبصره ۱- در مورد فوت یا استعفاء سایر اعضاى هیأت رئیسه نیز باید بدون تشریفات در جلسه بعد انتخاب فرد یا افراد جدید به عمل آید.
تبصره ۲- انتخاب رئیس و هریک از اعضاى هیأت رئیسه جدید براى مدت باقیمانده از یکسال خواهد بود.
ماده ۲۱–هیچ‌یک از اعضای هیأت رئیسه مجلس نمىتواند به عضویت کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس انتخاب شود و در صورتى که هریک از اعضای این کمیسیون به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از کمیسیون مستعفى شناخته شده و مطابق مراتب منظور در این آیین‌نامه نسبت به تعیین کمیسیون جدید اقدام خواهند نمود و همچنین نمىتوانند به عنوان رئیس یا سخنگوی کمیسیون‌هاى مجلس انتخاب گردند و درصورتى‌که رئیس یا سخنگوی کمیسیونها به عضویت هیأت رئیسه انتخاب گردند از سمت خود در کمیسیون مستعفى شناخته مىشوند.
ماده ۲۲–وظایف و اختیارات رئیس مجلس عبارتند از:
۱-اداره جلسات مجلس بهشرح مواد این آیین‌نامه
۲-اداره کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
۳-امضاى کلیه احکام استخدامى براساس آیین‌نامه استخدامى کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
۴-امضاى کلیه نامههاى مربوط به امور قانونگذارى و پارلمانى مجلس
۵-حضور در نهادهاى قانونى که رئیس مجلس عضو آنها است.
۶-ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیأت رئیسه در رابطه با مسائل مختلف مربوط به مجلس و واحدهاى تابعه آن هر سه ماه یک‌بار به نمایندگان
۷-سایر موارد مذکور در قانون اساسى و دیگر مقررات
ماده ۲۳–وظایف دبیران عبارتند از:
۱-مراقبت در ضبط و تحریر صورت مذاکرات و چاپ و توزیع آنها
۲-قرائت طرحها و لوایح، پیشنهادها، نوشتهها و مطالبى که باید به اطلاع مجلس برسد.
۳-تنظیم پیشنهادهاى واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره
۴-ترتیب اجازاتى که نمایندگان در جلسه براى نطق مىخواهند، با رعایت حق تقدم و قید شماره ترتیب
ماده ۲۴–وظایف و اختیارات هیأت رئیسه عبارتند از:
۱-نظارت بر کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس
۲-تصویب بودجه پیشنهادى سالانه مجلس و ارجاع آن به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس جهت طى مراحل قانونى
۳-تصویب حقوق مالى نمایندگان طبق این آیین‌نامه
۴-انتظام و حفظ انضباط جلسات مجلس
۵-نظارت بر انجام امور مربوط به گزارش‌ها و چاپ و توزیع آنها
۶-تهیه و تنظیم برنامه هفتگى مجلس
۷-مسؤولیت و نظارت بر رعایت اوقات و مهلتهاى قانونى مذکور در این آیین‌نامه
۸-تصمیم‌گیری در خصوص دعوت از اشخاص حقیقی و حقوقی و موافقت با حضور اشخاص متقاضی جهت شرکت و یا اظهارنظر در مجلس
۹-اعلام مراتب رد اعتبارنامه یا استعفاى نمایندگان به وزارت کشور
۱۰-بررسى و حل و فصل مسائل و مشکلات کمیسیونها و شعب و اتخاذ تصمیم در موارد اختلافی یا عدم رعایت آیین‌نامه
۱۱-حفظ شأن و منزلت و اقتدار مجلس و دفاع از حقوق و جایگاه قانونى نمایندگان
۱۲-تصویب سازوکار لازم جهت بهبود روشهای نظارتی و ساماندهی امور ناظران منتخب مجلس و کمیسیونها درمجامع و شوراها و دریافت گزارش آنان
تبصره-جلسات هیأت رئیسه با حضور حداقل دوسوم اعضاء که رئیس یا یکى از نواب رئیس جزء آنان باشد رسمیت مىیابد و مصوبات آن با رأى اکثریت مطلق عده حاضر معتبر خواهد بود.
د – مسؤولیت مشترک هیأت رئیسه در برابر مجلس
ماده ۲۵–رئیس مجلس و سایر اعضاى هیأت رئیسه در مورد انجام وظایف محوله در این آیین‌نامه در برابر مجلس مسؤولیت مشترک دارند.
ماده ۲۶–هرگاه نمایندگان به کیفیت اداره جلسات یا سایر امور مجلس و نحوه ایفاى وظایف رئیس یا سایر اعضاى هیأت رئیسه معترض باشند، مىتوانند طى تقاضاى کتبى با امضاى حداقل بیست و پنج نفر و یا بهدرخواست کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلى مجلس، تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، مرکب از رؤساى کمیسیون‌هاى تخصصى و اعضای کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلى مجلس را درخواست نمایند. کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلیمکلف است ظرف سه روز نسبت به تشکیل هیأت رسیدگى به اعتراضات، اقدام نماید. هیأت اخیر مکلف است ظرف ده روز با حضور سه نفر از منتخبین معترضین، به موضوع رسیدگى نماید.درصورتى که اکثریت اعضای هیأت رأى بر عدم صلاحیت فرد مورد اعتراض دادند عضویت وى در هیأت رئیسه تعلیق مىگردد. گزارش هیأت در این باره در جلسه غیرعلنى مورد بررسى قرار مىگیرد و در اولین جلسه علنى مجلس بدون بحث به رأىگیرى گذاشته مىشود. درصورت رد عدم صلاحیت، عضو مزبور به کار خود ادامه خواهد داد و درغیر این‌صورت از سمت خود مستعفى شناخته مىشود و حق شرکت در انتخابات مجدد آن دوره را ندارد.
تبصره۱-هیأت رسیدگىکننده به اعتراض، در ابتداى نخستین جلسه خود هیأت رئیسهاى را وفق مقررات مربوط به انتخاب هیأت رئیسه کمیسیونها، انتخاب مىنمایند.جلسات هیأت باحضور سه چهارم اعضاء رسمیت مىیابد و مناط اعتبار تصمیمات آن، رأى اکثریت مطلق حاضران مىباشد.
تبصره ۲- نمایندگان معترض و اعضای مورد اعتراض هیأت رئیسه مجلس، حق رأى در جلسه هیأت رسیدگىکننده به اعتراضات را ندارند.
تبصره ۳- رسیدگى
فوق مانع از انجام وظایف قانونى کمیسیون
اصل نودم (۹۰) قانون اساسى
نسبت به طرز کار مجلس نخواهد بود و نمایندگان مىتوانند از آن طریق نیز نسبت به
عملکرد هیأت رئیسه نظارت و پیگیرى نمایند.
تبصره۴-نحوه رسیدگی به اعتراض درمورد ایفای وظایف رئیس کمیسیون اصل نودم (۹۰)قانون اساسی و نیز رئیس و دادستان دیوان محاسبات و همچنین سایر نمایندگان مجلس که با رأی مجلس انتخاب می‌شوند ولی در این آیین‌نامه برای رسیدگی به اعتراض در مورد ایفای وظایف آنان روشی مشخص نشده است طبق این ماده است.
تبصره۵-چنانچه ده نفر از نمایندگان به عملکرد هریک از نمایندگان منتخب مجلس در هیأتها، مجامع و شوراهای غیر استانی و غیر شهرستانی معترض باشند، طبق این ماده به عملکرد آنان رسیدگی میشود.
دوم – شعب و کمیسیونها
الف–شعب
ماده ۲۷–پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه بهطور مساوى به پانزده شعبه تقسیم مىشوند و افراد باقیمانده به‌ترتیب از شعبه اول به بعد، یک یک به شعب افزوده مىشوند. نمایندگانى که بعداً سوگند یاد مىکنند به حکم قرعه به عضویت شعبى که کسرى دارند پذیرفته مىشوند.
هر شعبه داراى یک رئیس، دو نائب رئیس، یک سخنگوو دو دبیر خواهد بود که جداگانه با رأى مخفى با ورقه و با اکثریت نسبى بیش از یک سوم کل اعضای شعبه، انتخاب مىشوند و در صورت تساوى به حکم قرعه عمل خواهد شد.
نتیجه انتخابات با ذکر آراء طى گزارشى به‌وسیله سخنگو به اطلاع مجلس مىرسد.مناط اعتبار براى رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء مىباشد و تصمیمات شعب، به‌جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده ۲۸–هر یک از شعب براى تمام دوره نمایندگى رسمیت دارند و وظایف و اختیارات آنها عبارتند از:
۱-رسیدگى به اعتبارنامه‌ها
۲-تعیین اعضاى کمیسیون تحقیق
۳-تعیین اعضاى کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلى مجلس
۴-بررسى و تشخیص صلاحیت نامزدهاى عضویت درکمیسیونهاى تخصصى مجلس
ماده ۲۹–هر یک از شعب موظفند صورتجلسات خود را با قید اسامى حاضران و غائبان و تأخیرکنندگان به وسیله دبیر شعبه تنظیم و تقدیم هیأت رئیسه مجلس نمایند.
۱-رسیدگى به اعتبارنامه نمایندگان
ماده ۳۰–شعب به موجب جدول حوزههاى انتخاباتى مجلس شوراى اسلامى که براساس حروف الفبا از طرف معاونت قوانین مجلس با نظارت هیأت رئیسه تنظیم و توزیع مىشود، رسیدگى به اعتبارنامه‌ها را شروع و نسبت به مدارکى که در شوراى نگهبان مورد رسیدگى قرار نگرفته و یا پس از رسیدگى شوراى نگهبان به دست آمده است اتخاذ تصمیم خواهد نمود و گزارش تصویب یا رد آن را از طریق هیأت رئیسه به مجلس تقدیم مىدارند. هر شعبه براى تسریع در کار مى‌تواند یک یا چند شعبه فرعى تعیین کند که اعضاى آن با قید قرعه از بین منتخبان آن شعبه تعیین مىشوند، ولى رسیدگى نهائى در شعبه اصلى به عمل مىآید و گزارش آن توسط سخنگوی شعبه طبق دستور جلسه به مجلس داده خواهد شد و درصورت غیبت سخنگو و همچنین در صورتى که سخنگوی شعبه در جلسه باشد، لیکن نخواهد درباره اعتبارنامه صحبت کند به ترتیب یکى از دو نائب رئیس یا دبیران وظیفه او را انجام خواهد داد.
ماده ۳۱–هیأت رئیسه موظف است فهرست اعتبارنامههاى ارجاعى به شعب را تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد. چنانچه نمایندهاى به هریک از اعتبارنامه‌ها معترض باشد، حداکثر ظرف سه روز از تاریخ انتشار فهرست فوق‌الذکر اعتراض خود را کتباً به شعبه مربوطه تقدیم مىدارد. شعبه موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از بررسى هر اعتبارنامه از معترضان جهت توضیح اعتراض خود دعوت به عمل آورد.
تبصره-درصورت عدم حضور معترض یا معترضان در شعبه، حق طرح اعتراض در جلسه علنى را نخواهند داشت مگر آنکه عدم حضور آنان به تشخیص هیأت رئیسه با عذر موجه بوده باشد و همچنین در صورتى که شعبه در موعد مقرر از معترض یا معترضان دعوت به عمل نیاورد، آنان مىتوانند در جلسه علنى اعتراض نمایند.
ماده ۳۲–هیچ شعبهاى نمىتواند تقدیم گزارش خود را بیش از دوازده روز از تاریخ دریافت پرونده به تعویق اندازد. درصورتى که تأخیر به حکم ضرورت پیش آمده باشد، رئیس و در غیاب او نائب رئیس شعبه مکلف است هیأت‌رئیسه مجلس را مطلع سازد. هرگاه هیأت رئیسه علت را موجه دانست، موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیر این صورت به شعبه بعد ارجاع می‌نماید که ظرف ده روز پس از دریافت پرونده، گزارش دهد.
ماده ۳۳–گزارش هریک از شعب درباره تأیید یا رد اعتبارنامه‌ها بدون ذکر دلیل در مجلس قرائت مىشود. درصورتى که گزارش شعبه مبنىبر رد اعتبارنامه باشد و یا اینکه معترضان بر اعتراض خود باقى باشند، اعتبارنامه به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد.
درغیراین صورت اعتبارنامه مصوب تلقى گردیده و رئیس مجلس تصویب آن را اعلام مىنماید.
ماده ۳۴–کمیسیون تحقیق ظرف حداکثر پانزده روز به دلایل و توضیحات کتبى شعب و معترضان (که باید ظرف پنج روز از تاریخ ارجاع اعتبارنامه به کمیسیون، به آن کمیسیون فرستاده باشند) رسیدگى مىکند و پس از استماع و بررسى توضیحات شفاهى معترضان و مدافعات کتبى یا حضورى نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می‌دارد.
درصورت عدم حضور عمدى نماینده مورد اعتراض در کمیسیون و یا عدم ارسال مدافعات کتبى کمیسیون مى‌تواند بدون استماع مدافعات وى نظر خود را به مجلس ارسال دارد.
ماده ۳۵–چنانچه اعتبارنامه نمایندهاى از طرف شعبه یا نمایندهاى مورد اعتراض قرارگرفته و به کمیسیون تحقیق احاله شده باشد نظر کمیسیون مذکور در مجلس قرائت مىشود. اگر گزارش کمیسیون تحقیق مبنى بر رد اعتبارنامه باشد سخنگوی کمیسیون ادله رد اعتبارنامه را توضیح مىدهد. در صورتى که گزارش مبنى بر تأیید صحت اعتبارنامه باشد و یا در موعد مقرر گزارش ندهد، ابتداء سخنگوی شعبه معترض، ادله رد اعتبارنامه را توضیح مىدهد و نماینده معترض حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت مىکند و در صورتى که معترضان متعدد باشند حداکثر تا سه نفر با توافق بقیه و در صورت عدم توافق با قید قرعه انتخاب مىشوند و هریک حداکثر به مدت نیم ساعت در رد اعتبارنامه صحبت مىکنند. نمایندهاى که اعتبارنامهاش مورد اعتراض قرار گرفته به مدت دو برابر وقت مخالفان مى‌تواند صحبت کند و مى‌تواند قسمتى از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار نماید.
ماده ۳۶–چنانچه نماینده بدون عذر موجه (به تشخیص هیأت رئیسه) تا ده روز پس از ابلاغ به وى براى دفاع از صحت اعتبارنامه خود در جلسه حاضر نشود، مجلس با استماع گزارش کمیسیون تحقیق و صحبت معترض وارد رأىگیرى مىشود.
تبصره-درصورتى که نماینده یا نمایندگان معترض به دلایل موجه در جلسه حضور نداشته باشند مىتوانند با اطلاع قبلى هیأت رئیسه، دلایل اعتراض خود را کتباً به نماینده دیگرى تحویل تا توسط او در مجلس قرائت گردد.
ماده ۳۷–اگر کمیسیون تحقیق ظرف پانزده روز نظر خود را به مجلس اعلام نکرد، نمایندهاى که اعتبارنامهاش مورد اعتراض واقع گردیده، مى‌تواند طرح اعتبارنامه خود را همراه با ارائه دلایل عدم گزارش کمیسیون تحقیق، از هیأت‌رئیسه درخواست بنماید. همچنین پانزده نفر از نمایندگان هم مىتوانند چنین تقاضایى را از هیأت رئیسه بنمایند. هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت این درخواست را در مجلس مطرح نماید. پس از استماع توضیح کمیسیون، مجلس در این مورد تصمیم مىگیرد. در صورت موجه بودن علت تأخیر، مجلس مى‌تواند مهلت را تا پانزده روز دیگر تمدید نماید. در غیر این‌صورت، اعتبارنامه در جلسه بعد مجلس مطرح مىگردد و نماینده معترض و در صورت نبودن معترض سخنگویشعبه مربوطه دلایل عدم تأیید صحت اعتبارنامه از طرف شعبه را در جلسه بیان مىکند. پس از دفاع نماینده صاحب اعتبارنامه، مجلس وارد رأىگیرى مىشود.
ماده ۳۸–أخذ رأى نسبت به اعتبارنامه مورد اعتراض مخفى وبا ورقه مخصوص خواهد بود.
ماده ۳۹–نمایندگانى که هنوز اعتبارنامه آنان به تصویب نرسیده حق دادن رأى به جز در مورد اعتبارنامه نمایندگان و همچنین حق حضور در شعبه یا کمیسیون تحقیق، هنگام رسیدگى به اعتبارنامه خود را ندارند. درصورتى که از طرف شعبه یا کمیسیون یا با تقاضاى خود براى اداى توضیحات دعوت شوند، حق رأى نخواهند داشت ولى حق اظهارنظر دارند.
۲-تعیین اعضای کمیسیونها
ماده ۴۰–به‌منظور آشنایى نمایندگان با سوابق تحصیلى و کارى یکدیگر معاونت قوانین موظف است قبل از تشکیل شعب براى تعیین اعضاى کمیسیونها، اسامى نمایندگان به همراه تحصیلات (مستند) و تجربه و سابقه عضویت در کمیسیونها (درصورتى که سابقه نمایندگى داشته باشند) را تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.
تشخیص صلاحیت اعضای هر شعبه براى عضویت در کمیسیون‌هاى مجلس براساس پیشنهاد نماینده و رأى اکثریت نسبى اعضای شعبه خواهد بود. هر نماینده ملزم است براى عضویت در یک کمیسیون، حداقل دو کمیسیون را به ترتیب اول و دوم پیشنهاد دهد.
ماده ۴۱–هیأت رئیسه پس از دریافت گزارش بدوى شعب درباره نامزدهاى کمیسیون‌هاى مجلس این گزارش را تکثیر و درمیان نمایندگان توزیع مىنماید. چهل و هشت ساعت پس از این توزیع، شعب مجدداً تشکیل جلسه مىدهند و با توجه به گزارش منتشرشده و بررسى همه اولویت‌ها، دوباره نامزدهاى خود را براى هر کمیسیون انتخاب و به هیأت رئیسه گزارش مىدهند.
در صورتى که تعداد افراد معرفىشده از طرف شعب براى هر کمیسیون بیش از تعداد لازم باشد مجموع افراد معرفىشده براى هر کمیسیون با دعوت یکى از نواب رئیس تشکیل جلسه مىدهند تا در مورد افراد موردنیاز در کمیسیون به توافق برسند. در صورتى که توافق لازم به عمل نیاید افراد موردنیاز هر کمیسیون در جلسهاى با دعوت یکى از نواب رئیس با حق رأى و شرکت رؤساى شعب با رعایت اولویت‌هایى مانند تخصص، تجربه و سابقه عضویت در آن کمیسیون و با رأى مخفى تعیین خواهند شد.
تبصره۱-نمایندگان مذکور حق شرکت در جلسه فوق جهت دفاع از پیشنهاد خود را دارند اما رأىگیرى بدون حضور آنان صورت مىگیرد مفاد این تبصره شامل رؤساى شعب نیز مىباشد.
تبصره۲-بین افرادى که رأى مساوى آورده و احتساب آنان به عنوان عضو یک کمیسیون باعث افزایش سقف آن کمیسیون مىشود قرعهکشى انجام مىگیرد.
تبصره۳ –افرادى که طبق این ماده براى کمیسیون اول موردنظر خود انتخاب نشوند در کمیسیون دوم مورد تقاضاى خود، در صورتى که از متقاضیان اولویت درجه اول تکمیل نشده باشد، قرارداده خواهند شد. اگر در این مرحله نیز تعداد افراد بیش از تعداد مورد نیاز کمیسیون باشد مجدداً با رعایت اولویت‌هاى فوق‌الذکر و با رأى اکثریت هیأت‌رئیسه و رؤساى شعب براى کمیسیون دوم انتخاب مىشوند و کسانى که در این مرحله نیز براى کمیسیون دوم مورد تقاضاى خود انتخاب نشوند به تشخیص اکثریت اعضاء جلسه مشترک فوق‌الذکر براى یکى از کمیسیون‌هاى دیگر مجلس تعیین مى‌گردند.
ب – کمیسیونها
ماده ۴۲–مجلس داراى کمیسیون‌هاى خاص شامل کمیسیونهای مشترک، ویژه، تلفیق، تحقیق، تدوین آیین‌نامه داخلى مجلس، اصل نودم (۹۰) قانون اساسی، و کمیسیون‌هاى تخصصى با محدوده وظایف مشخص بهشرح مواد این آیین‌نامه خواهد بود. تعداد اعضای کمیسیون تحقیق و کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلى مجلس هر کدام پانزده نفر و اعضای ثابت کمیسیون اصل نودم(۹۰) قانون اساسی و تعداد اعضای کمیسیونهای تخصصی و نیز نفرات عضو با رعایت مواد این آیین‌نامه و رأی اکثریت نسبی اعضای جلسه مشترک هیأت رئیسه و رؤسای شعب تعیین میشود و تعداد اعضای کمیسیونهای مشترک، ویژه و تلفیق طبق مواد این آیین‌نامه تعیین می‌شوند.
تبصره-تعیین مصادیق و تهیه شرح وظایف و اختیارات کمیسیونها با رعایت کلیت آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی توسط هیأت رئیسه مجلس یا هریک از کمیسیونها و یا حداقل پنجاه‌نفر از نمایندگان پیشنهاد میشود و پس از تصویب در جلسه مشترک هیأت رئیسه مجلس، اعضای کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی و رؤسای کمیسیونهای تخصصی اجراء میشود.
جلسه مشترک فوق‌الذکر به ریاست رئیس یا یکی از نواب رئیس مجلس و با حضور حداقل دوسوم اعضاء رسمیت می‌یابد و مصوبات آن با رأی حداقل دوسوم اعضای حاضر معتبر خواهد بود و مصوبات به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
۱-کمیسیونهای خاص
۱-۱- کمیسیون مشترک
ماده ۴۳–درمورد طرحها و لوایحى که به تشخیص هیأت رئیسه به دو یا چند کمیسیون ارتباط اساسى داشته باشد، کمیسیون مشترک تشکیل مىگردد. تعداد اعضای کمیسیون مشترک بیست وسه نفر می‌باشد. تعیین سهم هر کمیسیون به‌وسیله هیأت‌رئیسه مجلس و انتخاب آنان توسط کمیسیون ذیربط می‌باشد.
کمیسیون مشترک در انتخاب هیأت رئیسه و ارائه گزارش و سایر مقررات مانند دیگر کمیسیونها اقدام مىنماید.
۲-۱-کمیسیون ویژه
ماده ۴۴–در مسائل مهم و استثنائى که براى کشور پیش مىآید و دراین خصوص تشکیل کمیسیون ویژهاى براى رسیدگى و تهیه گزارش ضرورت پیدا مىکند، به پیشنهاد حداقل پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، این کمیسیون تشکیل مىشود.اعضاى کمیسیون ویژه که پانزده نفر خواهند بود، مستقیما در جلسه علنى توسط نمایندگان با رأى مخفى و اکثریت نسبى انتخاب خواهند شد.
هیأت رئیسه کمیسیون ویژه همانند دیگر کمیسیونها انتخاب خواهد شد.
تبصره- هیأت رئیسه مجلس می‌تواند طرحها و لوایحی را که در حوزه مسائل مربوط به کمیسیون ویژه تشخیص دهد به آن کمیسیون ارجاع نماید.
۳-۱- کمیسیون تلفیق
ماده ۴۵–به‌منظور تنظیم اصول و مفاد برنامههاى توسعه و لوایح بودجه کل کشور و ایجاد هماهنگى بین کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس شوراى اسلامى، پس از تقدیم لایحه مربوط توسط دولت به مجلس، کمیسیون تلفیق مرکب از اعضاى ذیل تشکیل مىگردد:
۱-کلیه اعضاى کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات
۲-دونفر از هریک از کمیسیون‌هاى دیگر (غیراز کمیسیون‌هاى تحقیق و تدوین آیین‌نامه داخلى مجلس)
اعضاى مذکور در بند (۲) توسط کمیسیون‌هاى مربوطه انتخاب و به هیأت رئیسه مجلس معرفى مىشوند.
مأموریت این کمیسیون تا تصویب نهائى قانون برنامه توسعه و یا لایحه بودجه سالانه کل کشور ادامه مىیابد.
تبصره- کمیسیون تلفیق با حضور اکثریت مطلق اعضاء رسمیت می‌یابد.
۴-۱- کمیسیون تحقیق
ماده ۴۶–به منظور بررسى اعتبارنامههایى که توسط شعب مورد تأیید قرار نگرفته و یا از سوى نمایندگان مورد اعتراض واقع شده است هر یک از شعب موظفند پس از تعیین هیأت رئیسه خود، بلافاصله دو نفر از اعضاى خود را که آگاهى بیشترى به مسائل حقوقى داشته و از صلاحیت لازم برخوردار باشند به‌عنوان اعضاى اصلى و علىالبدل کمیسیون تحقیق انتخاب نمایند و نتیجه را به هیأت رئیسه گزارش تا در جلسه علنى قرائت گردد.
۵-۱-کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلى مجلس
ماده ۴۷–هر شعبه یک نفر دیگر از اعضای خود را که واجد صلاحیت باشد براى تشکیل کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلى مجلس معین و نتیجه را به مجلس گزارش خواهد کرد. این کمیسیون علاوه بر انجام وظایف مقرر در این آیین‌نامه طرحهاى مربوط به اصلاح آیین‌نامه داخلى مجلس را رسیدگى کرده و نظر خود را به مجلس گزارش مىنماید تا مطابق آیین‌نامه مورد بررسى قرار گیرد.
۶-۱-کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى
ماده ۴۸–به منظور سامان دادن و کارآمد سازی مجلس و نمایندگان، خصوصاً نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضائیه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم(۹۰)، کمیسیونی به نام اصل نودم(۹۰) قانون اساسی تشکیل میگردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضای این کمیسیون به شرح ذیل است:
۱-از هرکمیسیون تخصصی یکنفر با معرفی کمیسیون مربوطه
۲-هشت نفر ازنمایندگان که توسط رؤسای شعب و هیأت رئیسه به عنوان اعضای ثابت انتخاب می‌شوند.
تبصره ۱- رئیس کمیسیون با پیشنهاد هیأت رئیسه مجلس از بین اعضای ثابت کمیسیون و با رأی مجلس برای مدت یکسال انتخاب میگردد.
تبصره ۲- اعضای ثابت کمیسیون نباید عضو کمیسیونهای تخصصی مجلس باشند.
۲-کمیسیون‌هاى تخصصى
ماده ۴۹–هریک از کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس که مطابق این آیین‌نامه تشکیل مى‌گردند در محدوده تخصصى خود داراى وظایف و اختیاراتى به شرح زیر مىباشند:
۱-بررسی‌طرحها و لوایح ارجاعی و گزارش‌آن به مجلس‌شورای‌اسلامی.
۲-بررسی و تصویب آزمایشی طرحها و لوایح و همچنین تصویب دائمی اساسنامه سازمانها، شرکتها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت طبق اصل هشتاد و پنجم(۸۵)قانون اساسی
۳-رسیدگی به درخواست‌های تحقیق و تفحص
۴-رسیدگی به سؤال نمایندگان از رئیس جمهور و وزیران
۵-بررسی موارد ارجاعی از لوایح برنامه توسعه و بودجه سالانه و گزارش آن به کمیسیون تلفیق
۶-کسب اطلاع از کم و کیف اداره امور کشور، دریافت و بررسی گزارشهای عملکردی و نظارتی از اجرای قوانین مربوط به دستگاههای ذیربط
۷-تهیه گزارش موردی و سالانه در خصوص امور اجرائی دستگاهها و نحوه اجرای قوانین به خصوص قانون برنامه توسعه و بودجه سالانه و ارائه نکات مثبت، منفی و پیشنهاد نحوه اصلاح آن و تقدیم گزارش به مجلس جهت قرائت
تبصره۱-کمیسیونها رأساً یا با تقاضای حداقل ده نفر از نمایندگان میتوانند در موارد مهم و حساس و در مواجهه با تخلفات یا سوء مدیریت، با دعوت از مسؤولان ذیربط موضوع را بررسی نموده و گزارش آن را به هیأت رئیسه ارائه نمایند. درصورتی که درخواست بررسی از سوی نمایندگان باشد حداکثر پنج نفر از آنها میتوانند در تهیه گزارش با کمیسیون مشارکت نمایند. هیأت رئیسه می‌تواند گزارش مذکور را در دستور کار مجلس قراردهد. در این‌صورت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت هرکدام به میزان پانزده دقیقه و شش‌نفر از نمایندگان به قید قرعه از بین متقاضیان هرکدام به میزان پنج دقیقه، نظرات خود را بیان می‌نمایند.
هرگاه کمیسیون همراه با گزارش پیشنهادهایی برای تصویب به مجلس ارائه نماید با رعایت مفاد آیین‌نامه داخلی در دستور حداکثر دوهفته بعد مجلس قرارخواهد گرفت و مطابق آیین‌نامه داخلی رسیدگی میشود. نمایندگان میتوانند پیشنهادهای خود را تا چهل و هشت ساعت پس از پایان قرائت گزارش به کمیسیون تحویل نمایند. کمیسیون تا یک هفته گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه می‌دهد. درصورتی‌که کمیسیون در گزارش خود، درمورد ناکارآمدی مسؤول ذیربط دلایلی ارائه نماید، مراتب توسط هیأت رئیسه به بالاترین مقام مسؤول مذکور برای اقدام مقتضی اعلام میگردد.
تبصره۲-پاسخ دولت راجع به گزارش‌هاى کمیسیون‌هاى تخصصى در دستور کار مجلس قرار گرفته و قرائت خواهد شد. پس از آن حسب درخواست کمیسیون‌هاى تخصصى، موضوع گزارش‌هاى یاد شده جهت بررسى به کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسی ارسال و کمیسیون مذکور نتایج بررسى خود را به مجلس ارائه خواهد کرد.
تبصره۳-کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس مىتوانند به تعداد کافى مشاور ذىصلاح به ویژه از میان نمایندگان ادوار گذشته که در مسائل کمیسیون صاحب تخصص و تجربه باشند از طریق هیأت رئیسه به خدمت بگیرند.
۱-۲-کمیسیون آموزش و تحقیقات
ماده ۵۰–کمیسیون آموزش و تحقیقات براى انجام وظایف محوله در محدوده آموزش و پرورش عمومى، آموزش فنى و حرفهاى، آموزش عالى، تحقیقات و فناورى، مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۲-۲-کمیسیون اجتماعی
ماده ۵۱–کمیسیون اجتماعى براى انجام وظایف محوله در محدوده امور ادارى و استخدامى، کار، اشتغال، روابط کار و تعاون مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۳-۲-کمیسیون اقتصادی
ماده ۵۲–کمیسیون اقتصادى براى انجام وظایف محوله در محدوده اقتصاد و دارایى، بازرگانى داخلى، بازرگانى خارجى مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۴-۲-کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی
ماده ۵۳–کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى براى انجام وظایف محوله در محدوده سیاست و روابط خارجى، دفاع، اطلاعات و امنیت مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۵-۲- کمیسیون انرژی
ماده ۵۴–کمیسیون انرژى براى انجام وظایف محوله درمحدوده نفت، گاز، برق، سدها و نیروگاههاى آبى و برقى، انرژى اتمى و انرژىهاى نو مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۶-۲-کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات
ماده ۵۵–کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات براى انجام وظایف محوله در محدوده برنامه، بودجه، نظارت برنامه و بودجه و دیوان محاسبات و امور مالى مجلس و آمار و خدمات عمومى فنى مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
تبصره- کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات علاوه بر انجام وظایف تخصصى در ماده (۴۹) واین ماده موظف است نسبت به امور زیر اقدام نماید:
۱-نظارت و مراقبت بر اجراى مقررات بودجه و امور مالى مجلس و نحوه هزینه کردن آن
۲-رسیدگى به عملکرد بودجه سالانه مجلس و ارائه گزارش آن حداکثر تا پایان شهریورماه سال بعد. این گزارش جهت اطلاع نمایندگان چاپ مىگردد.
۳-بازرسى و رسیدگى دقیق و نظارت درمورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیرمنقول مجلس شوراى اسلامى و ارائه گزارش سالانه جهت چاپ و توزیع بین نمایندگان
۷-۲-کمیسیون بهداشت و درمان
ماده ۵۶–کمیسیون بهداشت و درمان براى انجام وظایف محوله در محدوده بهداشت، درمان، امداد، بهزیستى، تأمین اجتماعى و بیمههاى اجتماعى و هلال احمر مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۸-۲-کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور
ماده ۵۷–کمیسیون شوراها و امورداخلی کشور برای انجام وظایف محوله در محدوده سیاست داخلی، شوراها، امور غیرعمرانی شهرداری‌ها و ثبت احوال مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل میشود.
۹-۲-کمیسیون صنایع و معادن
ماده ۵۸–کمیسیون صنایع و معادن براى انجام وظایف محوله درمحدوده صنایع، پست، مخابرات، معادن، پتروشیمى، صنایع هوافضا و ارتباطات مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۱۰-۲-کمیسیون عمران
ماده ۵۹–کمیسیون عمران براى انجام وظایف محوله در محدوده راه و ترابرى، مسکن، عمران شهرى و عمران روستایى و امور عمرانی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۱۱-۲-کمیسیون فرهنگی
ماده ۶۰–کمیسیون فرهنگى براى انجام وظایف محوله در محدوده فرهنگ و هنر، ارشاد و تبلیغات، صدا و سیما و ارتباطات جمعى، تربیت بدنى و جوانان و زنان و خانواده مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۱۲-۲-کمیسیون قضائی و حقوقی
ماده ۶۱–کمیسیون قضائى و حقوقى براى انجام وظایف محوله درمحدوده قضائى و حقوقى مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۱۳-۲-کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی
ماده ۶۲–کمیسیون کشاورزى، آب و منابع طبیعى براى انجام وظایف محوله درمحدوده کشاورزى، منابع آب، دام و طیور، شیلات، محیط زیست و هواشناسى مطابق ضوابط این آیین‌نامه تشکیل مىشود.
۳-مقررات مشترک کمیسیونها
ماده ۶۳–هریک از کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس موظف است از میان اعضاى خود کمیته و یا کمیتههاى فرعى متناسب با موضوعات مربوط تشکیل دهد. کمیتههاى فرعى داراى یک رئیس، یک نائب رئیس و یک دبیر خواهند بود که توسط اعضاى همان کمیته انتخاب مى‌گردند. مصوبات کمیتههاى فرعى بعد از تصویب در کمیسیون رسمیت خواهد داشت.
ماده ۶۴–پس از انتخاب اعضاى کمیسیونها، هر کمیسیون به ریاست مسنترین عضو و با حضور حداقل دوسوم اعضای خود منعقد و فوراً یک رئیس، دو نائب‌رئیس، یک سخنگو و دو دبیر با رأى مخفى با ورقه با اکثریت نسبى به مدت یکسال انتخاب مىنماید.
تبصره-معاونت قوانین موظف است در شروع کار هر دوره مجلس سوابق کارى و میزان تحصیلات اعضاى هر کمیسیون را قبل از انتخاب هیأت رئیسه آن کمیسیون دراختیار اعضاء قرار دهد.
ماده ۶۵–مناط اعتبار براى رسمیت جلسه کمیسیونها حضور حداقل دوسوم اعضاء مىباشد. مصوبات کمیسیون با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.
ماده ۶۶–هر نماینده هر شش ماه مى‌تواند پس از گذشت شش ماه از آغاز کار هر دوره مجلس از طریق هیأت رئیسه تقاضاى تغییر کمیسیون را بنماید. این تغییر و انتقال با موافقت اکثریت اعضایکمیسیونهاى ذىربط انجام مىپذیرد.
ماده ۶۷–رئیس مجلس حداقل یک نفر از کارشناسان با تجربه و مناسب مجلس را به‌عنوان دبیر در اختیار هر کمیسیون قرار مىدهد تا نسبت به امور کارشناسى و ادارى مربوطه از قبیل ارتباط با هیأت رئیسه و ادارات مجلس و کمیسیونها و تنظیم و توزیع مراسلات، ضبط مذاکرات، بایگانى اوراق و پروندهها، تسریع جریان امور دفترى و تهیه صورتجلسات و سایر امور ادارى اقدام نماید.
ماده ۶۸–گزارش عملکرد کمیسیونها باید هر ماه یک‌بار به هیأت رئیسه مجلس داده شود تا به نحو مقتضى به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده ۶۹–در صورتى که نمایندگان از طرف کمیسیون براى اداى توضیح در زمینه سؤال و یا پیشنهاد خود دعوت شوند موظف به شرکت خواهند بود و عدم شرکت بدون عذر موجه به منزله انصراف از طرح سؤال و یا پیشنهاد خواهد بود.
ماده ۷۰–تمام اسناد و اوراق مربوط به امورى که باید در کمیسیونها بررسى شود از طرف هیأت رئیسه به آن کمیسیون ارجاع مىشود. نمایندگان مىتوانند آن اسناد را ملاحظه کنند، اسناد مزبور نباید از کمیسیون خارج گردد. این اسناد به انضمام اسناد مذاکرات و اقدامات جارى کمیسیون در محل کمیسیون بایگانى و در پایان هر دوره به بایگانى مجلس منتقل مىشود.
ماده ۷۱–پس‌ازآنکه مجلس یا کمیسیونها (درخصوص‌قوانین‌آزمایشی) درباره طرح یا لایحهاى رأى نهائى داد، اسناد و اوراق و صورتجلسات مربوط بهآن، در معاونت قوانین مجلس بایگانى مىشود.
ماده ۷۲–هر نماینده به جز رئیس مجلس، ملزم است عضویت یکى از کمیسیون‌هاى تخصصى را بپذیرد و درصورت تمایل مى‌تواند در کمیسیون‌هاى دیگر مجلس، با حق اظهارنظر و بدون حق رأى شرکت کند.
تبصره ۱- عضویت در کمیسیون‌هاى تحقیق و تدوین آیین‌نامه داخلى مجلس مانع از عضویت در کمیسیون دیگر نخواهد بود.
تبصره۲-چنانچه نمایندگان عضو کمیسیونهای خاص در سال سی‌ساعت غیبت اعم از موجه و غیرموجه داشته باشند ادامه عضویت آنها در کمیسیون منوط به موافقت اکثریت اعضای آن کمیسیون خاص است. این رأیگیری با ورقه انجام میشود.
مبحث سوم – تشکیلات ادارى و پشتیبانى مجلس
ماده ۷۳–مسؤولیت و اختیار کلیه امور اجرائی مجلس اعم از تشکیلاتی، مالی، معاملاتی، اداری، استخدامی، حقوقی، فنی، پشتیبانی، ارتباطات داخلی و بین‌المللی، حفاظت، حراست و نظایر آن به عهده رئیس مجلس شورای اسلامی است.
تبصره ۱- رئیس مجلس می‌تواند بخشی از وظایف و اختیارات خود را به معاونین قوانین، نظارت و اجرائی یا مسؤولین ذیربط تفویض نماید.
تبصره۲-اساسنامه سازمانها، نظام مالی و ساختار تشکیلات مربوط به مجلس شورای اسلامی به جز امور قانونگذاری و همچنین ضوابط اجرائی و دستورالعمل‌های کلیه اختیارات موضوع این ماده به تصویب کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.
ماده ۷۴–وظایف ناظران عبارتند از:
۱-تنظیم برنامهها و سیاست‌هاى مالى، استخدامى، خدماتى، تبلیغى و انتظامات مجلس و ارائه آن به رئیس مجلس جهت طى مراحل بعدى
۲-نظارت بر عملکرد کلیه واحدهای ساختار تشکیلات اداری مجلس، نحوه اجراى مصوبات هیأت رئیسه و کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی درخصوص تبصره (۲) ماده(۷۳)
۳-نظارت بر روند تهیه و پیشنهاد بودجه سالانه مجلس و پیگیرى مراحل بعدى آن
۴-نظارت بر حفظ اداره و ثبت ابنیه و اموال و مؤسسات مجلس
۵-نظارت بر عملکرد مرکز پژوهشها، مرکز اسناد، کتابخانه و موزه مجلس که طبق قوانین مربوط به خود تشکیل گردیدهاند.
۶-پیگیرى مشکلات نمایندگان و ارائه راه‌حل مناسب به هیأت رئیسه
۷-نظارت بر سایر امور ادارى و مالى و خدماتى مجلس
ماده ۷۵–هیأت رئیسه می‌تواند در چهارچوب امکانات موجود و بودجه مصوب تشکیلات مناسبی را جهت تدوین، نگارش، ویرایش حقوقی و ادبی طرحها و لوایح ایجاد نماید. نظرات این تشکیلات قبل از تصویب نهائی طرح یا لایحه در مجلس، با موافقت کمیسیون ذیربط انجام میشود.
ماده ۷۶–در راستای ایفای هرچه بهتر وظیفه نمایندگی، همچنین حفظ شأن و منزلت مجلس و جایگاه حقیقی نمایندگان، هیأت رئیسه می‌تواند به منظور برقراری ارتباط مؤثر (دیداری، شنیداری، مکتوب) نمایندگان با موکلان و نمایندگان دستگاههای اجرائی و نهادهای رسمی و غیررسمی در مرکز و حوزه انتخابیه با اختصاص فضای فیزیکی مناسب (دفاتر کار و ملاقات عمومی) هرگونه امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مورد نیاز را در شأن نظام جمهوری اسلامی فراهم نماید. اعتبارات مورد نیاز در بودجه سالانه مجلس پیش‌بینی میشود.
فصل دوم- نمایندگان
مبحث اول – مصونیت نمایندگان
ماده ۷۷–بر طبق اصل هشتاد و ششم (۸۶) قانون اساسى نمایندگان مجلس در مقام ایفاى وظایف نمایندگى در اظهارنظر خود کاملاً آزادند و نمىتوان آنها را به سبب نظراتى که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرائى که در مقام ایفاى وظایف خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد و یا از حقوق اجتماعى محروم نمود.
تبصره-وظایف نمایندگى شامل نطق، بحثهاى داخل دستور، بحثهاى جلسات کمیسیونها، اظهارنظراتى که براى اعمال اصل هشتاد و چهارم (۸۴) قانون اساسى انجام مىشود و سایر موارد نظارتى و قانونى است.
ماده ۷۸–چنانچه به تشخیص هیأت رئیسه نمایندهاى در سخنان خود در جلسه علنى به کسى نسبت ناروا داده و یا هتک حرمت نماید فرد مزبور مى‌تواند در دفاع از خود، بهصورت مکتوب به اتهام وارده پاسخ گوید. پاسخ ارسالى درصورتى که بیش از دو برابر اصل مطلب اظهار شده نبوده و متضمن توهین و افتراء نباشد، در اولین فرصت در جلسه علنى قرائت خواهد شد.
ماده ۷۹–اگر در جلسه رسمی ضمن نطق یا مذاکره صریحاً یا تلویحاً نسبت سوئى به یکى از نمایندگان داده شود یا عقیده و اظهار او را بر خلاف جلوه دهند و نماینده مذکور براى رد آن نسبت به رفع اشتباه در همان جلسه یا در جلسه بعد اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت تا پنجدقیقه اجازه نطق داده مىشود.
مبحث دوم – تعهدات نمایندگان
ماده ۸۰–نمایندگان براساس مسؤولیت نمایندگى، متعهد و ملتزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجرای آیین‌نامه داخلى مىباشند. در مواردىکه نمایندهاى رعایت تعهدات فوق را ننماید اقدامات ذیل به‌ترتیب از طرف رئیس به‌عمل خواهد آمد:
۱-تذکر شفاهى در جلسه علنى
۲-اخطار در جلسه علنى
۳-احضار و توبیخ متخلف در جلسه هیأت رئیسه
ماده ۸۱–رئیس جلسه نسبت به نمایندگانى که از موضوع مذاکره
خارج مىشوند و یا بدون اجازه صحبت مىکنند وهمچنین نسبت به نمایندگانى که
به واسطه عدم رعایت آیین‌نامه داخلى یا به انحاء دیگر رعایت نظامات مجلس را
نمىنمایند تذکر مىدهد.
ماده ۸۲–درصورتى که رئیس به یکى از نمایندگان دوبار تذکر داد و نماینده مجدداً از حدود نظم خارج گردید، رئیس به او اخطار مىکند.
ماده ۸۳–توبیخ که سبب درج در پرونده و گزارش در مجلس مىشود در موارد ذیل اجراء مىگردد:
۱-درصورتى که نمایندهاى پس از اخطار در همان جلسه از حدود نظم خارج شود.
۲-درصورتى که نمایندهاى ظرف یکماه چهار مرتبه در جلسات متوالى یا شش مرتبه در مجموع مورد تذکر واقع شده باشد.
۳-کسانى که بیش از سه جلسه متوالى یا در مجموع پنج جلسه در یکماه تأخیر غیرمجاز داشته باشند.
مبحث سوم – حقوق نمایندگان
ماده ۸۴–بودجه سالانه مجلس به پیشنهاد هیأت رئیسه پس از مشورت با کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات و در موعد مقرر برای دولت ارسال میشود تا با رعایت اصل پنجاه و دوم (۵۲) قانون اساسی در بودجه سالانه کل کشور درج شود.
تبصره-مقرری
و هزینه‌های نمایندگی درهرسال در جلسه مشترک هیأت رئیسه با کمیسیون برنامه و بودجه
و محاسبات مجلس شورای اسلامی با رعایت مقررات مالی مجلس به تصویب می‌رسد.
نمایندگان مجلس میتوانند حقوق و مزایای خود را از مجلس دریافت نمایند. قبل از
تصمیم مجدد در هر دوره
به صورت علی‌الحساب مطابق مصوبه دوره قبل عمل میشود.
مبحث چهارم – مأموریت‌ها
ماده ۸۵–مأموریت‌هاى رسمى فردى و جمعى نمایندگان براى شرکت در سمینارها، اجلاس‌ها و بازدیدهاى فنى و تخصصى در داخل و یا خارج از کشور با تصویب کمیسیون ذىربط و تأیید هیأت رئیسه انجام خواهد شد. نتایج حاصل از مأموریت به آن کمیسیون و هیأت رئیسه مجلس تسلیم مىگردد.
مبحث پنجم – تعطیلات و مرخصی‌ها
ماده ۸۶–تعطیلات تابستانى مجلس در هر سال سى روز است که زمان آن با تشخیص مجلس تعیین مىشود. هیأت رئیسه مى‌تواند در تنظیم برنامه جلسات علنى و کمیسیونها بهگونهاى عمل کند که نمایندگان در هر ماه یک هفته کارى هم براى رسیدگى به وظایف نمایندگى فرصت داشته باشند.
تبصره-در صورت ضرورت، رئیس مجلس مى‌تواند با تقاضاى حداقل پنجاه نفر از نمایندگان و یا درخواست دولت، با ذکر دلیل، در اوقات تعطیل، مجلس را بهطور فوق‌العاده دعوت به انعقاد نماید.
ماده ۸۷–نمایندگان یکماه در هر سال حق استفاده از مرخصى با حقوق را دارند.استفاده از مرخصى ضرورى بدون حقوق نیز، با موافقت هیأت رئیسه، حداکثر یک ماه در سال خواهد بود و درصورت عدم استفاده مىتوانند در سالهاى بعد استفاده نمایند.
ماده ۸۸–اجازه مرخصى تمام مدت یک جلسه یا قسمتى از جلسات مجلس با موافقت هیأت رئیسه مجلس و در کمیسیونها و شعب با رؤساى کمیسیونها و شعب خواهد بود.
ماده ۸۹–هیچ‌یک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصى نمىتواند غیبت نماید مگر با عذر موجه از قبیل بیمارى یا حوادث غیرمترقبه
مبحث ششم – غیبت نمایندگان
ماده ۹۰–نمایندهاى که بیش از یکصد ساعت متوالى یا دویست و پنجاه ساعت غیرمتوالى از اوقات رسمى جلسات مجلس و کمیسیون را بدون عذر موجه در یکسال غیبت نماید، مستعفى شناخته خواهد شد. همچنین نمایندهاى که بهعلت ناتوانى جسمى و یا بیمارى بیش از چهار ماه در یکسال غیبت موجه داشته باشد بنا به درخواست سى نفر از نمایندگان و تصویب دوسوم نمایندگان حاضر مبنى بر عجز وى از ایفاى وظایف نمایندگى، سمت نمایندگى خود را از دست می‌دهد.
تبصره۱-تا یک هفته پس از اعلام رسمى مستعفى شناخته شدن نماینده، درصورتى که خود وى یا نماینده دیگرى به غیرموجه بودن غیبت اعتراض کند و آن را تسلیم هیأت رئیسه نماید، این اعتراض در اولین فرصت در مجلس مطرح مىشود و پس از صحبت حداکثر دو مخالف و دو موافق (هریک به مدت پانزده دقیقه) در صورتى که مجلس به موجه بودن غیبت نماینده مورد بحث رأى داد، غیبت موجه شناخته خواهد شد.
یک نفر از هیأت رئیسه به‌عنوان موافق و نماینده مورد بحث به‌عنوان مخالف براى صحبت، حق تقدم خواهند داشت.
تبصره۲-درصورتى که نماینده مستعفى شناخته شده به غیرموجه بودن غیبت خود اعتراض کرده باشد ولى در موقع طرح نتواند و یا نخواهد در مجلس حضور یابد، مى‌تواند لایحه دفاعیه خود رابراى طرح در مجلس حداکثر تا موقع طرح، تحویل مجلس نماید. در این صورت این لایحه با حق تقدم در فرصت مقرر براى صحبت مخالفان توسط یکى از دبیران قرائت خواهد شد. مدت قرائت لایحه حداکثر نیم ساعت خواهد بود.
ماده ۹۱–به غیبت و تأخیر غیرموجه حقوق تعلق نمىگیرد.
ماده ۹۲–محاسبه ساعات غیبت در کمیسیونها با رؤساى کمیسیونها و در جلسات رسمى مجلس با هیأت رئیسه مىباشد و در هر دو صورت، اعلان رسمى غیبت با هیأت رئیسه مجلس خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است غیبت و تأخیر غیرموجه نمایندگان در کمیسیونها را هر ماه به اطلاع نمایندگان برساند.
ماده ۹۳–غیبت، تأخیر غیرموجه نمایندگان پیش از پایان جلسه مجلس اعلان و درصورت مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
تبصره- غیبت غیرموجه از دو جلسه کمیسیون در حکم غیبت از یک جلسه رسمى مجلس مىباشد.
مبحث هفتم – استعفای نماینده و نحوه بررسى آن
ماده ۹۴–هر نماینده که اعتبارنامه او به تصویب رسیده است مى‌تواند از مقام نمایندگى استعفاء دهد. پذیرش استعفاء موکول به تصویب مجلس است.
ماده ۹۵–نماینده تقاضاى استعفای مدلّل خود را به عنوان رئیس مجلس مىنویسد و رئیس مجلس آن را در اولین جلسه علنى و بدون قرائت متن، اعلام و در دستور کار هفته بعد مىگذارد. نماینده مى‌تواند قبل از شروع بررسى در مجلس تقاضاى استعفای خویش را مسترد دارد.
ماده ۹۶–بررسى تقاضاى استعفاء بدین ترتیب خواهد بود که ابتداء تقاضاى استعفاء قرائت شده و سپس شخص متقاضى استعفاء یا نماینده دیگرى به تعیین او تقاضاى دفاع خواهد نمود. مدت قرائت تقاضاى استعفاء و توضیح نماینده متقاضى استعفاء حداکثر نیم ساعت است. مخالف یا مخالفین نیز حداکثر نیم ساعت مىتوانند صحبت کنند و پس از آن رأىگیرى به عمل مىآید. در صورت تصویب تقاضاى استعفاء مراتب از طریق رئیس مجلس به وزارت کشور اعلام مىشود تا طبق قانون انتخابات اقدام نماید.
تبصره-هرگاه نماینده متقاضى استعفاء براى طرح تقاضاى استعفاى خود در مجلس حاضر نشود و کسى را هم براى دفاع از خود تعیین ننماید متن تقاضاى استعفاء قرائت و در صورت وجود مخالف حداکثر به مدت پانزده دقیقه صحبت خواهد کرد و سپس رأىگیرى به عمل مىآید.
ماده ۹۷–هرگاه تقاضاى استعفای تعدادى از نمایندگان به نحوى باشد که مانع از تشکیل جلسه رسمى گردد قابل طرح در مجلس نیست.
فصل سوم – گردش کار مجلس
مبحث اول – جلسات مجلس
ماده ۹۸–انعقاد رسمى جلسات و اعتبار أخذ رأى منوط به حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان مىباشد.
تبصره ۱- براى ادامه مذاکراتى که منجر به اتخاذ تصمیم و یا أخذ رأى نمىشود حضور حداقل نصف نمایندگان کافى است.
تبصره ۲- جلسات رسمى با تلاوت آیاتى چند از قرآن مجید به تشخیص هیأت رئیسه که حتىالامکان متناسب با جلسه آن روز باشد آغاز خواهد شد.
ماده ۹۹–نمایندگان باید در روزى که قبلاً براى تشکیل جلسه رسمى معین مىشود در مجلس حاضر شوند. درصورت تأخیر بدون عذر موجه از طرف هیأت رئیسه توبیخ خواهند شد. همچنین، هریک از نمایندگان که در موقع أخذ رأى با اعلام قبلى رئیس مجلس مبنى بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه خارج شود، مستحق توبیخ خواهد بود و در صورت تکرار تأخیر وغیبت، مقررات آیین‌نامه ازطرف هیأت‌رئیسه درباره او اجراء خواهد شد. اسامى نمایندگانى که سه بار غیبت غیرموجه در یک ماه داشته باشند در روزنامه‌ها درج خواهد شد.
ماده ۱۰۰–تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو است که در اول هر جلسه و قبل از أخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام شود.
تبصره-در صورتى که تابلو خراب شود، حداکثر تا پایان همان جلسه تشخیص عده حاضر با دبیران خواهد بود و هیأت رئیسه موظف است قبل از انعقاد جلسه بعد به تعمیر و اصلاح تابلو اقدام نماید.
ماده ۱۰۱–حداکثر مدت براى هر جلسه رسمى چهار ساعت است که یکسره و یا با فاصله تنفس مىباشد، مگر در موارد ضرورى که به تشخیص رئیس و تصویب مجلس خواهد رسید.غایبین بعد از تنفس نیز مشمول مقررات مربوط به غیبت و تأخیر خواهند بود.
تبصره ۱- وقت دستور جلسات رسمى مجلس چنان تنظیم خواهد شد که جز در موارد اضطرارى با اول وقت اداى نماز برخورد نداشته باشد.
تبصره۲-مجلس برای رسیدگی به طرحها و لوایحی که در شش‌جلسه به اتمام نرسد از جلسه هفتم همه‌روزه به‌جز روزهای تعطیل تشکیل میشود و افزایش ساعت هر جلسه با رأی مجلس است.
ماده ۱۰۲–اعضاى هیأت رئیسه مجلس باید در ساعتى که قبلاً براى تشکیل جلسات تعیین مىشود، حاضر شوند و در صورت تأخیر یا غیبت بدون عذر موجه با تشخیص رئیس برطبق این آیین‌نامه جریمه مىشوند.
ماده ۱۰۳–تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجراى آیین‌نامه و حفظ نظم جلسه طبق این آیین‌نامه به عهده رئیس جلسه است.
ماده ۱۰۴–دستور هفتگى مجلس باید به ترتیب وصول طرحها و لوایح از کمیسیونها توسط هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از چاپ و توزیع بر تابلو مخصوص نصب شود. رعایت ترتیب مذکور الزامى است. طرحها و لوایحى که داراى اولویت باشند ممکن است بنا به تقاضاى دولت و یا پانزده نفر از نمایندگان و با موافقت هیأت رئیسه خارج از ترتیب وصول، در دستور هفتگى مجلس قرارگیرد. درصورتی‌که پنجاه نفر از نمایندگان برای طرح یا لایحه‌ای تقاضای اولویت کنند هیأت رئیسه موظف است آن را در دستور هفتگی مجلس قرار دهد.
تبصره۱-حداقل پنجاه نفر از نمایندگان میتوانند از رئیس جلسه مجلس تقاضا نمایند گزارش چاپ شده کمیسیون خارج از نوبت در دستور کار جلسه علنی قرار گیرد و رئیس درخواست متقاضیان را پس از صحبت یکی از متقاضیان و یک مخالف و یک موافق هرکدام به مدت پنج دقیقه، به رأی می‌گذارد. درصورت تصویب، رسیدگی به گزارش مورد تقاضا در همان جلسه یا جلسه بعد شروع میشود و با اعمال مجدد این تبصره نمی‌توان آن را متوقف نمود.
تبصره۲-گزارشهای تحقیق و تفحص، تفریغ بودجه و کمیسیونها به‌جز گزارش طرحها و لوایح، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. این گزارش‌ها باید حداقل چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس چاپ و در اختیار نمایندگان قرار گیرد وخلاصه آن حداکثر به مدت نیم‌ساعت درجلسه قرائت و متن کامل گزارش در مشروح مذاکرات چاپ شود.
تبصره۳-هیأت رئیسه می‌تواند تمام یا بخشی از گزارشهای واصله از دستگاهها و سازمان‌هایی که طبق قانون موظف به ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی هستند را جهت قرائت در دستور کار جلسه علنی قرار دهد و گزارش کامل آن را به کمیسیونهای ذیربط ارجاع نماید.
تبصره۴-کلیه گزارشهایی که در جلسه علنی مطرح میشود باید حداقل بیست و چهار ساعت قبل از طرح، تکثیر و بین نمایندگان توزیع شود مگر مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده باشد.
ماده ۱۰۵–گزارش نهائى کمیسیون اصل نودم (۹۰) قانون اساسى پس از ارائه به هیأت رئیسه مجلس، درصورتى که مربوط به عموم باشد، بدون رعایت نوبت در دستور کار قرار مىگیرد و در اولین جلسه علنى قرائت خواهد شد.
ماده ۱۰۶–در صورت اضطرار که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضاى کتبى رئیس جمهور یا یکى از وزرا یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیرعلنى تشکیل مىشود. در این صورت، تقاضاکنندگان ادله خویش را مبنى بر وجود شرایط اضطرار و اقتضاى امنیت کشور و در نتیجه لزوم برگزارى غیرعلنى جلسه رسمى مجلس، حداکثر تا مدت پانزده دقیقه، متوالیاً و یا متناوباً در دو نوبت، ارائه و سپس یک نفر به‌عنوان مخالف حداکثر تا پانزده دقیقه صحبت مىکند، در صورت تصویب دوسوم حاضران، کار رسیدگى در جلسه غیرعلنى ادامه مىیابد، در غیراین صورت، جلسه به حالت علنى بازگشته و به روال عادى عمل خواهد کرد.
تبصره ۱- مصوبات جلسه غیرعلنى در صورتى معتبر است که با حضور شوراى نگهبان بهتصویب سهچهارم مجموع نمایندگان برسد.
تبصره۲-تشخیص رفع شرایط اضطرارى براى انتشار مذاکرات و مصوبات جلسات غیرعلنى براى اطلاع عموم با مجلس است که با پیشنهاد حداقل ده نفر از نمایندگان و مذاکره به نحو مقرر در همین ماده، در جلسه غیرعلنى و تصویب اکثریت حاضرین در مجلس عملى مىگردد.
ماده ۱۰۷–رئیس هر جلسه قبل از ختم هر جلسه، روز و ساعت تشکیل و دستور جلسه بعد را اعلام مىکند که در صورت مذاکرات درج شود، مگر در موارد اضطرارى (بهتشخیص هیأت رئیسه) که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، باید بهطور رسمى اعلام شود.
ماده ۱۰۸–در صورتى که در مجلس بىنظمى و تشنج به وجود آید که مانع ادامه کار مجلس باشد و رئیس نتواند از آن جلوگیرى کند، در جاى خود قیام مىنماید. هرگاه برخاستن رئیس موجب آرامش نشود جلسه را به مدت پانزده دقیقه به عنوان تنفس تعطیل مىکند و نمایندگان از جلسه خارج مىشوند و پس از انقضاى پانزده دقیقه مجدداً جلسه تشکیل مىشود. هرگاه بىنظمى و تشنج تجدید شود رئیس، جلسه را ختم و آن را به روز دیگرى موکول مىنماید.
مبحث دوم – نطقها و مذاکرات
اول – نطقها
ماده ۱۰۹–در هر جلسه رسمى به‌جز جلسات بررسى لوایح برنامه توسعه، بودجه سالانه و استیضاح یا رأى اعتماد به وزیران، سه‌نفر از نمایندگان مىتوانند به نوبت و طبق فهرستى که از قبل به قید قرعه توسط هیأت رئیسه تنظیم شده است، حداکثر به مدت هفت‌‌‌دقیقه نطق نمایند. همچنین دونفر از نمایندگانى که در آن جلسه نوبت نطق نداشته باشند به جهت مسائل ضروری میتوانند یک ساعت قبل از شروع جلسه در لوح مخصوص یا دستگاه الکترونیکی ثبت‌نام کرده وحداکثر به مدت پنجدقیقه نطق نمایند. درصورتى که بیش از دو نفر از نمایندگان متقاضى این نطق باشند، هیأت رئیسه به قید قرعه به دونفر وقت خواهد داد.
هیچ یک از نمایندگان نمىتوانند در مدت دوماه بیش از یک بار نطق پنج‌‌دقیقه‌ای نمایند.
نماینده حق واگذاری تمام وقت خود را به نماینده دیگر دارد.
ماده ۱۱۰–در هر جلسه، قبل از ورود در دستور، رئیس مى‌تواند در مورد گزارش حوادث مهم و مسائل فورى روز مطالبى را که آگاهى مجلس از آن ضرورى باشد به اطلاع نمایندگان برساند. حداکثر مدت براى این مطالب پانزده دقیقه خواهد بود.
تبصره-رؤسای قوای مجریه و قضائیه میتوانند خارج از موضوع دستور جلسه در صحن علنی مجلس نطق نمایند. این نطق پس از وصول تقاضای آنان و اعلام موضوع نطق به رئیس مجلس پس از موافقت هیأت رئیسه در اولین فرصت انجام میشود. ساعت و مدت نطق قبل از شروع جلسه باید به اطلاع نمایندگان برسد.
ماده ۱۱۱–درصورتى که نمایندگان لازم بدانند بنا به پیشنهاد رئیس مجلس و یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس شوراى اسلامى، وزرا مکلف به حضور در مجلس مىباشند و هرگاه تقاضا کنند و مطلبى داشته باشند، مطالب آنان استماع مىشود.
تبصره ۱- هیأت رئیسه مجلس می‌تواند تمام یا بخشی از یک جلسه مجلس را برای رسیدگی به امور مهم و اساسی کشور اختصاص دهد.
تبصره ۲- دستور این جلسات و چگونگی اداره آن توسط هیأت رئیسه تعیین خواهد شد.
ماده ۱۱۲–ترتیب و مدت نطق بدین شرح است:
الف- مدت نطق در جلسه علنى بهشرح زیر خواهد بود:
۱-براى استیضاح یک وزیر دو ساعت و براى استیضاح دولت یا بیش از یک وزیر چهار ساعت. استیضاح کنندگان مىتوانند از بین خود یک یا چند نفر را براى بحث در موضوع استیضاح معرفى نمایند، ولى در هرحال مجموع نطقهاى استیضاح کنندگان نباید از مدت فوق تجاوز نماید.
۲-درمورد کلیات هر طرح یا لایحه، ابتداء سخنگوی کمیسیون اصلی حداکثر پنجدقیقه گزارش مىدهد، پس از آن حداکثر سه‌نفر مخالف و سه‌نفر موافق به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق وسپس نماینده دولت و پس از آن سخنگوی کمیسیون هرکدام حداکثر پنج دقیقه صحبت مىکنند.
تبصره۱-درمورد طرحها و لوایح مهم یا مفصل با پیشنهاد رئیس‌جلسه یا بیست و پنج نفر از نمایندگان و رأى اکثریت مطلق نمایندگان حاضر، مىتوان تعداد و یا وقت مخالف و موافق و وقت نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون را حداکثر تا دوبرابر افزایش داد.
تبصره۲-در بررسی کلیات طرحهاى دو یا سه فوریتى و طرحهایى که کمیسیون اصلى در موعد مقرر گزارش نداده است یکى از طراحان مى‌تواند به جاى سخنگو در ابتداء و انتهاى رسیدگى در مجلس صحبت کند.
۳-براى موارد ذیل هر یک پنج دقیقه:
–دفاع دربرابر توهین و تحریف نطق
–مخالفت و موافقت نسبت به هریک از مواد طرحها و لوایح
–توضیح پیشنهاد اصلاحى نسبت به مواد طرحها و لوایح اعم از فردى و جمعى
–توضیح نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون در مورد پیشنهادها
–توضیح پیشنهاد فوریت و یا سلب فوریت و مخالفت با آن
–پیشنهاد مسکوت ماندن طرح و یا لایحه و مخالفت با آن
–پیشنهاد تنفس
–پیشنهاد أخذ رأى مخفى
–تذکر آییننامهاى و یا اخطار قانون اساسى
–پیشنهاد انواع رأى در مورد استیضاح
۴-برای تذکر آیین‌نامه‌ای و یا اخطار قانون اساسی حداکثر سه دقیقه
ب-در تمام موارد مذکور در بند (الف)، در صورتى که ضرورت اقتضاء کند ممکن است استثنائاً بدون مذاکره و با پیشنهاد رئیس یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس، مدت نطق و شور اضافه شود.
ج-در کلیات لایحه بودجه سالانه کل کشور پس از نطق رئیس جمهور، سخنگوی کمیسیون گزارش خود را ارائه می‌دهد سپس حداکثر ده‌نفر از نمایندگان به‌عنوان مخالف گزارش کمیسیون و ده‌نفر به‌عنوان موافق گزارش کمیسیون به ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق هرکدام حداکثر ده دقیقه صحبت می‌کنند.پس از آن نماینده دولت به مدت بیست‌دقیقه و در پایان، سخنگوی کمیسیون صحبت می‌کند. مجموع زمان صحبت سخنگوی کمیسیون سی‌دقیقه خواهد بود.
تبصره- در کلیات متمم و یک یا چند دوازدهم بودجه، اظهارات به میزان نصف مدتهاى مقرر در بند فوق است.
د-مدت نطق براى مسائل مهم مربوط به سیاست خارجى از قبیل عهدنامهها و مقاولهنامهها و موافقتنامههاى بینالمللى حداکثر سه ساعت و براى هر ناطق حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.
ه-پیش از أخذ رأى براى انتخاب حقوقدانان شوراى نگهبان و همچنین رئیس و دادستان دیوان محاسبات، هر نامزد می‌تواند حداکثر دهدقیقه در جلسه علنى مجلس مشخصات، سوابق کاری، تحصیلات و برنامههاى خود را به اطلاع نمایندگان برساند.
تبصره-در کلیه مواردى که در این آیین‌نامه، نمایندگان مىتوانند به‌عنوان موافق یا مخالف صحبت کنند رعایت ترتیب ثبت‌نام و یا درخواست صحبت الزامى است.درمواردى که قبل از تشکیل جلسه علنی متقاضیان صحبت یا نطق در لوح یا دستگاه الکترونیکی بیش از تعداد تعیین شده در این آیین‌نامه باشد یکى از اعضای هیأت رئیسه موظف است به قید قرعه از بین افرادى که در موعد مقرر ثبت‌نام کرده‌اند افراد مورد نیاز را تعیین نماید. افراد تعیین‌شده، حق واگذارى نوبت خود به نماینده دیگر را خواهند داشت.
ماده ۱۱۳–ناطق نباید از موضوع موردبحث خارج شود. هرگاه رئیس تشخیص دهد که ناطق از موضوع خارج شده و در ضمن یک نطق، دو نوبت به وى تذکر خروج از موضوع را بدهد و باز ادامه دهد، دفعه سوم مى‌تواند وى را از ادامه نطق در آن موضوع در تمام جلسه منع نماید، مگر اینکه مجلس ادامه صحبت را تأیید کند.
ماده ۱۱۴–قطع کلام ناطق و عدم مراعات سکوت از طرف نمایندگان و هرگونه تهمت و توهین و ایرادگیری‌هاى شخصى و حرکات و تظاهراتى که موجب بىنظمى مجلس باشد ممنوع است و مرتکب مشمول مجازات‌هاى مندرج در این آیین‌نامه خواهد گردید. رئیس جلسه مسؤول جلوگیرى از این تخلفات است.
دوم – مذاکرات
ماده ۱۱۵–موضوعاتى که طبق دستور در مجلس مطرح مىشود باید یکساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصى که خارج از جلسه نصب مىگردد یا دستگاه الکترونیک، ثبت شود تا مخالف و موافق، در صورت تمایل، با تفکیک کلیات و هریک از مواد، در آن ورقه یا دستگاه الکترونیک در ستون مخصوص، شخصاً ثبت نام نمایند. حق تقدم نطق با کسانى است که ثبت‌نام کرده باشند که در این صورت، یک مخالف و یک موافق به ترتیب نطق خواهند کرد. درصورتى که مخالف یا موافقى ثبت‌نام نکرده باشد، نمایندگان مخالف و موافق در مجلس مىتوانند کتباً نوبت بگیرند و به تناوب صحبت کنند. اگر هیچ موافقى وجود نداشته باشد، مخالفان مىتوانند به نوبت صحبت کنند و اگر مخالفى موجود نباشد غیر از نماینده دولت و یا سخنگو به‌عنوان موافق کسى صحبت نخواهد کرد.
تبصره-درصورتى که موضوعى در دستور کار مجلس قرار گیرد و به دلایلى مطرح نشود و همان موضوع در جلسه بعد مجلس مطرح شود ثبت نام مخالف و موافق اولیه معتبر است.
ماده ۱۱۶–مذاکرات کامل هر جلسه همراه با مصوبات ضبط و ثبت و حداکثر چهل و هشت ساعت پس از آن، بین نمایندگان توزیع مىشود. نمایندهاى که در صورت مشروح مذاکرات مطلبى برخلاف اظهارات او ثبت شده باشد، بهطور اختصار مى‌تواند فقط نسبت به همان مورد در جلسه رسمى تذکر دهد و بعداً اصلاح آن قسمت از مذاکرات، در مجموعه مذاکرات مجلس درج مىشود. صورت مذاکرات جلسات باید به امضاى رئیس یا نائب‌رئیس مجلس که آن جلسه را اداره نموده است برسد.
ماده ۱۱۷–هرگاه هنگام بحث درباره طرحها و لوایح، رئیس جمهور و معاونان او، وزیران و معاونان آنان و همچنین سخنگویان کمیسیون‌هاى مربوطه لازم بدانند در موضوع مورد بحث با رعایت مواد طرح شده صحبت کنند، برابر ضوابط و مدت تعیین شده در آیین‌نامه به آنان اجازه داده خواهد شد.
ماده ۱۱۸–نمایندگان مىتوانند درباره مسائل مهم مملکتى یا بینالمللى یا مناسبت‌هاى خاص بیانیه صادر نموده و به رئیس جلسه تحویل نمایند. چنانچه بیانیه صادره به امضای حداقل بیش از نصف مجموع نمایندگان برسد متن آن بدون ذکر اسامى نمایندگان در پایان جلسه علنى مجلس قرائت و طى نامه رسمى به مراجع ذىربط ارسال خواهد شد و اسامى نمایندگان امضاءکننده بیانیه در مشروح مذاکرات چاپ مىشود.
تبصره-توزیع هرگونه نامه، گزارش، بروشور و امثال آن در صحن مجلس طبق دستورالعملى خواهد بود که توسط هیأت رئیسه تصویب و به اطلاع نمایندگان خواهد رسید.
مبحث سوم – آراء
اول – کمیت آراء
ماده ۱۱۹–مصوبات مجلس در جلسه رسمی و با رأی موافق اکثریت مطلق حاضران که بیش از نصف نمایندگان حاضر است، معتبر می‌باشد مگر در مواردی که در قانون اساسی یا این آیین‌نامه نصاب دیگری تعیین شده باشد.
ماده ۱۲۰–کلیه انتخاباتى که در مجلس و کمیسیونها و شعب به عمل مىآید، اعم از اینکه فردى یا جمعى باشد به استثنای انتخاب رئیس، که با اکثریت مطلق عده حاضر انتخاب مىشود و موارد دیگرى که در این آیین‌نامه حد و نصاب دیگرى براى آن تعیین شده است با رأى اکثریت نسبى است و در صورت تساوى آراء، به تعداد مورد نیاز از منتخبین به حکم قرعه تعیین مىشود. اسامى کلیه نامزدها با تعداد آراء آنان توسط رئیس جلسه اعلام مىشود.
ماده ۱۲۱–نصاب رأىگیرى در مجلس، کمیسیون، کمیته و شعبه در موارد مختلف بهشرح زیر می‌باشد:
الف ـ اکثریت چهار پنجم مجموع نمایندگان:
–اصلاحات جزئى خطوط مرزى کشور (اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسى)
ب ـ اکثریت سه چهارم مجموع نمایندگان:
۱-توقف انتخابات و ادامه کار مجلس سابق در زمان جنگ و اشغال نظامى (اصل شصت وهشتم (۶۸) قانون اساسى)
۲-مصوبات جلسه رسمى غیرعلنى (اصل شصت ونهم (۶۹) قانون اساسى)
ج ـ اکثریت دو سوم مجموع نمایندگان:
۱-تصویب درخواست مراجعه به آراء عمومى (اصل پنجاه و نهم (۵۹) قانون اساسى)
۲-تصویب عدم کفایت رئیس جمهور (اصل هشتادونهم (۸۹) قانون اساسى)
۳-تصویب تقاضاى سه فوریت طرحها و لوایح
د – اکثریت دو سوم نمایندگان حاضر:
۱-تصویب آیین‌نامه داخلى مجلس و تفسیر آن
۲-تصویب تشکیل‌جلسه رسمى غیرعلنى مجلس با رعایت ماده (۱۰۶) این آیین‌نامه
۳-تصویب تقاضاى دوفوریت طرحها و لوایح
۴-تصویب موضوع اصل هفتاد و نهم (۷۹) قانون اساسی
۵-اصلاح قانون برنامه توسعه درضمن لایحه بودجه و سایر طرحها و لوایح
ه- اکثریت مطلق نمایندگان حاضر:
۱-انتخاب رئیس مجلس (مرحله اول)
۲-انتخاب رئیس و دادستان دیوان محاسبات کشور
۳-رأى اعتماد به وزیران
۴-رأى عدم اعتماد به وزیران
۵-تصویب طرحها و لوایح و تفسیر قوانین
۶-تصویب انجام تحقیق و تفحص
۷-تصویب تقاضاى یک فوریت طرحها و لوایح
۸-تغییر دستور هفتگی مجلس
۹-رأی به وارد بودن سؤال نمایندگان از وزیر
۱۰-تصویب موضوعات اصول (هفتادوهفتم) (۷۷) ،(هشتادم) (۸۰)، (هشتادودوم) (۸۲) و (هشتادوسوم) (۸۳) قانون اساسى
۱۱-تصویب وضع قوانین آزمایشى و تصویب دائمى اساسنامه سازمانها توسط کمیسیون‌هاى مجلس و دولت طبق اصل هشتادوپنجم (۸۵) قانون اساسى
۱۲-تعیین تعداد اعضای کمیته‌ها در کمیسیونها
۱۳-تصویب اعتبارنامه نمایندگانی که پرونده آنان به کمیسیون تحقیق ارجاع شده است.
۱۴-حذف مواد، تبصره‌ها و بندها از گزارش کمیسیونها در جلسه علنی
۱۵-تصویب افزایش تعداد مخالف و موافق یا وقت مذاکرات طرحها و لوایح مهم موضوع تبصره (۱) ماده (۱۱۲)
۱۶-سایر مواردى که در این آیین‌نامه و سایر قوانین براى آنها کلمات«تصویب» یا«موافقت مجلس» آورده شده و در این آیین‌نامه نصاب آن مشخص نشده است.
و – اکثریت نسبى با حداقل رأی بیش از یک سوم نمایندگان حاضر:
۱-انتخاب اعضای هیأت رئیسه شعبه
۲-انتخاب نمایندگان جهت عضویت در کمیسیون تلفیق، مشترک و هیأت تحقیق و تفحص
۳-انتخاب اعضای کمیسیون‌تخصصی، تحقیق و تدوین آیین‌نامه داخلى در شعبه
۴-تصویب تغییر کمیسیون نمایندگان
۵-انتخاب اعضای کمیسیون ویژه در مجلس
ز – اکثریت نسبى:
۱-انتخاب رئیس‌مجلس(مرحله دوم) و سایر اعضای هیأت رئیسه مجلس
۲-انتخاب اعضای حقوقدان شورای نگهبان
۳-انتخاب رئیس و اعضای هیأت رئیسه کمیسیون و کمیته
۴-انتخاب نمایندگان جهت نظارت در مجامع، شوراها و سازمانها
۵-انتخاب اعضای کمیته‌های هر کمیسیون
۶-انتخاب ده‌نفر از نمایندگان در اجرای اصل‌یکصد و هفتاد و هفتم (۱۷۷) قانون اساسی
تبصره-نصاب رأی برای نسخ، حذف، لغو و اصلاح قوانین، نصاب تصویب آن است مگر مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت نصاب دیگری تعیین شده باشد.
دوم – کیفیت آراء
ماده ۱۲۲–رأىگیرى در مجلس به یکى از روشهاى ذیل انجام مىگیرد:
۱-با دستگاه الکترونیکى
۲-علنى با ورقه
۳-مخفى با ورقه
۴-قیام و قعود
تبصره-قبل از شروع رأیگیری باید متن یا موضوع مورد بحث برای نمایندگان قرائت و یا اعلام و بلافاصله رأیگیری انجام شود. درصورتی‌که متن اعلام شود و نیاز به قرائت نباشد باید متن رأیگیری شده در پاورقی مشروح مذاکرات بهطور کامل آورده شود.
رئیس جلسه موظف است با اعلام شروع رأیگیری از انجام اخطار، تذکر، نطق یا توضیح جلوگیری کند و پس از حداقل ده ثانیه نتیجه رأیگیری را اعلام نماید.
ماده ۱۲۳–هیأت رئیسه مجلس موظف است مجلس را به وسایل پیشرفته الکترونیکى مجهز نماید تا شمارش عده حاضران در مجلس و اعلام رأى مخالف، موافق و ممتنع با وسایل مذکور ممکن و میسر گردد و نتیجه آراء را در معرض دید نمایندگان قرار دهد.در موارد نقص فنى دستگاهها حداکثر براى یک هفته رأىگیرى با قیام و قعود یا طرق دیگر انجام خواهد شد. تمدید این مهلت با تصویب مجلس خواهد بود.
ماده ۱۲۴–در مورد ذیل أخذ رأى علنى با ورقه خواهد بود:
هرگاه حداقل ده نفر از نمایندگان به‌جاى استفاده از دستگاه الکترونیکى و یاقیام و قعود رأى علنى با ورقه را تقاضا نمایند. ابتدائاً بدون بحث نسبت به درخواست، رأىگیرى به عمل مىآید و درصورت تصویب درخواست، اصل موضوع با ورقه و بهطور علنى به رأى گذاشته مىشود.
ماده ۱۲۵–در رأى علنى با ورقه، هر نماینده داراى سهنوع کارت سفید، کبود و زرد است که اسم آن نماینده روى کارتها چاپ شده است. کارت سفید علامت قبول، کارت کبود علامت رد و کارت زرد علامت امتناع است. هنگام اخذ رأى علنى با ورقه، نمایندگان کارت سفید یا کبود یا زرد خودشان را با نظارت دبیران در گلدان‌ها مىریزند. نمایندگانى که رأى ندهند و یا بعد از اعلام اخذ رأى از تالار جلسه خارج شوند، ممتنع محسوب مىشوند.
تبصره-اسامى موافقان، مخالفان و ممتنعان و کسانى که در رأىگیرى شرکت نکرده و یا بعد از اعلام أخذ رأى از تالار خارج شده‌اند، بدون اینکه در جلسه قرائت شود، درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت مىگردد.
ماده ۱۲۶–در موارد ذیل أخذ رأى مخفى با ورقه الزامى است:
۱-انتخاب اعضاى هیأت رئیسه، حقوقدانان شوراى نگهبان، نمایندگان مجلس در نهادها و هیأتها ، مجامع و شوراها و سایر انتخابات راجع به اشخاص
۲-انتخابات داخلى شعب و کمیسیونها
۳-رأى اعتماد و عدم اعتماد به وزیران و هیأت وزیران و رأى عدم کفایت به رئیس جمهور
۴-رأى نسبت به اعتبارنامه نمایندگانی که مورد اعتراض واقع شده‌اند.
تبصره-هیأت‌رئیسه موظف است کارتهاى مخصوصى برای رأىگیرى مخفى تهیه و در اختیار نمایندگان قرار دهد. رأىگیرى به وسیله هرگونه ورقه و کارتى غیر از این اوراق معتبر نخواهد بود.
ماده ۱۲۷–در مواردى که نتیجه أخذ رأى با قیام و قعود بلافاصله توسط دو نفر از دبیران هیأت رئیسه و یا ظرف پانزده دقیقه بعد از اعلام رأى مذکور توسط بیست و پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس مورد تردید باشد بدون بحث با ورقه نسبت به تردید به عمل آمده رأیگیری خواهد شد. در صورتی که درخواست تردیدکنندگان به تصویب نصف به‌علاوه یک نمایندگان حاضر در جلسه برسد نتیجه آن ملاک عمل قرار خواهدگرفت. چنانچه تردید در پانزده دقیقه آخر جلسه باشد، مىتوان در جلسه نسبت به تردید رأیگیری نمود.
تبصره ۱- تردیدکنندگان باید اسامی خود را شخصاً در برگه مخصوصی در جایگاه هیأت رئیسه ثبت و امضاء نمایند.
تبصره ۲- تردیدکنندگان پس از گذشت مدت پانزده دقیقه از زمان رأیگیری نمی‌توانند از درخواست خود انصراف بدهند.
سوم – اعلام نتیجه رأى
ماده ۱۲۸–به مجرد اعلام أخذ رأى، توسط رئیس جلسه تعداد نمایندگان حاضر در جلسه به استناد دستگاه شمارشگر اعلام و بلافاصله أخذ رأى به عمل مىآید. در موارد نقص فنى دستگاه شمارشگر عده حاضران مستند به شمارش اکثریت دبیران خواهد بود.
ماده ۱۲۹–در کلیه موارد، نتیجه رأى مجلس باید صریحاً به‌وسیله رئیس اعلام گردد.
ماده ۱۳۰–اسامى کلیه تقاضاکنندگان رأى مخفى یا رأى علنى با ورقه درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت خواهد شد.
باب دوم – وظایف و اختیارات مجلس شوراى اسلامى
فصل اول–قانونگذارى
مبحث اول – طرحها و لوایح قانونى
اول – طرحهاى قانونى
ماده ۱۳۱–طرحهاى قانونى با امضاء و ذکر نام حداقل پانزده نفر از نمایندگان در مجلس به رئیس جلسه تسلیم مىشود و پس از اعلام وصول و قرائت عنوان آن توسط رئیس یا یکى از دبیران، در همان جلسه به کمیسیون‌هاى مربوط ارجاع مىشود. این طرحها پس از ارجاع به کمیسیون‌هاى ذىربط چاپ و توزیع و نسخهاى از آن توسط رئیس براى وزیر یا وزیران مربوط ارسال مىگردد. طرحها نیز همانند لوایح، باید داراى موضوع و عنوان مشخص باشند و دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه به وضوح درج شود و همچنین داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان طرح نیز باشد.
ماده ۱۳۲–امضاءکنندگان طرحهاى قانونى حق دارند در کمیسیون مربوط که طرح آنها مطرح است، براى اداى توضیح حاضر شوند و کمیسیون تاریخ بحث پیرامون طرح را کتباً به آنان اعلام مىنماید.
ماده ۱۳۳–پس از اعلام وصول طرح قانونى، چنانچه جمعى از امضاءکنندگان تقاضاى کتبى استرداد آن را بنمایند به‌طورى که امضاءکنندگان باقى مانده کمتر از پانزده نفر گردند، درصورتى که تقاضاى استرداد قبل از تصویب کلیات باشد طرح مسترد و گزارش آن به مجلس داده خواهد شد و در صورتى که کلیات به تصویب رسیده باشد پس از توضیح یک نفر از تقاضاکنندگان و صحبت یک نفر مخالف، هریک به مدت ده دقیقه با تصویب مجلس، طرح قابل استرداد مىباشد.
ماده ۱۳۴–اگر طرحى مورد تصویب مجلس یا کمیسیون‌هاى موضوع اصل هشتاد و پنجم (۸۵)قانون اساسى واقع نشد بدون تغییر اساسى تا شش ماه دیگر نمىتوان آن را مجدداً به مجلس پیشنهاد نمود مگر با تقاضاى کتبى پنجاه نفر نماینده و تصویب مجلس
دوم – لوایح قانونى
ماده ۱۳۵–لوایح قانونى که ازطرف دولت به مجلس پیشنهاد مىشود، باید:
۱-داراى موضوع و عنوان مشخص باشد.
۲-دلایل لزوم تهیه و پیشنهاد آن در مقدمه لایحه بهوضوح درج شود.
۳-داراى موادى متناسب با اصل موضوع و عنوان لایحه باشد.
ماده ۱۳۶–طبق اصل هفتاد و چهارم (۷۴) قانون اساسى کلیه لوایح قانونى تقدیمى به مجلس باید به امضای رئیس جمهور و وزیر یا وزرای مسؤول رسیده باشد. درصورت نداشتن وزیر مسؤول، امضای رئیس جمهور کافى است.
ماده ۱۳۷–لوایح قانونى باید در جلسه علنى مجلس توسط وزیر مربوط و یا نماینده دولت تقدیم گردد و درموقع طرح آن نیز باید وزیر مربوط یا یکى از وزرا بهتناسب موضوع حاضر باشد.
معاونان رئیس جمهور و وزرا، رئیس یا نائب‌رئیس شوراى عالى استانها که به صورت رسمی به مجلس معرفى شده باشند، مىتوانند حسب مورد در جلسات مجلس و کمیسیونها براى توضیح و دفاع لازم حضور یابند.
ماده ۱۳۸–استرداد لوایح قانونى با تصویب هیأت وزیران به ترتیب ذیل امکانپذیر خواهد بود:
۱-درصورتى که استرداد پیش از تصویب کلیات لایحه در مجلس باشد رئیس جمهور کتباً با ذکر دلیل آن را مسترد مىنماید و گزارش آن در جلسه علنى اعلام مىشود.
۲-درصورتى که استرداد پس از تصویب کلیات لایحه و در هر مرحله تا پیش از تصویب نهائى باشد، وزیر مربوط یا یکی از معاونان رئیس‌جمهور به تناسب موضوع ضمن ارائه درخواست رئیس‌جمهور مى‌تواند با ذکر دلیل در جلسه علنى مجلس و صحبت یک نفر مخالف هر یک به‌مدت ده دقیقه و تصویب مجلس آن را مسترد نماید.
ماده ۱۳۹–یک‌نسخه از کلیه طرحها و لوایحى که تقدیم‌مجلس مىشود پس از اعلام وصول، از طریق رسانه‌ها در اختیار عموم قرار مىگیرد.
سوم- طرحهاى شوراىعالى استانها
ماده ۱۴۰–طرحهاى مصوب شوراىعالى استانها که باید داراى عنوان و مقدمه توجیهى مشخص و مواد متناسب باشد، مستقیماً یا توسط دولت به مجلس تقدیم مىشود. وصول این طرحها توسط رئیس جلسه یا یکی از دبیران اعلام و براى بررسى به کمیسیون ذىربط ارجاع و سپس چاپ و بین نمایندگان توزیع و نسخهاى از آن نیز براى هیأت وزیران به منظور حضور و دفاع از مواضع خود ارسال مىشود.
تبصره- نحوه رسیدگى به این طرحها و نیز تقاضاى استرداد آنها مشابه لوایح دولت خواهد بود.
چهارم- مقررات مشترک طرحها و لوایح
ماده ۱۴۱–در ابتداى هر دوره قانونگذارى، هیأت رئیسه صورتى از طرحها و لوایحى را که معوق مانده به وسیله معاونت قوانین تهیه مىکند و در اختیار نمایندگان مىگذارد و صورتى نیز براى دولت ارسال مىدارد. هر یک از طرحها و لوایح معوقه که لزوم رسیدگى به آن به وسیله بیست و پنج نفر از نمایندگان یا از طرف دولت تقاضا شود، طبق آیین‌نامه به کمیسیون‌هاى مربوطه ارجاع مىشود و کمیسیونها رسیدگى را به ترتیب مندرج در این آیین‌نامه انجام مىدهند.هرگاه شور اول آن طرحها یا لوایح قبلاً خاتمه یافته باشد رسیدگى به طرح یا لایحه با پیشنهاد کمیسیون و تصویب مجلس یک شورى انجام خواهد شد. درصورت تغییر دولت، چنانچه دولت جدید رسماً استرداد لوایحى را اعلام کرده باشد، آن لوایح از جریان خارج خواهد شد.
ماده ۱۴۲–نمایندگان مجلس و دولت نمىتوانند یک طرح یا لایحه قانونى را که بیش از یک موضوع دارد به‌عنوان ماده واحده پیشنهاد و تقاضاى تصویب نمایند. درصورتى که طرح یا لایحه مشتمل بر بیش از یک موضوع باشد، باید مواد و تبصره‌ها جزء به جزء طرح و مورد شور قرار گیرد. هیأت رئیسه موظف است قبل از اعلام وصول طرحها و لوایح مفاد این ماده را رعایت نماید. لایحه بودجه سالانه کل کشور و متمم آن از این قاعده مستثنی است.
مبحث دوم – مراحل بررسى و تصویب طرحها و لوایح عادى
ماده ۱۴۳–بررسی و تصویب کلیه طرحها و لوایح عادی یک‌شوری خواهد بود به‌جز مواردی که در این آیین‌نامه نحوه رسیدگی مشخص شده و یا به تشخیص هیأت رئیسه بررسی آنها به صورت دوشوری ضرورت داشته باشد.
تبصره-چنانچه نظر کمیسیون مبنی بر رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه موضوع این ماده باشد و درجلسه علنی، کلیات آن طرح یا لایحه به تصویب برسد اینگونه طرحها و لوایح به کمیسیون برای رسیدگی شوردوم ارجاع میشود.
ماده ۱۴۴–رئیس جلسه مکلف است وصول کلیه طرحها و لوایح عادى را که به مجلس تقدیم مىشود با رعایت اصل هفتاد و پنجم (۷۵) قانون اساسى در همان جلسه و یا حداکثر دو جلسه بعد مجلس اعلام و همزمان به کمیسیون‌هاى مربوطه ارجاع نماید و بهدستور وى فوراً تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار گیرد.
اول- بررسى طرحها و لوایح در کمیسیونها
ماده ۱۴۵–طرحها و لوایحى که جنبههاى مختلف داشته و علاوه بر کمیسیون اصلى به کمیسیون دیگرى هم ارتباط پیدا مىنماید، از طرف رئیس مجلس پس از مشخص نمودن کمیسیون‌هاى اصلى و فرعى و مواد مربوط به کمیسیون‌هاى فرعى به کمیسیون‌هاى ذىربط ارجاع مىشود تا نسبت به قسمتى که مربوط به آن کمیسیونها است شور و بررسى به عمل آورده و ظرف ده روز که با موافقت کمیسیون اصلى تا ده روز دیگر قابل تمدید است، گزارش آن را تهیه و به کمیسیون اصلى ارسال نمایند. کمیسیون اصلى، رسیدگى به طرحها و لوایح ارجاعى را پس از ده روز و دریافت نظر کمیسیون‌هاى فرعى و دعوت نمایندگان آن شروع خواهد کرد. گزارش نهائى که شامل گزارش کمیسیون اصلى و گزارش کمیسیون‌هاى فرعى است توسط کمیسیون اصلى براى طرح و بررسى در مجلس تقدیم مىگردد.
چنانچه نظر کمیسیون‌هاى فرعى در کلیات با نظر کمیسیون اصلى متفاوت باشد، قبل از رأیگیری سخنگو یا یکى از اعضای آن کمیسیونها مىتوانند نظر کمیسیون خود را توضیح دهد.
تبصره–در مواردى که کمیسیون یا کمیسیونهایى به نحوه ارجاع طرح یا لایحه معترض باشند مراتب اعتراض خود را به هیأت رئیسه اعلام مىکنند، هیأت رئیسه موظف است در اولین فرصت به موضوع رسیدگى و اتخاذ تصمیم نماید.
ماده ۱۴۶–گزارش رد یا مسکوت ماندنیا تصویب و تغییر یا تکمیل هر طرح یا لایحهاى که به کمیسیون ارجاع مىشود باید، ظرف مدتى که از طرف هیأت رئیسه مجلس با توافق کمیسیون مربوطه معین و اعلام مىشود و از یک ماه از تاریخ وصول به دفتر کمیسیون تجاوز نخواهد کرد، به مجلس ارسال شود.
در مورد طرحها و لوایح مفصّل، هرگاه کمیسیون نتوانست رسیدگى به آن را در مدت تعیین شده تمام کند، باید موضوع را به رئیس مجلس گزارش دهد. در این صورت با پیشنهاد کمیسیون مربوطه و تصویب هیأت رئیسه این مدت تمدید میگردد.
درصورت عدم ارسال گزارش کمیسیون در مدت تعیین شده، پس از تقاضای ده نفر از طراحان برای طرح یا درخواست دولت برای لایحه، هیأت رئیسه موظف است موضوع را بررسی و درصورت موافقت، اصل طرح یا لایحه را طبق نوبت در دستور کار مجلس قرار دهد. چنانچه گزارش کمیسیون بیست و چهار ساعت قبل از شروع رسیدگی طرح یا لایحه در مجلس، چاپ و توزیع شده باشد در جلسه علنی، گزارش کمیسیون رسیدگی میشود.
تبصره ۱- کمیسیونها میتوانند گزارش طرحها و لوایح مشابه یا با موضوع مشترک یا نزدیک به هم را در یک گزارش به مجلس ارائه نمایند.
تبصره۲-گزارش چاپ شده کمیسیون تا زمانی که در دستور هفتگی درج نشده باشد فقط با تصویب دو سوم اعضای کمیسیون و تأیید هیأت رئیسه مجلس قابل تغییر و اصلاح است و درصورت درج در دستور هفتگی قابل تغییر و اصلاح نیست.
ماده ۱۴۷–گزارش رد یا مسکوت ماندن طرح یا لایحه، زمانی در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد که دولت در خصوص لایحه یا پانزده‌نفر از نمایندگان طراح در خصوص طرح، ظرف یکماه پس از چاپ و توزیع گزارش کمیسیون از هیأت رئیسه مجلس تقاضا نمایند در دستور کار مجلس قرارگیرد در غیراین‌صورت بایگانی میشود مگر اینکه درگزارش کمیسیون زمان مشخصی برای مسکوت ماندن تعیین شده باشد که در این صورت پس از پایان یافتن مدت تعیین شده در دستور کار کمیسیون قرار خواهد گرفت.
ماده ۱۴۸–کمیسیونها موظفند، در موقع رسیدگى به طرحها و لوایح، از وزرا و بالاترین مقام دستگاه ذىربط دعوت به عمل آورند.
ماده ۱۴۹–درجلسات کمیسیونها نمایندگانی‌که عضویت در آن‌کمیسیون را ندارند بدون داشتن حق رأى مىتوانند حاضر شوند و در صورتى که از طرف کمیسیون براى اداى توضیح یا شرکت در مذاکرات دعوت شده باشند باید شرکت نمایند ولى حق رأى ندارند.
ماده ۱۵۰–در کلیه مواردی که طرحها و لوایح اعم از دوشوری، یک‌شوری و فوریتی و یا موادی از آنها و همچنین کلیه مصوبات اعاده شده توسط شورای نگهبان به کمیسیون جهت رسیدگی ارجاع میشود، نمایندگان میتوانند تا چهار ساعت قبل از رسیدگی در کمیسیون اصلی، پیشنهادهای خود را در فرم مخصوص تنظیم و به هیأت رئیسه کمیسیون تحویل دهند.
تبصره۱-ارائه پیشنهادهای نمایندگان در مواردی که در این آیین‌نامه به صراحت برای آن زمان دیگری تعیین شده است، مشمول حکم این ماده نیست.
تبصره ۲- اعضای هر کمیسیون میتوانند هنگام رسیدگی موارد ارجاعی به آن کمیسیون، پیشنهادهای خود را طرح نمایند.
تبصره۳-نمایندگان پیشنهاددهنده میتوانند در کمیسیون مربوط حاضر شوند و توضیحات لازم را درباره پیشنهاد خود بدهند. کمیسیون موظف است نمایندگانی را که حداقل بیست و چهار ساعت قبل از شروع رسیدگی، پیشنهاد خود را تحویل داده‌اند به صورت کتبی برای شرکت در کمیسیون و دفاع از پیشنهاد خود دعوت نماید.
تبصره۴-طرحها و لوایحی که به صورت دوشوری رسیدگی میشود پیشنهادها در شور اول درباره کلیات و در شوردوم درخصوص مواد پذیرفته میشود.
تبصره ۵- کلیه پیشنهادهای کتبی نمایندگان که در زمان رسیدگی، در کمیسیون حضور داشته‌اند همراه با گزارش کمیسیون، چاپ و توزیع میشود.
تبصره ۶- معاونت قوانین موظف است به نحو مقتضی زمان رسیدگی به موضوعات ارجاعی در کمیسیون را به اطلاع نمایندگان برساند.
دوم- بررسى و تصویب طرحها و لوایح در مجلس
ماده ۱۵۱–هنگامی که گزارش کمیسیونهای ذیربط در خصوص طرح یا لایحه عادی برای شور اول در جلسه علنی مطرح میگردد، درباره نقاط ضعف و قوت، نقایص و امتیازات و لزوم یا عدم لزوم آن طرح و لایحه در کلیات مذاکره شود و پس از آن نسبت به اصل طرح یا لایحه رأیگیری به عمل میآید. در صورت تصویب کلیات، جهت رسیدگی در شور دوم به کمیسیون مربوطه ارجاع میشود.
ماده ۱۵۲–در شور دوم گزارش کمیسیون در مجلس مطرح مىشود. در این مرحله پیشنهاد تازه پذیرفته نمىشود، ولى پیشنهادهای چاپ شده به ترتیب مواد، توسط پیشنهاد دهندگان قابل طرح در مجلس خواهد بود. در این صورت پیشنهاد دهنده یا یکى از پیشنهاد دهندگان در مورد پیشنهاد جمعى مى‌تواند براى هر پیشنهاد ظرف پنج دقیقه توضیح بدهد و پس از اظهارنظر یکمخالف و یک موافق و عنداللزوم توضیحات سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نسبت به پیشنهاد مزبور أخذ رأى به عمل مىآید. پس از رد یا قبول پیشنهاد نسبت به اصل ماده رأىگیرى به عمل مىآید. چنانچه ماده به تصویب نرسید، بدون مذاکره نسبت به حذف آن رأىگیرى خواهد شد و در صورتى که حذف ماده به تصویب نرسید پیشنهادهاى اصلاحى تازه در همان جلسه پذیرفته خواهد شد.
ماده ۱۵۳–در شور دوم درباره اصل مواد مذاکره به عمل نمىآید مگر آنکه در گزارش کمیسیون مواد جدیدى اضافه شده باشد یا به تشخیص هیأت رئیسه در بعضى مواد تغییرات اساسى داده شده باشد. در این صورت اولین مخالف وموافق (براساس تابلو مخصوص ثبت‌نام یا دستگاه الکترونیک) هریک به مدت پنج دقیقه صحبت مىکنند و درصورت لزوم سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نیز صحبت مىکنند و آنگاه نسبت به ماده یا مواد مورد نظر رأىگیرى مىشود.
ماده ۱۵۴–چنانچه در شوردوم، کمیسیون بعضى از مواد طرح یا لایحه را حذف و یا تغییر کلى داده باشد، هریک از نمایندگان میتوانند همان ماده را پیشنهاد نمایند و پس از صحبت یک مخالف و یک موافق و سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت نسبت به ماده رأىگیرى مىشود. چنانچه اصل ماده تصویب شد پیشنهادهاى اصلاحى که قبلاً به کمیسیون داده شده، قابل طرح و بحث و رأىگیرى خواهد بود.
ماده ۱۵۵–پس از تصویب کلیات و در شور نهائی طرحها و لوایح، اولویت رسیدگی به پیشنهادها در جلسه علنی به ترتیب زیر خواهد بود:
۱-پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلى
۲-پیشنهاد حذف کل ماده
۳-پیشنهاد چاپ شده کمیسیون‌هاى فرعى
۴-پیشنهاد حذف جزء و پیشنهادهای چاپ شده نمایندگان با تشخیص اولویت جامع بودن توسط یکی از اعضای هیأت‌رئیسه
۵-رأی گیری برای اصل ماده
۶-رأیگیری برای حذف کل ماده درصورتی که اصل ماده رأی نیاورد.
۷-پیشنهادهای جدید نمایندگان
۸-ارجاع به کمیسیون، به تشخیص رئیس جلسه (درصورتی که پیشنهادهای فوق‌الذکر رأی نیاورد.)
تبصره ۱- درصورت تصویب پیشنهاد بازگشت به لایحه دولت یا طرح اصلی، پیشنهاد بندهای (۳) و (۴) پذیرفته میشود.
تبصره۲-ارجاع طرح یا لایحه یا مواردی از آن از جلسه علنی به کمیسیون به‌جز آنچه که در این آیین‌نامه بهطور صریح تعیین شده است با پیشنهاد رئیس جلسه و تصویب مجلس انجام میشود. ارجاع باید به همان کمیسیون گزارش دهنده صورت گیرد. کمیسیون باید فقط موارد ارجاعی را رسیدگی و گزارش خود را ظرف یک هفته به هیأت رئیسه تسلیم نماید تا با تعیین اولویت در دستور هفتگی درج شود.
ماده ۱۵۶–اصلاحاتى که در مادهاى پیشنهاد مىگردد قبل از خود ماده درباره آنها در مجلس رأى گرفته مىشود.
ماده ۱۵۷–هنگام بحث نسبت به هر ماده، هرگاه پیشنهاد حذف تمام یا قسمتى از ماده یا رفع ابهام از آن بشود، پس از توضیح پیشنهاد دهنده و اظهارات یک مخالف و یک موافق نسبت به پیشنهاد أخذ رأى به عمل خواهد آمد. درصورت تصویب پیشنهاد، نسبت به بقیه ماده بحث و أخذ رأى به عمل خواهد آمد.
مبحث سوم – مراحل بررسى و تصویب طرحها و لوایح فوریتی
اول- کلیات
ماده ۱۵۸–طرحها و لوایح فورى عبارتند از یک فوریتى، دوفوریتى و سه فوریتى
ماده ۱۵۹–وقتى که فوریت طرح یا لایحهاى تقاضا مىشود، پس از توضیح پیشنهادکننده یا یکى از پیشنهادکنندگان و اظهارات مخالف و موافق، نسبت به فوریت، رأى گرفته مىشود. درصورتى که تقاضاى فوریت ضمن طرح یا لایحه مطرح نشده باشد، پانزده نفر از نمایندگان نیز مىتوانند کتباً تقاضاى فوریت آن طرح یا لایحه را بنمایند. تصویب فوریت طرحها و لوایح با توجه به درجه فوریت به ترتیب ذیل مىباشد:
۱-یکفوریت؛ با صحبت یک مخالف و یک موافق و با رأى اکثریت مطلق حاضران
۲-دو و سه فوریت؛ با صحبت دو مخالف و دو موافق و به ترتیببا رأى اکثریت دوسوم حاضران و دوسوم مجموع نمایندگان
تبصره-هیأت رئیسه موظف است طرحها و لوایح داراى فوریت را حداقل یکساعت قبل از طرح فوریت آنها در جلسه علنى تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار دهد.
ماده ۱۶۰–اصل بر عادى بودن رسیدگى طرحها و لوایح است. بنابراین فوریت آنها باید مبیّن ضرورت و یا حالت استثنائى و مستند به دلایل ذیل باشد:
۱-یک فوریت؛ نیاز فورى جامعه و اولویت طرح و یا لایحه مورد نظر نسبت به سایر موارد مطروحه
۲-دوفوریت؛ ضرورت جلوگیرى از وقوع خسارت احتمالى و فوت فرصت
۳-سه فوریت؛ حالت کاملاً اضطرارى و حیاتى و براى مقابله سریع با خسارت حتمى
ماده ۱۶۱–در طرحها و لوایحى که فوریت آنها تصویب شده باشد، ابتداء نسبت به اصل آن مذاکره مىشود و پس از آن براى ورود به شور در ماده واحده یا مواد، رأى گرفته مىشود و آنگاه راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره و أخذ رأى به عمل مىآید.
ماده ۱۶۲–با تقاضاى دولت یا پانزده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس قبل از ورود به شور در ماده واحده یا مواد طرح و یا لایحه مىتوان از آن سلب فوریت بهطور مطلق، و یا سلب یک فوریت از دو فوریت، و یا یک یا دو فوریت از طرحها و لوایح سه فوریتى نمود. تقاضاى فوریت یا سلب فوریت براى هر طرح و یا لایحه فقط یک‌بار امکانپذیر است.
دوم – طرحها و لوایح یک فوریتى
ماده ۱۶۳–طرحها و لوایح یک فوریتى، پس از تصویب فوریت، به کمیسیون‌هاى اصلى و فرعى ارجاع مىشود تا خارج از نوبت مورد بررسى و تصویب قرار گیرد. گزارش کمیسیون درباره این طرحها و لوایح حداقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس چاپ و بین نمایندگان توزیع مىشود.
ماده ۱۶۴–طرحها و لوایح یک فوریتى یک شورى است و پس از وصول گزارش کمیسیون، خارج از نوبت در دستور کار مجلس قرار مىگیرد و یک نوبت درباره آن شور به عمل مىآید، بدین‌ترتیب که ابتداء نسبت به اصل و سپس در باب ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و أخذ رأى مىشود.
سوم- طرحها و لوایح دوفوریتى
ماده ۱۶۵–نحوه رسیدگى به طرحها و لوایح دو فوریتى به شرح زیر مىباشد:
۱-حداکثر چهار ساعت پس از تصویب فوریت، طرح یا لایحه چاپ و توزیع و به کمیسیون ذیربط ارجاع میشود.
۲-حداکثر بیست ساعت پس از تصویب فوریت، پیشنهاد نمایندگان به کمیسیون مربوط تسلیم میشود.
۳-حداکثر هفتاد و دو ساعت پس از تصویب فوریت گزارش کمیسیون، در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
تبصره- چنانچه کمیسیون در مهلت فوق گزارش خود را ارائه ننماید طرح یا لایحه در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد.
۴-حداقل یکساعت قبل از شروع مذاکرات، پیشنهادهای نمایندگان چاپ و توزیع میشود.
چهارم – طرحها و لوایح سه فوریتى
ماده ۱۶۶–در طرحها و لوایح سه فوریتى، پس از تصویب فوریت بلافاصله کلیات و سپس در همان جلسه نسبت به ماده واحده یا هر یک از مواد مذاکره و رأىگیرى مىشود.
پیشنهاد نمایندگان قبل از ورود به ماده واحده یا هریک از مواد پذیرفته مىشود و نسبت به آنها پس از اظهارات یک مخالف و یک موافق و نماینده دولت أخذ رأى به عمل مىآید.
مبحث چهارم- بررسى طرحها ولوایح طبق اصل هشتادوپنجم (۸۵) قانون اساسی
ماده ۱۶۷–در مواردى که مجلس ضرورى تشخیص دهد، طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسى اختیار تصویب آزمایشى بعضى از قوانین را که جنبه دائمى دارند به کمیسیون‌هاى خود و تصویب دائمى اساسنامه سازمانها، شرکتها، مؤسسات دولتى یا وابسته به دولت را به کمیسیون‌هاى خود یا به دولت تفویض مىکند.
تبصره۱-دولت باید حداقل ششماه قبل از پایان مدت آزمایشی قانون مذکور جهت تمدید یا تعیین تکلیف دائمی آن، اقدام قانونی لازم را معمول دارد.
هیأت رئیسه موظف است از طریق لایحه یا طرح ترتیبی اتخاذ نماید که تا پایان زمان آزمایشی، تعیین تکلیف شده باشد.
طرح یا لایحه می‌تواند به صورت ماده واحده و بدون تغییرات یا با اصلاح موادی از قانون آزمایشی تنظیم شود.
تبصره ۲- پس از انقضای زمان آزمایشى، اینگونه قوانین اعتبار قانونى نخواهند داشت.
تبصره ۳- مدت اجرای اصلاحیه‌‌های قانون آزمایشی و برنامه توسعه تابع مدت اجرای اصل قانون خواهد بود.
ماده ۱۶۸–هرگاه دولت یا پانزده نفر از نمایندگان قبل از شروع رسیدگی نهائی در مجلستقاضاى ارجاع طرح یا لایحهاى را طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی به کمیسیون یا کمیسیون‌هاى مجلس و یا دولت بنماید، این تقاضا در جلسه علنى اعلام و به ترتیب در دستور کار مجلس قرار مىگیرد.
ماده ۱۶۹–هنگام طرح تقاضاى مزبور در مجلس، نماینده دولت و یا نماینده منتخب تقاضاکنندگان، دلایل ضرورت ارجاع طرح و یا لایحه را حداکثر به مدت ده دقیقه بیان مىنماید و سپس دو نفر مخالف و دو نفر موافق که قبلاً ثبت‌نام کرده‌اند و درصورت عدم ثبت نام، در مجلس نوبت گرفتهاند، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت کرده و آنگاه رأىگیرى مىشود.
ماده ۱۷۰–پس از موافقت مجلس، طرح یا لایحه به کمیسیون فرستاده مىشود. ترتیب رسیدگى این قبیل طرحها و لوایح در کمیسیون همان ترتیب رسیدگى و تصویب طرحها و لوایح در مجلس خواهد بود، اما مناط در تصویب رأى حداقل دوسوم اعضای کمیسیون مىباشد.
ماده ۱۷۱–پس از تصویب طرح یا لایحه در کمیسیونها، تعیین مدت اجراى آزمایشى آن در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت، به این ترتیب که مصوبه کمیسیون به همراه پیشنهاد مدت اجراء، چهل و هشت ساعت قبل از طرح در مجلس تکثیر و دراختیار نمایندگان قرار گیرد.
هنگام طرح تعیین مدت در جلسه علنى، درصورتى که پیشنهاد دیگرى نباشد، نسبت به پیشنهاد کمیسیون رأىگیرى مىشود. درغیراین صورت، نسبت به پیشنهاد نمایندگان به ترتیب وصول در جلسه علنى پس از صحبت یک مخالف و یک موافق رأىگیرى خواهد شد.
تبصره ۱- مسکوت ماندن اینگونه طرحها و لوایح تا قبل از تصویب مدت اجرای آزمایشی آن طبق روال بررسی طرحها و لوایح قابل طرح است.
تبصره۲-چنانچه پانزده نفر از نمایندگان تقاضای لغو رسیدگی طرح یا لایحه طبق اصل هشتاد و پنجم (۸۵) قانون اساسی را تا قبل از تأیید شورای نگهبان از مجلس داشته باشند این تقاضا در همان جلسه اعلام و در جلسه بعد طبق ماده(۱۶۹)آیین‌نامه داخلی مطرح میگردد و درصورت تصویب این تقاضا، رسیدگی به لایحه یا طرح طبق آیین‌نامه داخلی ادامه می‌یابد.
ماده ۱۷۲–درصورتى که مجلس تصویب دائمى اساسنامه سازمانها، شرکتها، مؤسسات دولتى و یا وابسته به دولت را به دولت واگذار کند، اساسنامه باید در جلسات هیأت وزیران مطرح شود و به تصویب برسد.ترتیب رسیدگى و تصویب اساسنامههاى مذکور طبق آیین‌نامه داخلى هیأت وزیران خواهد بود.
مبحث پنجم – نحوه بررسى موارد خاص و مهم
اول – نحوه تصویب معاهدات و قراردادهاى بینالمللى
ماده ۱۷۳–در تقدیم لوایح قانونى که در آنها، دولت تقاضاى تصویب عهدنامه، مقاولهنامه، قرارداد و یا موافقتنامه بینالمللى و یا الحاق به پیمان‌هاى بینالمللى را دارد، متن کامل آنها باید جهت بررسى ضمیمه لوایح تقدیمى مذکور باشد.
ماده ۱۷۴–موارد مذکور در ماده (۱۷۳) پس از اعلام وصول در مجلس، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع مىشود و به کمیسیون مربوطه ارجاع مىگردد.
ماده ۱۷۵–درصورتى که دولت براى موارد مذکور در ماده (۱۷۳) قید مهم قائل شده باشد و یا کمیسیون مربوط تا یک هفته پس از وصول و یا پانزده نفر نمایندگان، چنین قیدى را پیشنهاد کنند، رسیدگى به این قید بلافاصله در دستور کار مجلس قرار مىگیرد تا پس از پیشنهاد و اظهارات یک مخالف و یک موافق (هر یک پنج دقیقه) به رأى گذاشته شود.
ماده ۱۷۶–درصورتى که قید اهمیت بهتصویب مجلس نرسد یا
در این‌باره از ناحیه دولت یا کمیسیون مربوط یا پانزده نفر از نمایندگان
تقاضایى به عمل نیاید عهدنامه، مقاولهنامه، قرارداد و یا موافقتنامه، عادى تلقى
شده و مجلس بهصورت یک شورى آن را مورد رسیدگى قرار خواهد داد، بدین‌ترتیب که پس
از صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام حداکثر به مدت پانزده
دقیقه) و صحبت سخنگوی کمیسیون و نماینده دولت به رأى گذاشته مىشود.
ماده ۱۷۷–درصورتى که مجلس قید اهمیت را تصویب کند، رسیدگى به آن دو شورى و به‌ترتیب زیر خواهد بود:
۱-در شور اول درباره کلیات، با درنظرگرفتن مواد مربوطه، بحث و اعتراضات وارده به بعضى از شرایط و مواد قرارداد به عنوان پیشنهاد کتبى به کمیسیون ارجاع خواهد شد. این پیشنهادها باید بیست و چهار ساعت قبل از طرح در کمیسیون، چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
۲-در شور دوم، کمیسیون، موارد اعتراض و پیشنهادهاى نمایندگان و همچنین نظرخود را درباره این موارد، همراه با تصویب و یا رد مواد، بدون واردکردن تغییرات، در مجلس مطرح مىکند، آنگاه درباره موارد اعتراض نمایندگان، که بهطور کتبى و در مهلت مقرر به کمیسیون داده شده باشد، به‌ترتیب، نماینده اعتراض کننده، یک مخالف و یک موافق، هرکدام به مدت پنج دقیقه، صحبت مىکنند و سپس درباره وارد بودن یا نبودن اعتراض رأىگیرى به عمل مىآید.پس از پایان یافتن رأىگیرى نسبت به اعتراضات، در صورتى که مجلس آنها را وارد بداند، دولت موظف مىشود در مسائل مورداعتراض با طرف متعاهد مجدداً وارد مذاکره و گفتگو شود. در این صورت، لایحه تا پایان مذاکرات مجدد در دستور مجلس باقى خواهد بود. در صورت قبول اعتراضات و پیشنهادها متن اصلاحى تصویب شده تلقى خواهد شد و در غیراین صورت، آخرین پیشنهاد دولت درمورد اصل قرارداد با صحبت یک مخالف و یک موافق، هریک به مدت پنج دقیقه، در مجلس به رأى گذاشته خواهد شد.
دوم – اصلاح جزئى در خطوط مرزها
ماده ۱۷۸–در لایحه تقدیمى مربوط به اصلاح جزئى در خطوط مرزى، متن کامل عهدنامه بینالمللى آن، که براساس اصل هفتاد و هشتم (۷۸) قانون اساسى تنظیم شده باشد، جهت بررسى باید ضمیمه گردد. متن این عهدنامه پس از اعلام وصول، بلافاصله چاپ و بین نمایندگان توزیع و همزمان به کمیسیون امنیت ملى و سیاست خارجى ارجاع مىشود.
ماده ۱۷۹–کمیسیون مذکور در ماده قبل، پس از کسب نظر مشورتى کمیسیون قضائى و حقوقى و با دعوت از نماینده شوراىعالى امنیت ملى و نمایندگان پیشنهاد دهنده، به بررسى همهجانبه موضوع مىپردازد و ظرف یکماه گزارش تفصیلى خود را مبنى بر قبول یا رد عهدنامه به ضمیمه پیشنهادهاى اساسى به هیأت رئیسه ارسال مىدارد.
ماده ۱۸۰–لوایح مربوط به عهدنامههاى اصلاح جزئى در خطوط مرزى همانند سایر عهدنامههاى بینالمللى مهم دو شورى خواهد بود و به همان ترتیب نیز موردبررسى قرار خواهد گرفت. این نوع عهدنامهها، در صورتى که صرفاً براى اصلاحات جزئى، با درنظرگرفتن مصالح کشور و رعایت اصل هفتاد و هشتم (۷۸)قانون اساسى دو طرفه باشد و به استقلال و تمامیت ارضى کشور لطمه نزند، با تصویب چهارپنجم مجموع نمایندگان مجلس معتبر خواهد بود.
سوم – محدودیت‌هاى ضرورى
ماده ۱۸۱–براساس اصل هفتاد و نهم (۷۹) قانون اساسى، در حالت جنگ و شرایط اضطرارى نظیر آن که دولت حق دارد با تصویب مجلس شوراى اسلامى محدودیت‌هاى ضرورى برقرار نماید، قبل از اعمال محدودیت، متن کامل و دقیق محدودیت‌هاى ضرورى با دلایل توجیهى لازم، همراه با لایحه قانونى جهت بررسى تقدیم مجلس مىشود.
تبصره-چنانچه دولت بدون کسب مجوز مبادرت به اعمال محدودیت نماید، رئیس مجلس موظف است تقدیم لایحه محدودیت را از رئیس جمهور مطالبه کند. دراینخصوص، حق سؤال یا استیضاح رئیس جمهور و وزیران براى نمایندگان محفوظ خواهد بود.
ماده ۱۸۲–رسیدگى به لایحه محدودیت‌هاى ضرورى یک شورى است و در صورت تصویب مجلس، مدت اعمال آن بههرحال نمىتواند بیش از سى‌روز باشد. در صورتى که پس از انقضای این مدت ضرورت همچنان باقى باشد دولت موظف است مجدداً از مجلس کسب مجوز کند.
چهارم- سایر موارد
ماده ۱۸۳–براساس اصول هشتادم (۸۰)، هشتاد و دوم (۸۲)، هشتاد و سوم (۸۳) و یکصد و سى و نهم (۱۳۹) قانون اساسى، اقدامات دولت در موارد ذیل قبلاً باید بهتصویب مجلس برسد:
۱-گرفتن و دادن وام یا کمکهاى بلاعوض داخلى و خارجى
۲-استخدام کارشناسان خارجى در موارد ضرورى
۳-فروش بناها و اموال دولتى و نفایس ملى بهاستثناى نفایس ملى منحصر به فرد که درهر صورت قابل فروش نخواهد بود.
۴-صلح دعاوى راجع به اموال عمومى و دولتى یا ارجاع آن به داورى که طرف دعوی خارجى باشد و همچنین در موارد مهم داخلى
در تمام موارد مذکور، دولت موظف است متن تفصیلى آنها را همراه با لایحه قانونى تقدیم مجلس نماید تا بهصورت یک شورى مورد رسیدگى قرارگیرد، بدین‌ترتیب که پس از گزارش کمیسیون مربوط و صحبت دو مخالف و دو موافق در کلیات و جزئیات (هرکدام به مدت پانزده دقیقه) براى تصویب بهرأى گذاشته مىشود.
مبحث ششم- نحوه بررسى برنامه و بودجه سالانه
کل کشور
اول – تصویب برنامه توسعه
ماده ۱۸۴–رسیدگی به لوایح برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران یک‌شوری و بهشرح زیر خواهد بود:
الف-نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه برنامه ظرف پنج روز (بدون احتساب ایام تعطیل) پیشنهادهای خود درمورد کلیات و جزئیات برنامه را به کمیسیون تخصصی ذیربط ارائه می‌نمایند.
ب-کمیسیونهای تخصصی مکلفند حداکثر ده روز پس از چاپ و توزیع لایحه نسبت به بررسی مفاد برنامه شامل مواد، تبصره‌ها، جداول و ضمایم و نیز پیشنهادهای نمایندگان اقدام و گزارش خود را به کمیسیون تلفیق رسیدگی‌کننده ارائه نمایند.
ج-کمیسیون تلفیق موظف است پس از پایان مهلت مذکور در بند (ب) به گزارشهای کمیسیونهای تخصصی و کلیات و جزئیات برنامه و پیشنهادهای نمایندگان حداکثر ظرف سه هفته رسیدگی و گزارش نهائی خود را به مجلس ارائه نماید.
د-در صحن جلسه علنی پس از ارائه گزارش کمیسیون تلفیق، ابتداء کلیات برنامه مورد بحث قرار می‌گیرد. در کلیات پنج نفر مخالف و پنج نفر موافق به‌ترتیب یک نفر مخالف و یک نفر موافق و حداکثر هر نفر پانزده دقیقه دیدگاههای خود را مطرح می‌کنند. پس از آن کمیسیون و دولت هرکدام حداکثر چهل و پنج دقیقه برای دفاع زمان خواهند داشت. سپس راجع به کلیات برنامه رأیگیری خواهد شد.در بررسی کلیات، کفایت مذاکرات پذیرفته نمی‌شود.
ه-پس از تصویب کلیات، رسیدگی به جزئیات برنامه آغاز و به مواد و تبصره‌ها و جداول برنامه به‌ترتیب رسیدگی میشود. در این بخش جایگزین متن ماده، یا جزئی از ماده و یا تبصره لایحه دولت، حذف کل، مصوبات جایگزینی کمیسیونهای تخصصی و پیشنهادهای چاپ شده نمایندگان برای هر ماده یا تبصره یا هریک از اجزاء درصورتی که آن جزء ماهیت مستقل داشته باشد و حذف جزء و پیشنهادهای چاپ شده کمیسیونهای تخصصی به‌ترتیب مورد رسیدگی قرار می‌گیرند. سپس درمورد اصل ماده یا تبصره یا اجزاء درصورتی که ماهیت مستقل داشته باشند، رأیگیری خواهد شد.
چنانچه اصل رأی نیاورد، موضوع برای رسیدگی مجدد به کمیسیون تلفیق برگشت داده خواهد شد تا در اسرع وقت و حداکثر طبق مهلتی که هیأت‌رئیسه تعیین خواهد کرد، گزارش مجدد خود را به مجلس ارائه دهد. نمایندگان میتوانند حداکثر تا پایان همان روز پیشنهادهای خود را به کمیسیون تسلیم نمایند.
و-مادام که لایحه برنامه در صحن مجلس مورد بررسی است، مجلس نطق نخواهد داشت و هیچ طرح یا لایحه‌ای جز طرحها و لوایح سه‌فوریتی و نیز تحقیق و تفحص، استیضاح و رأی اعتماد در دستور قرار نخواهد گرفت و مجلس در تمامی ایام به‌جز ایام تعطیل حداقل شش و حداکثر هشت ساعت جلسه علنی خواهد داشت.درموارد استثناء با تصویب مجلس، این زمان تا ده ساعت قابل افزایش است.
ز- مهلتهای مذکور در بندهای (ب) و (ج) حسب مورد با تصویب هیأت‌رئیسه تا دو برابر قابل افزایش است.
ماده ۱۸۵–اصلاح قانون برنامه توسعه در ضمن لایحه بودجه مبتنی بر آن برنامه و نیز دیگر طرحها و لوایح با رأی دوسوم نمایندگان حاضر پذیرفته میشود و هرگونه اصلاح نیز با رأی دوسوم نمایندگان معتبر خواهد بود.
دوم – تصویب بودجه سالانه کل کشور
ماده ۱۸۶–دولت موظف است لایحه بودجه سالانه کل کشور را حداکثر تا پانزدهم آذرماه هر سال به مجلس تسلیم نماید. نحوه رسیدگی به لایحه بودجه، یک‌شورى خواهد بود و ترتیب رسیدگى بهشرح ذیل مىباشد:
۱-نمایندگان مجلس از زمان چاپ و توزیع لایحه بودجه سالانه کل کشور و پیوستها و سوابق آن تا مدت ده روز مىتوانند پیشنهادهاى خود را به کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس تقدیم نمایند.
۲-کمیسیون‌هاى تخصصى موظفند حداکثر تا پانزده روز پس از چاپ و توزیع لایحه، گزارش خود را به کمیسیون تلفیق تقدیم نمایند.
۳-کمیسیون تلفیق موظف است حداکثر ظرف پانزده روز پس از پایان مهلت گزارش کمیسیون تخصصی، ضمن رسیدگى به گزارش کمیسیون‌هاى تخصصى گزارش نهائى خود را تنظیم و به مجلس شوراى اسلامى تقدیم نماید. مهلت رسیدگی کمیسیون تلفیق حداکثر تا پانزده روز با موافقت هیأت رئیسه قابل تمدید می‌باشد.
۴-در جلسه علنى، پس از رسیدگى به کلیات بودجه و تصویب آن، به پیشنهادهاى مربوط به درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار بودجه عمومى دولت رسیدگى و سقف آن بهتصویب خواهد رسید. پس از آن پیشنهادهاى مربوط به تبصره‌ها و ردیفها رسیدگى مىگردد.
تبصره۱-در جلسه علنى، تنها پیشنهادهایى که توسط نمایندگان و کمیسیونها در زمان مقرر دریافت و به چاپ رسیده، مشروط به عدم مغایرت با قانون برنامه، قابل طرح مىباشد. پیشنهادهایی که منبع درآمد مشخصی نداشته باشد قابل طرح نخواهد بود و پیشنهادهایی که مازاد بر سرجمع نباشد زمانی قابل طرح است که ردیف مشخص جایگزین را معین نماید. تشخیص موارد مذکور با رئیس جلسه خواهد بود.
تبصره۲-نحوه رسیدگى به متمم، اصلاحیههاى بودجه و سایر مواردى که در این ماده پیشبینىنشده طبق مقررات معمول در این آیین‌نامه خواهد بود.
تبصره۳-درصورت عدم تصویب کلیات لایحه بودجه، فقط برای یک‌بار موضوع به کمیسیون تلفیق ارجاع میشود تا حداکثر ظرف هفتاد و دو ساعت گزارش اصلاحی خود را به مجلس ارائه نماید.
ماده ۱۸۷–جلسات مجلس برای رسیدگی به بودجه سالانه باید بلاانقطاع در کلیه ایام هفته غیراز جمعه و تعطیلات رسمى، حداقل روزى چهار ساعت منعقد گردد و تا موقعى که شور و مذاکره پایان نیافته و رأى مجلس أخذ نشده است از دستور خارج نمىشود و هیچ لایحه یا طرح دیگر نمىتواند مطرح باشد مگر لایحه یک یا چنددوازدهم بودجه درصورت ضرورت
تبصره-اگر مطالب فورى و فوتى اعم از طرحها و لوایح دوفوریتى و غیره پیش آید که به تشخیص مجلس تأخیر آن موجب زیان جبرانناپذیرى باشد، در این صورت براى طرح و تصویب آن زمان مشخصى معین مىشود.
ماده ۱۸۸–چنانچه لایحه بودجه سالانه کشور تا تاریخ تعیین شده در این آیین‌نامه به مجلس تسلیم نشود دولت موظف است لایحه چنددوازدهم بودجه را نیز به مجلس تسلیم نماید.
این لایحه پس از چاپ و توزیع در دستور کار مجلس قرار می‌گیرد. ابتداء نماینده دولت و سپس دو مخالف و دو موافق به ترتیب هرکدام به مدت پنج دقیقه صحبت می‌کنند و سپس کلیات لایحه به رأی گذاشته میشود. درصورت تصویب، رسیدگی به لایحه در ردیف اول دستور جلسه علنی بعد قرار می‌گیرد. در وقت رسیدگی ابتداء پیشنهاد نمایندگان درخصوص میزان چنددوازدهم مطرح و درصورت عدم تصویب نسبت به عدد چنددوازدهم پیشنهادی دولت رأیگیری میشود.
تبصره ۱- مجلس چنددوازدهم بودجه را بر مبنای آخرین قانون بودجه سالانه مصوب مجلس رسیدگی می‌نماید.
تبصره ۲- حداکثر مدتی که مجلس می‌تواند برای بودجه چنددوازدهم تصویب نماید سه‌دوازدهم است.
مبحث هفتم – تفسیر قوانین
ماده ۱۸۹–رسیدگى به طرحها و لوایح مربوط به شرح و تفسیر قوانین عادى یک شورى است و مى‌تواند با فوریت مورد مذاکره قرارگیرد، در تفسیر قوانین بحث در کلیات و جزئیات از هم تفکیک نمىشود.
ماده ۱۹۰–درصورتى که استفساریه بهصورت عادى و یک فوریتى باشد، پس از گزارش کمیسیون و توضیح سخنگو، یک مخالف و یک موافق، هر یک به مدت ده دقیقه صحبت خواهند کرد. با پیشنهاد رئیس و یا ده نفر از نمایندگان و تصویب مجلس مدت صحبت و تعداد مخالف و موافق تا دوبرابرقابل تغییر است. در مورد تفسیر قوانین نماینده دولت هم مى‌تواند صحبت کند.
ماده ۱۹۱–درصورتى که گزارش کمیسیون و همینطور پیشنهادهاى دیگر که به کمیسیون رسیده است، به تصویب مجلس نرسد، هر نماینده مى‌تواند نظر خود را کتباً به هیأت رئیسه بدهد. پیشنهادها به ترتیب وصول مورد بحث قرار مىگیرد و اگر پیشنهادى به تصویب نرسید موضوع براى بحث بیشتر به کمیسیون ارجاع مىشود.
ماده ۱۹۲–درصورتى که تفسیر بهصورت دوفوریتى و سه فوریتى باشد همانند دیگر طرحها و لوایح دوفوریتى و سهفوریتى مورد رسیدگى قرار مىگیرد.
مبحث هشتم – نکات مشترک مربوط به بررسى طرحها و لوایح
ماده ۱۹۳–در مواردى که طرح یا لایحه قانونى مربوط به امور داخلى مجلس نباشد، ازطریق هیأت رئیسه به وزیر یا مسؤول اجرائى مربوطه رسماً اطلاع داده مىشود تا خود یا معاون او که رسماً به مجلس معرفى شده در جلسه علنى حاضر شود و در مذاکرات شرکت نماید. درصورت اطلاع و عدم حضور وزیر یا معاون بدون عذر موجه، ازطرف رئیس مجلس مؤاخذه خواهد شد. به هر صورت، در همان جلسه، حتى با عدم حضور وزیر یا مسؤول اجرائى مربوطه، طرح یا لایحه مورد بررسى قرار خواهد گرفت و اتخاذ تصمیم خواهد شد.
ماده ۱۹۴–سؤالات توضیحى نمایندگان، در شور اول یا دوم طرحها و لوایح که مربوط به موضوعات مورد بحث باشد، در مجلس کتباً به رئیس مجلس تقدیم مىشود. رئیس این سوالات را به سخنگوی کمیسیون مربوط یا به نماینده دولت مىدهد تا به هنگام توضیح و یا توجیه به آن پاسخ داده شود.
ماده ۱۹۵–درصورتى که حداقل بیست و پنج نفر از نمایندگان تا قبل از اتمام رسیدگی نهائی در مجلسکتباً از مجلس تقاضا کنند که طرح یا لایحه قانونى واصل شده به مجلس براى مدت معینیمسکوت بماند، پس از توضیح یکى از پیشنهاد دهندگان به مدت پنج دقیقه و پاسخ آن از طرف یک مخالف به‌مدت حداکثر پنج دقیقه، رأى گرفته مىشود. تقاضاى مسکوت ماندن لایحه بدون موافقت معاون حقوقی و امور مجلس رئیس جمهور یاوزیر یا معاون امورمجلس ذىربط پذیرفته نخواهد شد.
تقاضاى مسکوت ماندن در هر طرح و لایحه فقط براى یک مرتبه مجاز خواهد بود. هیأت رئیسه موظف است پس از گذشت مدت مسکوت ماندن، طرح یا لایحه را مجدداً در دستور کار مجلس قرار دهد.
تبصره-چنانچه تقاضاى مسکوت ماندن براى انجام اصلاحات طرح یا لایحه باشد پس از تصویب مسکوت ماندن به کمیسیون ذىربط جهت انجام اصلاحات ارجاع مىگردد.نحوه رسیدگى به اصلاحات همچون رسیدگى در شور دوم طرحها و لوایح خواهد بود.
ماده ۱۹۶–اخطار راجع به منافى بودن طرحها و لوایح و سایر موضوعات مورد بحث در مجلس با قانون اساسى مقدم بر اظهارات دیگر است و مذاکرات در موضوع اصلى را متوقف مىکند. این اخطار باید قبل از رأیگیری و با استناد به اصل مربوطه حداکثر ظرف سه دقیقه به عمل آید. درصورتى که رئیس مجلس اخطار را وارد بداند بدون بحث از مجلس نظرخواهى مىنماید چنانچه مجلس اخطار را وارد دانست رئیس نسبت به پذیرش اصلاحات پیشنهادى یا حذف مورد اشکال یا ارجاع آن به کمیسیون گزارشدهنده جهت بررسى مجدد اقدام خواهد کرد.
ماده ۱۹۷–درصورتى که نمایندگان نسبت به اجراى آیین‌نامه داخلى مجلس تخلفى را که مربوط به همان جلسه باشد مشاهده نمایند، حق دارند بلافاصله مورد تخلف را قبل از رأیگیری و با استناد به ماده مربوطه بدون خروج از موضوع حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند و اگر مربوط به آن جلسه نباشد بعد از نطق و یا پایان جلسه، قبل از اعلام ختم آن حداکثر ظرف سه دقیقه تذکر دهند چنانچه رئیس تذکر را وارد بداند موظف است به آن ترتیب اثر دهد.
ماده ۱۹۸–اخطار و تذکر پس از رأیگیری در مجلس درباره موضوع رأیگیری شده پذیرفته نمی‌شود و مصوبات مجلس قابل تغییر یا اصلاح یا ارجاع به کمیسیون نیست و باید مراحل تعیین شده در این آیین‌نامه اجراء شود.
مبحث نهم- ارجاع مصوبات مجلس به شوراى نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام و مراحل رسیدگى به آنها
ماده ۱۹۹–کلیه مصوبات مجلس رسماً به شوراى نگهبان فرستاده مىشود. درصورتى که شورا ظرف ده روز پس از وصول یا پس از انقضاى ده روز تمدید مذکور در اصل نود و پنجم (۹۵) قانون اساسى، مخالفت خود را اعلام نکرد، طبق اصل نود و چهارم(۹۴)قانون اساسى، مصوبات از طرف مجلس جهت امضاء و ابلاغ به ریاست جمهورى ارسال مىشود.
تبصره- روز وصول مصوبه و روز اعلام نظر شوراى نگهبان به مجلس جزء مهلتهاى مقرر محسوب نمىگردد.
ماده ۲۰۰–مصوبات مجلس تا زمان اعلام نظر نهائى شوراى نگهبان از دستور خارج نمىشود.شوراى نگهبان، درصورت رد مصوبات مجلس، موظف است علت رد را صریحاً به مجلس گزارش نماید تا بلافاصله تکثیر و توزیع شود.
ماده ۲۰۱–مصوبات عادى و یک فوریتى مجلس که از طرف شوراى نگهبان رد شده به کمیسیون مربوطه ارسال مىشود و با اعلام وقت قبلى با حضور نماینده شوراى نگهبان، موارد اعتراض براى اصلاح مورد بحث قرار مىگیرد. درصورت عدم حضور نماینده شوراى نگهبان در موعد اعلام شده، کمیسیون با ملحوظ نمودن نظر شوراى نگهبان کار خود را انجام مىدهد.
نمایندگانى که پیشنهاد اصلاحى داده‌اند، در این مرحله مىتوانند در کمیسیون شرکت نمایند. نظر کمیسیون همراه پیشنهادهاى نمایندگان در مجلس مطرح مىشود و طبق معمول شور دوم مورد بحث و رأى قرار مىگیرد.
چنانچه درمورد مادهاى، کمیسیون نیز همراه پیشنهادهاى دیگر پیشنهاد داده باشد، اول پیشنهاد کمیسیون به رأى گذاشته مىشود و درصورت عدم تصویب، پیشنهادهاى دیگر مطرح مىشود.
درصورت عدم تصویب پیشنهاد کمیسیون و یا پیشنهادهاى قبلى نمایندگان در مجلس، پیشنهادهاى جدید پذیرفته مىشود و درباره آنها بحث و رأىگیرى به‌عمل مىآید.
تبصره ۱- پس از ایراد شوراى نگهبان، دولت حق پیشنهاد اصلاح لایحه را ندارد مگر در موارد ایراد شوراى نگهبان
تبصره۲-شوراى نگهبان نمىتواند پس از گذشت مهلتهاى مقرر و رفع ایراد در نوبت اول، مجدداً مغایرت موارد دیگرى را که مربوط به اصلاحیه نمىباشد بعد از گذشت مدت قانونى به مجلس اعلام نماید مگر در رابطه با انطباق با موازین شرعى
تبصره ۳- اگر با اصلاح ماده مورد ایراد شوراى نگهبان، ماده به کلى خاصیتش را از دست بدهد، مىتوان آن را حذف کرد.
ماده ۲۰۲–پس از بررسى گزارش کمیسیون که در آن نظر شوراى نگهبان ملحوظ شده است و رأىگیرى نسبت به آن، مصوبه مجدداً به شوراى نگهبان ارسال مىشود. اگر این مصوبه هنوز وافى به نظرات شوراى نگهبان نباشد، مجدداً در مجلس مطرح مىگردد، درصورتى که مجلس با درنظرگرفتن حفظ مصلحت‌نظام همچنان بر رأى خود باقى باشد رئیس مجلس مصوبه مذکور را به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارسال مىدارد. مجمع موظف است تنها در موارد اختلاف و دیگر موارد مربوط به آن اظهارنظر قطعى نموده و گزارش آن را جهت طى مراحل بعدى به رئیس مجلس اعلام نماید.
مبحث دهم – تقاضای همه‌پرسی
ماده ۲۰۳–برای بررسی تقاضای همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (۵۹) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، کمیسیون ویژه‌ای مرکب از پانزده نفر از نمایندگان با رأی مستقیم مجلس شورای اسلامی تشکیل میشود تا مطابق مقررات حاکم بر تشکیل و نحوه اداره کمیسیونهای دیگر موضوع را بررسی و گزارش خود را به مجلس شورای اسلامی تقدیم نماید.
تبصره ۱- رسیدگی به درخواست همه‌پرسی یک‌شوری است. درصورت تقاضای فوریت برای آن مطابق مواد مربوطه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
تبصره ۲- مدت زمان صحبت مخالفان و موافقان در صحن علنی مجلس حداکثر چهار ساعت و برای هر نفر حداکثر پانزده دقیقه خواهد بود.
نحوه ثبت نام و نطق مخالفان و موافقان مطابق ماده (۱۱۵) آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی خواهد بود. نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون ویژه هرکدام میتوانند تا یک ساعت توضیحات خود را ارائه دهند.
تبصره ۳- پس از پایان مذاکرات، رأیگیری علنی و با ورقه به‌عمل خواهد آمد. نحوه رأیگیری به‌ترتیب زیر خواهد بود:
الف- اصل مصوبه کمیسیون ویژه
ب- پیشنهاد جایگزین اصل درخواست اولیه
ج- پیشنهاد جایگزین کمیسیونهای فرعی به‌ترتیب وصول
د- پیشنهاد جایگزین نمایندگان به‌ترتیب وصول
تبصره۴-در مرحله طرح هریک از پیشنهادات علاوه بر پیشنهاد دهنده یک موافق و یک مخالف و نماینده دولت و سخنگوی کمیسیون هر یک حداکثر به‌مدت ده دقیقه میتوانند صحبت کنند.
تبصره۵-مناط تصویب درخواست همه‌پرسی موضوع اصل پنجاه و نهم (۵۹) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، رأی مثبت حداقل دوسوم مجموع نمایندگان خواهد بود.
فصل دوم – نحوه بررسى و رأى اعتماد به هیأت وزیران
ماده ۲۰۴–رئیس جمهور، ظرف دو هفته پس از انجام مراسم تحلیف و یا بعد از استعفاء یا سقوط دولت، کتباً اسامى هیأت وزیران را بههمراه شرح حال هر یک از وزیران و برنامه دولت تسلیم مجلس مىنماید. رئیس مجلس مکلف است در اولین فرصت در جلسه علنى وصول معرفىنامه وزیران را اعلام و پس از قرائت دستور تکثیر آن را صادر نماید.
ماده ۲۰۵–یک هفته پس از معرفى دولت، براى بحث و بررسى
خط مشى و اصول کلى برنامه دولت و أخذ رأى اعتماد براى هیأت وزیران جلسات مجلس
بهطور متوالى تشکیل مىگردد. با پیشنهاد رئیس و تصویب مجلس، جلسات بهصورت صبح و
بعدازظهر برگزار خواهد شد. مجلس در این جلسات نطق نخواهد داشت.
ماده ۲۰۶–قبل از تشکیل اولین جلسه بررسى برنامههاى دولت و أخذ رأى اعتماد هیأت وزیران، نمایندگان مخالف و موافق برنامه، خط مشى و اصول کلى و ترکیب هیأت وزیران و نیز نمایندگان مخالف و موافق هریک از وزیران به تفکیک برنامه و هر وزیر در برگههاى جداگانه یا دستگاه الکترونیک ثبت نام مىنمایند.
هریک از نمایندگان حق دارند تمام یا قسمتى از وقت خود را دراختیار نماینده دیگر قرار دهد. در شروع بحث در مورد هیأت وزیران، رئیس جمهور برنامه دولت را تشریح و ضمن معرفى وزیران از ترکیب هیأت وزیران دفاع خواهد نمود. پس از آن مجلس، بررسى برنامه دولت و ترکیب هیأت وزیران را با اظهارات پنج نفر از نمایندگان مخالف و پنج نفر از نمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر مخالف و یکنفر موافق و هر کدام براى مدت پانزده دقیقه انجام خواهد داد.
رئیس جمهور یا کسانى که او تعیین خواهد نمود به سؤالات
واظهارات مخالفان پاسخ مىدهند. مجموع مدت نطق اولیه رئیس جمهور و دفاعیات اخیر دو
و نیم ساعت خواهد بود. درپى اظهارات و دفاعیات رئیس جمهور، مجلس شور در مورد
برنامهها و صلاحیت هریک از وزیران را به صورت جداگانه آغاز خواهد نمود.درمورد هر
وزیر دو نفر از نمایندگان مخالف و دو نفر ازنمایندگان موافق با حفظ ترتیب یکنفر
مخالف و موافق هرکدام براى مدت پانزده دقیقه فرصت خواهند داشت. پس از آن وزیر و در
صورت صلاحدید رئیس جمهور به مدت سى دقیقه براى دفاع از برنامه و صلاحیت وزیر
مطروحه وقت خواهند داشت. بحث و بررسى براى تک تک وزیران به ترتیب حروف الفباى
وزارتخانه به همین شیوه انجام مىگیرد، رئیس جمهور مى‌تواند با استفاده از وقت
وزیران در پایان و بهطور یکجا از آنان دفاع نماید. پس از آن رأىگیرى به عمل
مىآید و شمارش و اعلام نتیجه آراء پس از رأىگیرى براى همه وزرا صورت
خواهد گرفت. سؤالات کتبى نمایندگان در طول مدتى که برنامه دولت مطرح است ازطریق
رئیس مجلس به رئیس جمهور یا وزیر مربوط داده خواهد شد.
تبصره۱-در موارد معرفى یک یا چند وزیر (کمتر از نصف مجموع وزرا) پس از نطق اولیه رئیس جمهور به مدت یکساعت بدون بحث در کلیات برنامهها و ترکیب هیأتوزیران تنها در مورد برنامهها و صلاحیت وزیران پیشنهادى به‌ترتیب فوق‌الذکر اقدام خواهد شد.
تبصره۲-چنانچه مجلس به یک یا چند وزیر رأى اعتماد نداد و یا وزارتخانه‌ای به هردلیل وزیر نداشته باشد رئیس جمهور موظف است با رعایت اصل یکصد و سى و پنجم (۱۳۵) قانون اساسى حداکثر قبل از سه ماه فرد یا افراد دیگرى را براى أخذ رأى به مجلس معرفى نماید.
ماده ۲۰۷–درمورد اصول هشتاد و هفتم (۸۷) و یکصد و سى و ششم (۱۳۶) قانون اساسى، کیفیت رأى اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران و همه مسائل مربوط به آن طبق این آیین‌نامه خواهد بود.
تشخیص مسائل مهم و مورد اختلاف مذکور در اصل هشتاد و هفتم
(۸۷) قانون اساسی که دولت مى‌تواند در
زمینه آنها از مجلس رأى اعتماد بگیرد،
با هیأت وزیران است.
فصل سوم- نظارت
مبحث اول- نحوه بررسى اصول هشتاد و هشتم(۸۸) و هفتاد و ششم(۷۶) قانون اساسى
اول – تذکر و سؤال
الف – تذکر
ماده ۲۰۸–در کلیه مواردى که نماینده یا نمایندگان مطابق اصل هشتاد و هشتم (۸۸)قانون اساسى، از رئیس جمهور یا وزیر درباره یکى از وظایف آنان حق سؤال دارند، مىتوانند درخصوص موضوع موردنظر به رئیس‌جمهور و وزیر مسؤول کتباً تذکر دهند.
هیأت رئیسه خلاصه تذکر را در جلسه علنى مجلس قرائت و متن کامل تذکر را به رئیس‌جمهور یا وزیر مربوط ابلاغ مىنماید.
ب – سؤال
ماده ۲۰۹–نحوه رسیدگی به سؤال نماینده از وزیر به شرح‌ذیل خواهدبود:
۱-هر نماینده می‌تواند راجع به مسائل داخلی و خارجی کشور از وزیر مسؤول درباره وظایف او سؤال نماید. سؤال باید کتبی و صریح بوده و در فرم مخصوص که هیأت رئیسه تهیه می‌نماید توسط نماینده تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم شود.
هیأت رئیسه موظف است سؤال را فوری به کمیسیون تخصصی ذیربط ارسال نماید.
۲-کمیسیون موظف است حداکثر ظرف پانزده‌روز پس از وصول سؤال، جلسه‌ای با حضور وزیر و سؤالکننده تشکیل دهد و با استماع نظرات سؤالکننده و وزیر و بررسی‌های لازم، به موضوع رسیدگی کند.
۳-چنانچه سؤالکننده، توضیحات وزیر را قانع‌کننده نداند، کمیسیون با تعیین قلمرو «ملی» یا «منطقه‌ای» سؤال، بلافاصله نسبت به ارجاع سؤال ملی به هیأت رئیسه جهت اعلام وصول در اولین جلسه علنی اقدام می‌نماید.
۴-در رابطه با سؤال منطقه‌ای، کمیسیون موظف است حداکثر ظرف ده‌روز نسبت به ارائه راه‌حل و ارسال گزارش به هیأت رئیسه مجلس و رئیس جمهور(توسط رئیس مجلس) اقدام نماید.
هیأت رئیسه مساعی لازم نسبت به حل موضوع سؤال منطقه‌ای را به عمل می‌آورد.
چنانچه پس از پانزده روز از ارجاع نامه کمیسیون، نماینده سؤالکننده همچنان موضوع را حل و فصل نشده بداند، از هیأت رئیسه درخواست طرح سؤال منطقه‌ای در جلسه علنی را می‌نماید.
هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی، سؤال منطقه‌ای را اعلام وصول و فوری به وزیر ابلاغ و به کمیسیون ذیربط ارسال نماید. کمیسیون موظف است ظرف یک هفته گزارش نهائی را به هیأت رئیسه ارائه نماید.
۵-طبق اصل هشتاد و هشتم(۸۸) قانون اساسی، وزیر مورد سؤال مکلف است حداکثر ظرف ده‌روز از تاریخ ابلاغ سؤال در مجلس حضور یافته و به سؤال پاسخ دهد مگر آنکه وزیر بهصورت رسمی و با عذرموجه تقاضای تأخیر حداکثر برای مدت ده‌روز داشته باشد.
تبصره ۱- درصورت درخواست نماینده یا نمایندگان سؤال کننده، کمیسیون می‌تواند بررسی سؤال را حداکثر به مدت یکماه به تعویق بیندازد.
تبصره۲-هیأت رئیسه مکلف است هرگاه تعداد سؤالات قابل طرح در صحن علنی ایجاب نماید یک جلسه علنی در هفته را به پاسخگویی به سؤالات اختصاص دهد.
تبصره۳-هیأت رئیسه می‌تواند کلیه سؤالات یک نماینده از یک وزیر را که آماده طرح در جلسه علنی باشد در یک جلسه در دستور قرار دهد. در این صورت حداکثر زمان اختصاص داده شده نباید از یکساعت بیشتر شود که به همان ترتیب و تناسب طرح سؤال از وزیر در جلسه علنی، به نماینده و وزیر تخصیص می‌یابد.
ماده ۲۱۰–در جلسه علنی ابتداء گزارش کمیسیون متضمن طرح سؤال و بررسی‌های انجام شده توسط سخنگوی کمیسیون به مدت حداکثر پنجدقیقه مطرح میشود سپس وزیر و نماینده سؤالکننده به ترتیب و هرکدام حداکثر به مدت پانزده‌دقیقه توضیحات خود را ارائه می‌دهند و در صورت قانع نشدن نماینده، رئیس جلسه نظر مجلس را در این مورد أخذ می‌کند.
درصورتی که اکثر نمایندگان حاضر، نظر به وارد بودن سؤال نماینده یا نمایندگان بدهند رئیس مجلس موظف است موضوع را به رئیس جمهور جهت رسیدگی ارجاع نماید.
تبصره ۱- عدم حضور وزیر در مجلس و کمیسیون به منزله وارد بودن سؤال می‌باشد.
تبصره ۲- سؤال کننده یا وزیر میتوانند از وقت خود در جلسه علنی طی دونوبت استفاده نمایند.
تبصره ۳- گزارش کمیسیون حداقل بیست و چهارساعت قبل از طرح سؤال در مجلس باید چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.
تبصره۴-در صورتی که سؤال توسط چند نماینده تنظیم گردد، نماینده منتخب سؤال‌کنندگان جهت توضیح سؤال در کمیسیون و صحن علنی باید در فرم مربوط به سؤال مشخص گردد در صورت عدم توافق سؤال‌کنندگان، نماینده آنها توسط یکی از اعضای هیأت رئیسه به قید قرعه انتخاب خواهد شد.
تبصره ۵- سؤال می‌تواند شامل اجزای متعدد باشد.
تبصره۶-با تغییر وزیر، سؤالاتی که به تشخیص کمیسیون تخصصی مربوط به عملکرد فردی وزیر است از دستور کار خارج میشود و گزارش آن به هیأت رئیسه ارائه میگردد.
ماده ۲۱۱–چنانچه در هر دوره مجلس، سه بار با رأی اکثریت نمایندگان حاضر، سؤالات نمایندگان از هر وزیر وارد تشخیص داده شود طرح استیضاح وزیر درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم(۸۹) قانون اساسی و آیین‌نامه داخلی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.
ماده ۲۱۲–براساس اصل هشتاد و هشتم(۸۸) قانون اساسی، درصورتی‌که حداقل یک‌چهارم کل نمایندگان بخواهند درباره یک یا چند وظیفه رئیس‌جمهور سؤال کنند، باید سؤال یا سؤالات خود را بهطور صریح و روشن و مختصر همگی امضاء و به رئیس‌مجلس تسلیم نمایند. رئیس مجلس موضوع را در اسرع وقت به کمیسیونهای تخصصی مربوط، ارجاع می‌نماید. هر کمیسیون موظف است حداکثر ظرف یک هفته با حضور نماینده معرفی شده رئیس‌جمهور به آن کمیسیون و نماینده منتخب سؤال‌کنندگان تشکیل جلسه دهد. در این جلسه نماینده رئیس‌جمهور پاسخ مقتضی را از طرف رئیس‌جمهور ارائه خواهد نمود تا به نمایندگان سؤالکننده گزارش شود.
پس از یک‌هفته از طرح سؤال در کمیسیون یا کمیسیونها چنانچه هنوز حداقل یک‌چهارم کل نمایندگان مجلس از سؤال خود منصرف نشده باشند رئیس مجلس موظف است در اولین جلسه سؤال یا سؤالات آنان را قرائت و فوراً برای رئیس‌جمهور ارسال کند. این سؤال یا سؤالات ظرف چهل و هشت ساعت تکثیر و در دسترس نمایندگان قرار می‌گیرد.
تبصره ۱- تعداد سؤالات نباید از پنج سؤال بیشتر باشد.
تبصره ۲- پس از ارسال سؤال یا سؤالات برای رئیس‌جمهور، کاهش امضاءها سبب خروج سؤال یا سؤالات از دستور نمی‌گردد.
ماده ۲۱۳–رئیس‌جمهور موظف است ظرف یکماه از تاریخ دریافت سؤال یا سؤالات، در جلسه علنی مجلس حضور یابد و به سؤال یا سؤالات مطروحه نمایندگان پاسخ گوید مگر با عذر موجه با تشخیص مجلس شورای اسلامی. مدت طرح سؤال یا سؤالات از طرف نمایندگان منتخب سؤال‌کنندگان حداکثر سی دقیقه و مدت پاسخ رئیس‌جمهور حداکثر یکساعت است که طرفین میتوانند وقت خود را به دو بخش تقسیم نمایند. در این صورت همه سؤالات و پاسخها در بخش اول وقت هریک از دوطرف بیان میشود و در بخش دوم ابهامات سؤال‌کنندگان و پاسخهای رئیس‌جمهور مطرح میگردد.
تبصره- پس از این مرحله، درباره پاسخ رئیس‌جمهور به هر یک از سؤالات از نظر قانع‌کننده بودن بهصورت جداگانه رأیگیری میشود.
چنانچه اکثریت نمایندگان حاضر در جلسه از پاسخ رئیس‌جمهور به سؤالی قانع نشده باشند و موضوع مورد سؤال، نقض قانون و یا استنکاف از قانون محسوب شود، آن سؤال به قوه قضائیه ارسال میشود.
دوم – تحقیق و تفحص
ماده ۲۱۴–هرگاه نماینده‌ای، تحقیق و تفحص در هر یک از امور کشور را لازم بداند تقاضاى خود را بهصورت کتبی به هیأت رئیسه مجلس تسلیم نموده و هیأت‌رئیسه ظرف چهل و هشت ساعت آن را به کمیسیون تخصصى ذىربط جهت رسیدگى ارجاع مىنماید. کمیسیون موظف است حداکثر ظرف دوهفته از تاریخ وصول، اطلاعاتى را که در این زمینه کسب نموده در اختیار متقاضى یا متقاضیان قرار دهد.
درصورتى که متقاضى یا متقاضیان، اطلاعات کمیسیون را کافى تشخیص ندهند، کمیسیون موظف است ظرف یک هفته از متقاضى یا متقاضیان و بالاترین مقام دستگاه اجرائى ذىربط دعوت به عمل آورد و دلایل ضرورت تحقیق و تفحص و نظرات مقام فوق‌الذکر را استماع نماید و تا مدت ده روز گزارش خود را مبنى بر تصویب یا رد تقاضاى تحقیق و تفحص به هیأت رئیسه مجلس ارائه دهد.
این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می‌گیرد و پس از توضیح سخنگوی کمیسیون و صحبت نماینده متقاضی تحقیق و تفحص هرکدام حداکثر به مدت دهدقیقه، گزارش کمیسیون بدون بحث به رأى گذاشته خواهد شد.
در صورت تصویب انجام تحقیق و تفحص، موضوع به همان کمیسیون تخصصى ذىربط جهت رسیدگى ارجاع مىگردد.
کمیسیون موظف است در مدت بیست روز اعضای هیأت تحقیق و تفحص را که حداقل یازده وحداکثر پانزده نفر خواهند بود از بین نمایندگان تعیین و به رئیس مجلس جهت صدور ابلاغ معرفى نماید. چنانچه متقاضیان تحقیق و تفحص کمتر از پنج نفر باشند کلیه آنان عضو هیأت خواهند بود، در غیر این‌صورت حداقل پنج‌نفر از اعضای هیأت از میان متقاضیان تحقیق و تفحص انتخاب خواهند شد.
اعضای هیأت از میان خود یک رئیس، دو نائب رئیس و یک دبیرانتخاب مىکنند.
هیأت حداکثر در مدت یکماه پس از پایان مهلت تحقیق و تفحص، گزارش خود را به کمیسیون تسلیم مىنماید. کمیسیون موظف است ظرف یکماه گزارش هیأت را در جلسه مشترک اعضای کمیسیون و هیأت مطرح و گزارش نهائی را جهت قرائت در مجلس برای مدت نیم‌ساعت تنظیم و پس از تصویب به هیأت‌رئیسه ارسال نماید. قبل از رأیگیری در رابطه با گزارش نهائی، وزیر یا مقام مسؤول از عملکرد خود دفاع خواهد نمود.
هیأت رئیسه موظف است گزارش کمیسیون را در دستور هفته بعد کارى مجلس قرار دهد تا توسط سخنگوی کمیسیون قرائت گردد.
تبصره ۱- موضوع تحقیق و تفحص با تشخیص هیأت رئیسه باید صریح و قابل رسیدگی باشد.
تبصره۲-هیأت تحقیق و تفحص مى‌تواند از کارشناسان مورد وثوق با تأیید هیأت رئیسه مجلس استفاده نماید. هیأت رئیسه موظف است تنخواه مورد درخواست هیأت را دراختیار رئیس هیأت قرار دهد تا براساس تصمیمات هیأت هزینه و با تأیید هیأت رئیسه به هزینه قطعى منظور شود.
تبصره۳-چنانچه وزیر یا بالاترین مقام دستگاه مورد تحقیق و تفحص تغییر کرده باشد و تحقیق و تفحص مربوط به عملکرد دوران مسؤولیت آنان باشد باید امکان دسترسی آنها به اسناد و مدارک جهت پاسخگویی فراهم گردد.
تبصره ۴- کلیه مکاتبات هیأت با امضاى رئیس هیأت و در غیاب او نائب‌رئیس معتبر خواهد بود.
تبصره۵-کمیسیون موظف است همزمان با ارائه گزارش نهائی به هیأت‌رئیسه، کلیه اسناد، مدارک و پرونده‌های تحقیق و تفحص و یک نسخه از گزارش نهائی را به کمیسیون اصل نودم(۹۰) قانون اساسی جهت اقدام قانونی و نیز حفظ و بایگانی اسناد ارسال نماید.
تبصره۶-ارائه و انتشار هرگونه اطلاعات مربوط به تحقیق و تفحص به هرشکل و عنوان از طرف اشخاص حقیقی و حقوقی و اعضای هیأت تحقیق و تفحص تا زمان چاپ گزارش جهت قرائت در صحن علنی ممنوع می‌باشد.
تبصره۷-تحقیق و تفحص مجلس شامل شورای نگهبان، مجلس خبرگان رهبری، مجمع تشخیص مصلحت نظام و پرونده‌های جریانی مراجع قضائی و امور‌ماهیتی قضائی نمی شود و در مورد دستگاههایی که زیرنظر مقام معظم رهبری هستند با اذن معظمٌله امکان تحقیق و تفحص توسط مجلس وجود دارد.
تبصره۸-مهلت انجام تحقیق و تفحص ششماه از تاریخ صدور ابلاغ اعضای هیأت توسط رئیس مجلس می‌باشد. در صورت ضرورت با درخواست هیأت و تصویب هیأت رئیسه مجلس تا ششماه دیگر قابل تمدید می‌باشد.
ماده ۲۱۵–در صورتی که جلسه مشترک هیأت تحقیق و تفحص و کمیسیون تخصصی تخلفات موضوع تحقیق را مهم و مسؤول دستگاه یا سازمان را مقصر تشخیص دهد، طرح استیضاح وزیر مربوطه درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم(۸۹) قانون اساسی در دستور کار مجلس قرار خواهد گرفت.
هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی موضوع استیضاح را اعلام‌وصول و حداکثر تا مدت ده روز در دستور جلسه علنی قراردهد در این صورت سخنگوی کمیسیون حداکثر به مدت نیم‌ساعت گزارش می‌دهد و سپس طبق مواد مربوط به استیضاح عمل خواهد شد.
ماده ۲۱۶–درصورتی‌که درگزارش کمیسیون، تخلف احراز و درخواست تعقیب شود، متخلف توسط هیأت رئیسه مجلس حسب مورد به قوه قضائیه یا مرجع رسیدگی به تخلفات اداری معرفى مىشود تا خارج از نوبت تقاضاى کمیسیون را مورد رسیدگى قرار داده و نتیجه آن را به کمیسیون اعلام نماید.
تبصره-درصورت ارجاع گزارش به قوه قضائیه، کمیسیون موظف است خلاصه گزارش را که در آن موضوع تخلف، نوع جرم، دلایل توجه اتهام به متهم و مستندات قانونی مشخص شده است، تهیه نماید. این گزارش در یکی از شعب دادگاه رسیدگی به امور کیفری تهران طبق مقررات به صورت خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و حداکثر ظرف سه ماه رأی مقتضی صادر میشود.
ماده ۲۱۷–مسؤولان دستگاه مورد تحقیق وتفحص و کلیه دستگاههاى اجرائى، قضائى و نهادهاى انقلاب اسلامى موظف به فراهم نمودن امکانات و تسهیلات مورد نیاز هیأت و دراختیار گذاردن اطلاعات و مدارک درخواستى هیأت مىباشند و درصورت عدم همکارى، مسؤولان دستگاه ذىربط متخلف و مجرم محسوب مى‌گردند و با شکایت هیأت تحقیق و تفحص، مورد تعقیب قضائى قرار خواهند گرفت.
مبحث دوم – نمایندگان ناظر در مجامع، هیأتها و شوراها
ماده ۲۱۸–نحوه انتخاب نمایندگان ناظر برای عضویت و شرکت در جلسات مجامع، هیأتها و شوراهای مذکور در قوانین و چگونگی اجرای وظایف نظارتی آنها به شرح زیر است:
۱-برای انتخاب ناظران کمیسیونهای تخصصی و یا مجلس شورای اسلامی، کمیسیون ذیربط موظف است حداقل به تعداد دوبرابر مورد نیاز از نمایندگان داوطلب واجد شرایط را به مجلس معرفی نماید تا مجلس نسبت به انتخاب تعداد مورد نیاز اقدام کند.
۲-نمایندگان هر استان، نماینده منتخب خود را از بین نمایندگان همان استان برای شرکت در مجامع و شوراهای استانی تعیین و به کمیسیون ذیربط اعلام می‌نماید تا به مجلس شورای اسلامی برای انتخاب معرفی شود.
۳-مدت عضویت نمایندگان ناظر تابع قانون ذیربط است و درصورت عدم تعیین زمان در قانون، یکسال می‌باشد.
۴-دستگاههای ذیربط مکلفند دعوتنامه و دستور جلسه را به همراه گزارش توجیهی حداقل یک هفته قبل از تشکیل جلسه به نماینده ناظر و همچنین معاونت نظارت مجلس ارسال نمایند.
۵-معاونت نظارت موظف است حداقل بیست و چهار ساعت قبل از تشکیل جلسه، گزارش توجیهی خود را درباره دستور جلسه به نماینده ناظر ارائه نماید.
۶-نماینده ناظر، عضو و تابع ضوابط مجمع یا هیأت یا شورا و از نظر حق رأی تابع قانون ذیربط است.
۷-نماینده ناظر موظف است در کلیه جلسات ذیربط شرکت نماید و حداکثر ظرف یک هفته پس از تشکیل جلسه، گزارش کتبی خود درباره موضوعات مطروحه در جلسه و تصمیمات متخذه و نیز رعایت آیین‌نامه داخلی آن جلسه و همچنین دیگر نقطه نظرات خود را به کمیسیون ذیربط و معاونت نظارت ارائه نماید. رؤسای کمیسیونها مکلفند گزارش ناظر را بررسی و ارزیابی نظارتی خود را ظرف یک هفته برای پیگیری به معاونت نظارت اعلام نمایند.
۸-معاونت نظارت موظف است گزارش نماینده ناظر و کمیسیون را بررسی و نظرات خود را حسب مورد به رئیس مجلس، دستگاه مربوط، دیوان محاسبات، کمیسیون ذیربط و نماینده ناظر اعلام نماید.
۹-معاونت نظارت موظف است عدم شرکت نماینده ناظر در جلسات را به رئیس مجلس اعلام کند.
۱۰-حضور نماینده ناظر در جلسات موضوع این ماده مأموریت اداری محسوب میگردد.نماینده ناظر به تشخیص رئیس کمیسیون ذیربط با غیبت غیرموجه در سه جلسه متوالی یا پنج جلسه غیرمتوالی مستعفی شناخته میشود. کمیسیون مکلف‌است نسبت به انتخاب فرد جدید طبق این آیین‌نامه اقدام نماید.
ماده ۲۱۹–معاونت نظارت مجلس موظف است حداکثر تا پایان اردیبهشتماه هر سال گزارشی از اقدامات نظارتی مجلس شورای اسلامی در سال قبل را تهیه و به هیأت رئیسه ارسال کند تا درصورت صلاحدید در جلسه علنی قرائت شود.
مبحث سوم- نحوه رسیدگى دیوان محاسبات به اجراى بودجه سالانه کل‌کشور
ماده ۲۲۰–براساس اصول پنجاه و چهارم (۵۴) و پنجاه و پنجم (۵۵) قانون اساسى، نظارت مجلس شوراى اسلامى بر اجراى بودجه سالانه کل کشور برعهده دیوان محاسبات کشور است که زیر نظر مجلس شوراى اسلامى مىباشد. سازمان و اداره امور آن به موجب قانون خاص مىباشد.
ماده ۲۲۱–رئیس دیوان محاسبات کشور موظف به اجرای موارد زیر است:
۱-گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور را حداکثر تا پایان دی‌ماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به مجلس شورای اسلامی تسلیم نماید.
۲-پیشنهاد بودجه سالانه دیوان محاسبات را تا پایان شهریورماه هر سال و گزارش تفریغ بودجه سالانه دیوان را تا پایان شهریورماه سال بعد تهیه و برای رسیدگی به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات تسلیم نماید.
۳-در اجرای وظایف نظارتی مجلس‌شورای‌اسلامی پاسخ درخواست‌های رئیس مجلس، رؤسای کمیسیونها، نمایندگان مجلس، هیأتهای تحقیق و تفحص و معاونت نظارت را که به صورت مکتوب دریافت می‌نماید در چهارچوب قانون دیوان محاسبات کشور تهیه و به صورت رسمی تسلیم نماید.
تبصره۱-رئیس دیوان هنگام تقدیم گزارش تفریغ بودجه سالانه کشور حداکثر به مدت یکساعت درباره آن در جلسه علنی توضیح می‌دهد. هیأت‌رئیسه گزارش کامل تفریغ بودجه را به کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات به عنوان کمیسیون اصلی و بخشهای مرتبط با کمیسیونهای دیگر را به عنوان کمیسیون فرعی ارجاع می‌نماید تا حداکثر ظرف یکماه گزارش خود را به کمیسیون اصلی تقدیم نمایند. کمیسیون اصلی موظف است حداکثر ظرف سه ماه از تاریخ تسلیم گزارش به مجلس باتوجه به گزارش کمیسیونهای فرعی و أخذ توضیحات از دستگاههای اجرائی، گزارش بررسی نهائی خود را تهیه و به هیأت رئیسه تسلیم نماید. این گزارش خارج از نوبت در دستور هفته بعد مجلس قرار می‌گیرد و قرائت میشود.
تبصره۲-کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات موظف است کلیه گزارشهای واصله از دیوان محاسبات را بررسی و نتیجه آن را به اطلاع نمایندگان برساند.
تبصره ۳- رئیس دیوان محاسبات موظف است چگونگی برخورد با متخلفین و پیگیری قانونی موارد تخلف را برای رئیس مجلس گزارش نماید.
مبحث چهارم–استیضاح
اول – استیضاح وزیران
ماده ۲۲۲–نمایندگان مجلس مىتوانند، با در نظر گرفتن اصل هشتادونهم (۸۹) قانون اساسى، وزیر یا هیأت وزیران را استیضاح کنند. استیضاح وقتى قابل طرح در مجلس است که به امضاى حداقل ده نفر از نمایندگان برسد.
ماده ۲۲۳–در استیضاح باید موضوع به صورت صریح و با ذکر مورد یا موارد، معین شود و به صورت کتبی تنظیم و به هیأت رئیسه تسلیم گردد.
هیأت رئیسه موظف است در اولین جلسه علنی استیضاح را اعلام وصول نماید و در همان روز متن استیضاح را برای وزیر یا وزیران مورد استیضاح ارسال و همزمان چاپ و بین نمایندگان توزیع کند.
تبصره ۱- علاوه بر امضاءکنندگان استیضاح، سایر نمایندگان میتوانند تا قبل از طرح استیضاح در جلسه علنی استیضاح را امضاء نمایند.
تبصره ۲- هیأت رئیسه موظف است در روز برگزاری استیضاح، متن استیضاح و نام آخرین متقاضیان استیضاح را چاپ و توزیع نماید.
تبصره۳-پس از طرح استیضاح در جلسه علنی، فقط درصورتی استیضاح از دستور کار مجلس خارج میشود که تعداد متقاضیان استیضاح به کمتر از ده نفر کاهش یابد در این صورت میتوانند دلایل خود را توسط نماینده منتخب خود ظرف پنج دقیقه در جلسه علنی مطرح نمایند. پس از این مرحله چنانچه وزیر درباره استیضاح درخواست صحبت بنماید، با تقاضای کتبی و موافقت رئیس مجلس می‌تواند حداکثر ده دقیقه در جلسه علنی صحبت کند.
ماده ۲۲۴–چنانچه استیضاح نمایندگان مرتبط به حوزه فعالیت نهادهاى انقلابى باشد که از بودجه دولت استفاده مىنمایند و قانوناً وابسته به قوه مجریه مىباشند، آن استیضاح خطاب به رئیس جمهور یا وزیرى که نهاد موردبحث درحوزه مسؤولیت او قرار گرفته است، خواهد بود.
ماده ۲۲۵–وزیر یا هیأت وزیران موظفند ظرف ده روز پس از طرح استیضاح در مجلس حاضر شوند و توضیحات لازم را بدهند، تعیین وقت استیضاح در مهلت مقرر با پیشنهاد وزیر یا هیأت وزیران و تصویب هیأت رئیسه مجلس در دستور هفتگى قرار مىگیرد. حضور وزیر یا هیأت وزیران در این وقت مقرر الزامى است.
ماده ۲۲۶–در جلسه استیضاح، پس از بیانات استیضاح کنندگان، رئیس‌جمهور مى‌تواند به دفاع از وزیر یا وزیران مورد استیضاح بپردازد، همچنین وزیر یا وزیران مورد استیضاح نیز مىتوانند به دفاع از خود بپردازند. حداکثر وقت دفاع از استیضاح براى رئیس جمهور یا چند وزیر پنج ساعت و براى یک وزیر سه ساعت خواهد بود.
تبصره۱-وزیر یا وزیران مورد استیضاح مىتوانند حداکثر یک ساعت ازوقت دفاع خود را در اختیار یک یا دو نفر از نمایندگان موافق قرار دهند.
تبصره ۲- بیانات استیضاحکنندگان و پاسخ آنها در یک یا چند جلسه باید بهطور متوالى صورت گیرد.
تبصره۳-استیضاحکنندگان مجاز نخواهند بود در ضمن ارائه دلایل و توضیحات خود، موضوعات دیگرى را که به مورد استیضاح مربوط نیست مورد بحث قرار دهند.
ماده ۲۲۷–پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح و یا پاسخ رئیس‌جمهور از طرف هیأت وزیران مورد استیضاح، حداکثر دو نفر از نمایندگان استیضاحکننده حق دارند توضیحات تکمیلى بدهند، به شرطى که صحبت هرکدام از ربع ساعت تجاوز ننماید.رئیس جمهور مى‌تواند حداکثر یک ساعت به دفاع از هیأت وزیران بپردازد و وزیر مورد استیضاح هم مى‌تواند حداکثر نیم ساعت مجدداً از خود دفاع کند.
ماده ۲۲۸–پس از انجام استیضاح، رئیس جلسه عدم اعتماد وزیر یا وزیران را به رأى مىگذارد.
ماده ۲۲۹–درصورتى که وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح در مجلس حاضر نشوند، استیضاحکنندگان مطالب خود را بیان مىکنند و رئیس جلسه اعلام أخذ رأى عدم اعتماد مىکند.
ماده ۲۳۰–هنگامى که استیضاح در دستور مجلس است به‌هیچ‌وجه نمىتوان دستور را تغییر داد مگر در موارد طرحها و لوایح سه فوریتى
دوم – استیضاح و عدم کفایت رئیس جمهور
ماده ۲۳۱–براساس اصل هشتاد و نهم (۸۹) قانون اساسى نمایندگان مجلس مىتوانند رئیس جمهور را درمقام اجراى وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرائى کشور مورد استیضاح قرار دهند. این استیضاح وقتى قابل طرح است که حداقل به امضاى یک سوم نمایندگان برسد.
ماده ۲۳۲–تقاضاى استیضاح رئیس جمهور که باید با ذکر موارد صریح و روشن و مستدل باشد، به رئیس مجلس داده مىشود. این تقاضا باید در اولین جلسه قرائت شود و ضمن چاپ و توزیع بین نمایندگان براى رئیس جمهور ارسال گردد. دراین صورت، رئیس جمهور باید ظرف یکماه در مجلس حاضر شود و درخصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافى بدهد.
ماده ۲۳۳–حداکثر وقت براى مذاکره موافقان و مخالفان استیضاح پنج‌ساعت است که به تساوى و متناوباً انجام مىشود. مدت صحبت براى هریک از موافقان و مخالفان استیضاح حداکثر نیم‌ساعت خواهد بود که با رأى مجلس تا یکساعت قابل تمدید مىباشد.
ماده ۲۳۴–وقت براى توضیحات و پاسخهاى رئیس جمهور جمعاً پنج‌ساعت مىباشد. رئیس جمهور مى‌تواند قسمتى از وقت خود را به نمایندگان موافق واگذار کند. این وقت اضافه بر فرصتى است که به موجب ماده قبل به آنان تعلق مىگیرد.
ماده ۲۳۵–درصورتى که پس از بیانات نمایندگان موافق و مخالف و پاسخ رئیس جمهورى اکثریت دوسوم کل نمایندگان، به عدم کفایت رئیس‌جمهور رأى دادند، مراتب جهت اجراى بند (۱۰) اصل یکصد و دهم (۱۱۰) قانون اساسى بهاطلاع مقام رهبرى مىرسد. این رأىگیرى مخفى و با ورقه خواهد بود.
ماده ۲۳۶–هرگاه حداقل ده‌نفر از نمایندگان و یا هرکدام از کمیسیونها، عدم رعایت شؤونات و نقض یا استنکاف از اجرای قانون یا اجرای ناقص قانون توسط رئیس جمهور و یا وزیر و یا مسؤولان دستگاههای زیرمجموعه آنان را اعلام نمایند، موضوع بلافاصله از طریق هیأت رئیسه جهت رسیدگی به کمیسیون ذیربط ارجاع میگردد.
کمیسیون حداکثر ظرف ده‌روز موضوع را رسیدگی و درصورت وارد بودن با اظهارنظر صریح، گزارش خود را از طریق هیأت‌رئیسه به مجلس ارائه می‌دهد.
تبصره۱-چنانچه نظر مجلس بر تأیید گزارش باشد موضوع جهت رسیدگی به قوه قضائیه و سایر مراجع ذی‌صلاح ارسال میشود تا خارج از نوبت و بدون تشریفات دادرسی رسیدگی نمایند.
تبصره۲-درصورتی که مجلس در مورد رئیس‌جمهور یا هریک از وزیران سه نوبت رأی به وارد بودن گزارش بدهد طرح استیضاح درصورت رعایت مفاد اصل هشتاد و نهم(۸۹)قانون اساسی در دستورکار مجلس قرار خواهد گرفت.
مبحث پنجم- سایر مقررات
ماده ۲۳۷–هیأت رئیسه مجلس موظف است پس از تصویب قوانین مربوط به اصلاح آیین‌نامه داخلی، اقدام لازم را جهت اعمال مصوبات در متن آیین‌نامه، تعیین شماره مواد و تبصره‌های الحاقی و اصلاح شماره آنها به‌عمل آورد.
ماده ۲۳۸–کلیه قوانین و مقررات دیگر درخصوص آیین‌نامه داخلی مجلس لغو میگردد.
قوانین مرتبط با آیین‌نامه داخلی
مجلس شورای اسلامی
۱-قانون مستثنی بودن مصوبات مربوط به آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی از موضوع ماده (۲) قانون مدنی مصوب ۷/۱۰/۱۳۷۲
ماده واحده–کلیه مصوبات راجع به آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی بلافاصله پس از تصویب نهائی لازم‌الاجراء است.
این حکم در مورد این ماده واحده نیز مجری خواهد بود.
۲-قانون تدوین و تنقیح قوانین و مقررات کشور مصوب ۲۵/۳/۱۳۸۹
فصل اول- کلیات
ماده ۱- به
موجب این قانون تدوین و تنقیح قوانین کشور به عهده معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی
که به اختصار معاونت نامیده میشود
به شرح مندرج در این قانون می‌باشد.
تبصره- اعمال وظایف این معاونت شامل حیطه اختیارات تقنینی نمایندگان مجلس شورای اسلامی نمی‌باشد.
ماده۲-کلیه دستگاههای حکومتی که مقررات وضع می‌کنند از قبیل هیأت دولت، شورای عالی انقلاب فرهنگی، هیأت عمومی دیوان عالی کشور، هیأت عمومی دیوان عدالت اداری همچنین دستگاههایی که مقررات آنها لزوم اجراء دارد، موظفند تمام مصوبات خود را جهت اعمال این قانون به مجلس شورای اسلامی ارسال نمایند.
تبصره- مجلس خبرگان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی امنیت ملی و شورای نگهبان از شمول این ماده مستثنی می‌باشند.
فصل دوم – وظایف
ماده ۳- وظایف معاونت در امور تنقیح به شرح زیر است:
۱-تنقیح کلیه قوانین کشور و اعلام قوانین معتبر و حاکم از راههای زیر:
۱-۱-جمع‌آوری و تفکیک و طبقه‌بندی موضوعی قوانین کشور و تهیه و تنظیم فهرست‌های موضوعی؛ تاریخی و سایر موارد.
۲-۱-تشخیص تعارضات موجود در مقررات و اعلام آن به مرجع تصویب کننده جهت اقدام قانونی
۳-۱-تشخیص مقرراتی که موضوع آنها منتفی شده است و اعلام آنها به مرجع تصویب‌کننده جهت اقدام قانونی
۴-۱-تهیه پیشنهاد جهت نسخ قوانینی که موضوع آنها منتفی یا نسخ ضمنی شده و ارائه آن به هیأت رئیسه مجلس جهت طی مراحل قانونی
۵-۱-شناسایی موارد نسخ صریح شخصی و اعمال آنها در مجموعه‌های تنقیح‌شده و ارسال به روزنامه رسمی جهت انتشار
۶-۱-اعلام قوانین و مقررات مغایر با سیاستهای کلی نظام که توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شده یا میشود به مجمع تشخیص مصلحت نظام و هیأت رئیسه مجلس جهت اطلاع و اقدام قانونی
۷-۱-تهیه شناسنامه برای کلیه قوانین و مقررات کشور
تبصره-کلیه دستگاههای موضوع مواد (۵) و (۱۱۷) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب۸/۷/۱۳۸۶و قوه قضائیه به استثنای مراجع مذکور در تبصره ماده(۲) این قانون موظفند اقدامات زیر را درخصوص تنقیح قوانین و مقررات انجام دهند:
الف-تا پایان تیرماه ۱۳۹۰ کلیه قوانین مرتبط با حوزه فعالیت خود را که تا پایان سال ۱۳۸۹ تصویب شده است تنقیح نمایند و توسط بالاترین مقام دستگاه خود قوانین معتبر، منسوخ صریح وضمنی، قوانین معارض و مغایر با یکدیگر و یا موضوع منتفی شده را به تفکیک و با ذکر دلایل آن به معاونت ارائه نمایند.
ب-تا پایان مهرماه ۱۳۹۰ قوانین مربوط به حوزه فعالیت خود را که با سیاستهای کلی ابلاغی از سوی مقام رهبری مغایر است با ذکر دلایل به معاونت اعلام نمایند.
ج-با همکاری معاونت حقوقی ریاست جمهوری تا پایان اسفند ۱۳۹۰ کلیه تصویبنامه‌ها، آییننامه‌ها و دستورالعمل‌ها و بهطور کلی مقررات مربوط به خود را تنقیح نمایند و با شناسایی موارد نسخ صریح، آنها را از مجموعه مقررات حذف و موارد نسخ ضمنی، زائد، متروک و موضوع منتفی شده را مشخص و برای تنقیح به مراجع تصویب‌کننده ارسال کنند.
د–کلیه دستگاههای مشمول این تبصره موظف به همکاری با معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی برای تنقیح قوانین مرتبط با حوزه فعالیت خود می‌باشند و نیز معاونت و دستگاههای مشمول میتوانند برای تنقیح قوانین و مقررات از ظرفیت کارشناسی دستگاههای اجرائی و قضائی و همچنین اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی با تمایل آنها استفاده کنند.
۲-پـاسخ بـه استـعلامات هیأت رئـیسه مجـلس شورای اسلامی؛ نمایندگان؛ دولـت و شـورای عـالی استـانهـا
تبصره-مهلت پاسخ به استعلامات در مورد طرحها و لوایح دوفوریتی بیست وچهار ساعت و یک فوریتی چهل وهشت ساعت و در موارد عادی یک هفته خواهد بود.
۳-تدوین شیوه نامه نگارش طرحها و لوایح بر اساس چهارچوبهای علمی و تعریف لغات تخصصی مورد استفاده در موضوعات مختلف جهت استفاده قانونی دستگاههای حکومتی به‌گونه‌ای که تغییر در مراد مقنن نباشد.
۴-انتشار مجموعه‌های تنقیح شده موضوعی تخصصی به صورت کتب
و نسخ الکترونیکی
۵-ویراستاری مصوبات مجلس وکمیسیونها قبل از تصویب نهائی بدون تغییر در مراد مقنن برابر آیین‌نامه داخلی مجلس
۶-اطلاع رسانی قوانین
۷-شناسه گذاری (کدگذاری) قوانین و اصلاح فصول و شماره مواد آن بدون تغییر در متن آن بعد از اقدامات تنقیحی
۸ –ارائه مشاوره حقوقی و تقنینی به رئیس؛ اعضای هیأت رئیسه؛ کمیسیونها و نمایندگان مجلس
ماده۴-نمایندگان مجلس‌شورای‌اسلامی، دولت و شورای عالی استانها قبل از تقدیم طرح یا لایحه به مجلس درخصوص امور زیر از معاونت استعلام می‌نمایند این استعلام مانع طی مراحل تصویب طرحها و لوایح نخواهد شد:
۱-وجود قوانین متعارض یا مرتبط با طرح و لایحه پیشنهادی
۲-انطباق طرح و لایحه پیشنهادی از نظر شیوه نگارش تخصصی قوانین
۳-لزوم یا عدم لزوم قانونگذاری در موضوع یاد شده
۴-انطباق طرح ولایحه با آیین‌نامه داخلی مجلس؛ قانون برنامه؛ سند چشم‌انداز؛ سیاستهای کلی نظام واسناد بالا دستی
تبصره ۱- نظر معاونت در مورد طرحها ولوایح به همراه طرح یا لایحه پیشنهادی تقدیم مجلس خواهد شد تا نمایندگان در جریان آن واقع شوند.
تبصره ۲- چنانچه در مورد موضوعات فوق استعلام نشده باشد هیأت‌رئیسه نظر معاونت را استعلام می‌نماید.
ماده۵-معاونت موظف است حداکثر یکسال پس از اجرائی شدن هر قانون گزارشی از نحوه اجراء و موارد ابهام، اجمال، تعارض، نقص و هرگونه ایراد اجرائی آنرا به رئیس مجلس؛ دولت، شورای عالی تنقیح و کمیسیونهای ذیربط مجلس تقدیم و پیشنهاد اصلاحی لازم برای رفع نقایص یاد شده جهت اقدامات قانونی ارائه نماید.
ماده ۶- از ابتدای سال ۱۳۹۱، چاپ و انتشار مجموعه قوانین تنها با تأیید معاونت قوانین مجلس امکانپذیر است.
تبصره- روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران از شمول این ماده مستثنی می‌باشد.
ماده۷-به منظور اطلاع رسانی عمومی درباره آخرین قوانین و مقررات مصوب، پایگاه اطلاع رسانی در مجلس‌شورای‌اسلامی تشکیل میشود این معاونت موظف است در اسرع وقت اقدام به انتشار قوانین از طریق پایگاه اطلاع‌رسانی مجلس نماید.
فصل سوم – مسائل متفرقه
ماده ۸- به‌منظور اجرای صحیح این قانون شورایعالی تنقیح قوانین مرکب از اشخاص زیر تشکیل میگردد:
الف- رئیس مجلس شورای اسلامی به‌عنوان رئیس
ب- معاون حقوقی رئیس جمهور
ج- یکی از معاونان رئیس قوه قضائیه
د- معاونان قوانین ونظارت مجلس
دبیرخانه شورا بر عهده معاونت می‌باشد.
تصمیمات شورا جنبه مشورتی برای رئیس مجلس خواهد داشت.
ماده۹-وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر وزارتخانه‌ها، دستگاهها و مؤسسات دولتی موظفند دونسخه از کتب و نسخ الکترونیکی منتشر شده حقوقی و مجموعه قوانین و مقررات خود را برای معاونت ارسال نمایند.
ماده ۱۰- قانون تشکیل سازمان تنقیح و تدوین قوانین و مقررات کشور مصوب ۲۹/۱۲/۱۳۵۰ و اصلاحات بعدی و آیین‌نامه‌های آن نسخ میگردد.
ماده ۱۱- دستورالعمل اجرائی این قانون به تصویب رئیس مجلس می‌رسد.
ماده ۱۲- این قانون از تاریخ تصویب لازم الاجراء می‌باشد.
۳- قانون نظارت مجلس بر رفتار نمایندگان مصوب ۱۵/۱/۱۳۹۱
ماده۱-به منظور حفظ شأن و منزلت نمایندگان و نظارت درباره امور مربوط به دوران نمایندگی در ابتدای هر دوره مجلس شورای اسلامی و حداکثر سه ماه پس از انتخاب هیأت‌رئیسه دائمی، هیأت نظارت که از این پس هیأت نامیده میشود مرکب از افراد زیر برای همان دوره تشکیل میگردد:
الف- یکی از نواب رئیس به انتخاب هیأت‌رئیسه برای هر سال
ب- یکنفر از اعضای کمیسیون اصل نودم (۹۰) به انتخاب مجلس
پ- یکنفر از اعضای کمیسیون قضائی و حقوقی به انتخاب مجلس
ت- چهار نفر از سایر نمایندگان به انتخاب مجلس
تبصره ۱- هیأت‌رئیسه مکلف است برای ثبت‌نام متقاضیان عضویت در هیأت یک هفته مهلت تعیین نماید.
تبصره۲-هیأت‌رئیسه مجلس از بین داوطلبان کمیسیونهای یاد شده و نمایندگان مجلس به جز اعضای هیأت‌رئیسه شش‌نفر را انتخاب و به مجلس معرفی می‌نماید.
ملاک انتخاب رأی اکثریت مطلق نمایندگان حاضر در مجلس است و درصورت عدم انتخاب، افراد دیگری توسط هیأت رئیسه معرفی می‌شوند.
در هرصورت انتخاب افراد در هر مرحله با رأی اکثریت مطلق نمایندگان حاضر در مجلس است.
تبصره ۳- هیأت از بین اعضای خود یک رئیس و دو نائب رئیس و دو دبیر انتخاب می‌نماید.
تبصره۴-درصورت غیبت غیرموجه هریک از اعضای انتخابی در سه جلسه متوالی و یا یک چهارم جلسات متناوب در مدت ششماه، یا ضرورت تغییر هریک از اعضای هیأت به تشخیص اعضای جلسه موضوع تبصره (۲) این ماده فرد جایگزین مطابق تبصره مذکور انتخاب میشود.
ماده ۲- هیأت صلاحیت رسیدگی به امور زیر را دارد:
الف- گزارشهای واصله درباره سوء استفاده و تخلف مالی یا اخلاقی نماینده و درآمدها و هزینه‌های غیرمتعارف وی
ب- گزارشهای مربوط به رفتار خلاف شؤون نمایندگی
پ- گزارشهای واصله درباره اعمال خلاف امنیت ملی کشور و سایر اعمال مجرمانه از بُعد انتظامی
ت-گزارشهای هیأت‌رئیسه درباره غیبت، تأخیر و بی‌نظمی نماینده موضوع مواد(۷۸)تا (۸۱) و(۸۸) تا (۹۱) آیین‌نامه داخلی مجلس‌شورای‌اسلامی
تبصره ۱- منظور از موارد خلاف شؤون نمایندگی، رفتار خلاف عرف مسلم نمایندگی است به نحوی که نوعاً نمایندگان آن را خلاف شأن بدانند.
تبصره ۲- گزارشهایی در هیأت قابل رسیدگی است که مشخصات کامل
ارسال کننده را دارا باشد مگر اینکه مستندات ارائه شده کافی بوده یا اعتبار و هویت گزارشدهنده توسط هیأت احراز شود.
تبصره۳-هرگاه هیأت احراز نماید گزارش دهنده جهت هتک حرمت نماینده یا تشویش اذهان عمومی یا مسؤولین اقدام به تنظیم و ارسال گزارش کرده مکلف است مراتب را همراه با مدارک مربوط جهت پیگیری قضائی به مرجع قضائی ارسال نماید و رونوشتی از آن را در اختیار نماینده قرار دهد.
تبصره ۴- تعقیب کیفری نماینده مانع رسیدگی هیأت به تخلفات موضوع این قانون و شؤون نمایندگی نیست.
تبصره ۵- هیأت ضمن رسیدگی به تخلفات موضوع این قانون، مراتب کیفری آنرا به مرجع قضائی ذی‌صلاح اعلام می‌نماید.
ماده۳-دریافت هرگونه هدیه نقدی یا غیرنقدی غیرمتعارف از اشخاص حقیقی یا حقوقی خصوصی یا عمومی و دولتی داخلی یا خارجی تحت هر عنوان توسط نمایندگان ممنوع و مرتکب مستوجب اعمال مجازات ماده (۶) این قانون است.
ماده۴-سوء استفاده از اختیارات نمایندگی و أخذ هر نوع امکانات و امتیازات از بخشهای دولتی، عمومی و خصوصی به هر عنوان و هر شکل، توسط نماینده به نفع خود و اقربای وی به ناحق و اعمال نفوذ و استفاده از سمت نمایندگی برای این منظور و سوء استفاده از اطلاعات و اسناد در دسترس وی ممنوع و مرتکب مستوجب اعمال مجازات ماده (۶) این قانون است.
ماده۵-هیأت به گزارشهای واصله درباره هر یک از نمایندگان بهصورت محرمانه رسیدگی می‌نماید و در صورتی که تخلف را متوجه نماینده بداند در اولین جلسه از نماینده دعوت و پس از مذاکره با وی و نیز استعلام از مراجع ذیربط تصمیم لازم را اتخاذ می‌نماید.
تبصره- هیأت موظف است قبل از صدور رأی، دفاعیات نماینده را استماع نماید.
ماده۶-هیأت با توجه به اهمیت تخلفات و شرایط و موقعیت ارتکاب آنها نسبت به اعمال یک یا چند مجازات ذیل که طبق ماده (۶) قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی قابل اجراء است، تصمیم می‌گیرد:
الف- تذکر شفاهی بدون درج در پرونده
ب- تذکر کتبی با درج در پرونده
پ- أخذ تعهد کتبی مبنی بر عدم تکرار تخلف
ت- کسر حقوق از یکماه تا یکسال به میزان یک دوم
ث- محرومیت از عضویت درمجامع و شوراها یا کمیته‌های تحقیق و تفحص
ج- محرومیت از نامزدی برای عضویت در هیأت‌رئیسه مجلس و هیأت‌رئیسه کمیسیونها
چ- اعلام یک یا چند تخلف نماینده در جلسه غیرعلنی توسط رئیس مجلس
ح- اعلام یک یا چند تخلف نماینده در جلسه علنی توسط رئیس مجلس
تبصره۱-درصورتی که هیأت تشخیص دهد دارایی نماینده به ناحق افزایش یافته است، تا قبل از انتخابات دوره بعد موضوع را به اطلاع شورای نگهبان میرساند و جهت رسیدگی به دستگاه قضائی ارسال می‌نماید.
تبصره۲-کلیه امور مربوط به حقوق نمایندگی ملت که در قانون اساسی به آن تصریح شده است اعم از اظهارنظر و اعلام مواضع در مسائل داخلی و خارجی کشور و آزادی در انجام وظایف قانونی و اعمال رأی خود و کسب اخبار و اطلاعات مورد نیاز وظایف نمایندگی و قانونگذاری و تحقیق و تفحص در تمام امور کشور و سؤال و استیضاح وزرا و رئیس‌جمهور و رأی اعتماد و رأی عدم اعتماد و مأموریتهای محوله که همه آنها در راستای ایفای وظایف نمایندگی به عمل میآید از شمول مجازات موضوع این ماده مستثنی است.
ماده ۷- هرگاه موضوع رسیدگی هیأت، گزارشهای واصله علیه یکی از اعضای هیأت مذکور باشد وی حق شرکت در جلسه مربوط را ندارد.
ماده ۸- تصمیمات هیأت درخصوص اعمال بندهای (الف)، (ب) و (ت)
ماده(۶)این قانون قطعی است و در سایر موارد ظرف ده روز توسط نماینده مربوط قابل اعتراض می‌باشد. در این صورت موضوع در جلسه هیأت تجدیدنظر متشکل از اعضای هیأت‌رئیسه و رؤسای کمیسیونهای دائمی مجلس مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
ماده۹-نمایندگان مجلس در مقام ایفای وظایف نمایندگی در اظهارنظر و رأی خود کاملاً آزادند و نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند یا آرائی که در مقام ایفای وظایف نمایندگی خود داده‌اند تعقیب یا توقیف کرد.
تبصره ۱- تشخیص مصادیق موضوع اصل هشتاد و ششم(۸۶) قانون اساسی و ماده (۷۵) آیین‌نامه داخلی مجلس با هیأت است.
تبصره ۲- تخلف از مفاد این ماده از سوی مراجع قضائی حسب مورد مستوجب مجازات انتظامی از درجه پنج تا هفت است.
ماده۱۰-قوه قضائیه موظف است در اجرای این قانون شعبه خاصی را جهت رسیدگی به موضوعات ارسالی تشکیل دهد و خارج از نوبت رسیدگی و نهایتاً رأی قطعی را ظرف سه‌ماه به هیأت اعلام نماید.
ماده ۱۱- نمایندگان مجلس مشمول قانون ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل مصوب ۱۱/۱۰/۱۳۷۳ می‌باشند.
ماده۱۲-دستورالعمل اجرائی این قانون و مصادیق آن به پیشنهاد هیأت نظارت به تصویب کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس‌شورای‌اسلامی می‌رسد.
۴- قانون نحوه اجرای اصل نودم (۹۰) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۲۵/۸/۱۳۶۵
فصل اول- تشکیلات کمیسیون
ماده ۱- تشکیلات کمیسیون اصل نود، که بر اساس آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی تشکیل میشود دارای دو واحد می‌باشد:
الف- واحد رسیدگی به شکایات که اعضای آن کلاً از نمایندگان خواهد بود و طبق آیین‌نامه داخلی انجام وظیفه می‌نمایند.
ب-واحد دفتر که افراد آن از طرف هیأت رئیسه مجلس معین می‌شوند. حدود وظایف و اختیارات کارکنان واحد به وسیله هیأت رئیسه کمیسیون تعیین میشود و زیر نظر رئیس کمیسیون انجام وظیفه می‌نمایند.
تبصره- هیأت‌رئیسه کمیسیون اصل نود می‌تواند برای هر یک از واحدهای فوق به تعداد مورد نیاز بخشهایی را تشکیل دهد.
فصل دوم- صلاحیت و حدود اختیارات کمیسیون
ماده۲-علاوه بر اختیارات مصرحه در ماده واحده مصوب ۱/۱۱/۱۳۵۹ و تبصره الحاقی آن مصوب ۵/۲/۱۳۶۴، این کمیسیون می‌تواند جهت‌کسب اطلاعات کافی از مسؤولین مذکور در آن ماده دعوت یا مستقیماً با آنها مکاتبه نمایند و آنها مکلف به اجابت هستند و در صورت تخلف و ثبوت‌جرم عدم پاسخگویی توسط کمیسیون اعلام آن، دادگاه صالح موظف است خارج از نوبت رسیدگی و در صورت ثبوت جرم مقدار کیفر مذکور در تبصره ماده واحده را مشخص و نتیجه را به کمیسیون اعلام نماید و در این پرونده دادگاه رسیدگی‌کننده به جرم عدم پاسخگویی حق رسیدگی به اصل شکایتی‌را که در کمیسیون مطرح است ندارد.
تبصره۱-هر بخش می‌تواند با موافقت رئیس کمیسیون در صورتی که مقتضی بداند از شاکی و مشتکی‌عنه برای ادای توضیحات و روشن شدن‌چگونگی موضع دعوت به عمل آورد و عدم اجابت مشتکی عنه تخلف محسوب و لیکن مجازات مذکور در ماده (۲)این قانون را نخواهد داشت.
تبصره ۲- دبیرخانه موظف است نامه‌های طبقه‌بندی شده و مستقیم را بدون گشودن، ثبت و در اختیار هیأت رئیسه کمیسیون قرار دهد.
ماده۳-چنانچه شکایتی نیاز به تحقیق و بررسی داشته باشد کمیسیون می‌تواند بازرس یا بازرسانی را از میان نمایندگان مجلس شورای اسلامی به‌انتخاب هیأت رئیسه کمیسیون اعزام نماید. در این صورت مسؤولین ذیربط موظفند همکاری لازم را از هر جهت با آنان معمول دارند.
تبصره-بازرس یا بازرسان اعزامی میتوانند در صورت لزوم فرد یا افراد متخصصی را هر چند غیرنماینده باشد، با تصویب هیأت رئیسه کمیسیون همراه خود برای بازرسی دعوت نماید.
ماده۴-بازرس یا بازرسان موظفند کلیه موازین شرعی را رعایت و گزارش مأموریت خود را به انضمام نظریات کتبی فرد یا افراد متخصص در‌مواردی که همراه باشند، با امضاء حداکثر ظرف مدتی که هیأت رئیسه کمیسیون معین می‌نماید تسلیم کمیسیون نمایند.
ماده ۵- کمیسیون صرفاً به شکایاتی که از روش و طرز کار مجلس یا قوای مجریه و قضائیه باشد رسیدگی می‌نماید.
تبصره-کمیسیون پس از بررسی لازم و احراز تخلف از دادگاه صالح تقاضای رسیدگی قضائی خارج از نوبت را می‌نماید. دادگاه مکلف است پس از‌صدور حکم نتیجه را به کمیسیون اطلاع دهد.
ماده ۶ – تغییر شغل و پست در وضعیت مسؤول و یا مأمور متخلف از نظر رسیدگی تأثیری نخواهد داشت.
ماده۷ –مسؤولین مذکور در ماده واحده مصوب ۱/۱۱/۱۳۵۹ در صوتی که عمداً جواب خلاف واقع به کمیسیون داده باشند، موضوع با اعلام‌کمیسیون در مراجع قضائی رسیدگی خواهد شد.
ماده۸ –رسانه‌های عمومی از قبیل صدا و سیما و روزنامه‌ها در صورت تمایل به اعلان گزارشاتی را که مربوط به عموم باشد و کمیسیون اصل نود ازطریق تریبون مجلس اعلام می‌کند بدون هر نوع تغییر و تفسیری به اطلاع عامه برسانند. متخلف طبق قوانین مربوطه مجازات خواهد شد.
ماده ۹ – کلیه مقررات مغایر با این قانون از تاریخ لازم‌الاجراء شدن ملغی خواهد شد.
۵- قانون اجازه مکاتبه و تحقیق مستقیم به کمیسیون اصل نودم (۹۰) با دستگاههای دولتی جهت رسیدگی به شکایات مردم مصوب ۱/۱۱/۱۳۵۹
ماده واحده–کمیسیون اصل نودم (۹۰) می‌تواند با قوای سه‌گانه جمهوری اسلامی و تمام وزارتخانه‌ها و ادارات و سازمانهای وابسته به آنها و بنیادها و‌نهادهای انقلابی و مؤسساتی که به نحوی از انحاء به یکی از قوای فوق‌الذکر مربوط می‌باشند، مستقیماً مکاتبه یا به آنها مراجعه نماید و برای رسیدگی به‌شکایاتی کتبی که از طرف مسؤولین مربوطه بدون جواب مانده و یا جواب قانع‌کننده بدانها داده نشده و رفع مشکلات توضیح بخواهد و آنها مکلفند در‌اسرع وقت جواب کافی بدهند.
تبصره-مسؤولین و مأمورین مذکور در ماده واحده مصوبه ۱/۱۱/۱۳۵۹ مجلس‌شورای‌اسلامی مکلفند پاسخ کافی و مستند خود را حداکثر ظرف یکماه از تاریخ وصول کتباً به کمیسیون اصل نود اعلام دارند، تخلف از این قانون جرم محسوب و متخلف به مجازات حبس از سه ماه تا یکسال و انفصال از خدمات دولتی از شش ماه تا یک سال محکوم خواهد شد و موضوع تخلف در مراجع صالحه قضائی با درخواست کمیسیون قابل‌رسیدگی است و مراجع مذکور موظفند به آن گونه جرائم به صورت فوق‌العاده و خارج از نوبت رسیدگی و بلافاصله پس از ثبوت جرم و صدور حکم‌اعمال مجازات نموده و مراتب را به کمیسیون مزبور اعلام دارند.
با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی کاندید یار ، تاریخ انتشار جمعه 11 دی 1394 ، کد مطلب : 4581 : www.kandidyar.com
