شعار سال: ساقههای برنج که روزگاری نانآور خانههای زیادی بود بهواسطه تغییر کاربری شالیزارها، افزایش هزینه تولید و نهادهها و همچنین واردات بیرویه خمیده شده است تا برنجکاران چشمانتظار حمایت باشند. در فراز و نشیب سختیهای تولید، حمایت از شالیکاران ضرورتی انکارناپذیر است. معیشت بسیاری از اهالی استانهای شمالی ازجمله گیلان سرسبز از دیرباز با برنج پیوند خورده است. امواج طلایی خوشههای برنج، برای چشمها منظری فراموش نشدنی میآفریند و عطر دلانگیز شالیزارها در دامن نسیم و بوی خوش برنج طبخ شده که از پنجره خانهها به بیرون درز میکند در خاطرات گیلانیها تا همیشه ماندگار است. البته قامت خمیده بسیاری از زنان سالخورده این دیار نیز راوی حکایت ساعتهای متمادی کار کردن در گلولای شالیزارهاست و چشمهای پدرانِ سپیدمو همواره دلنگران به بار نشستن برنجی است که ریشه در رنج دارد. شالیزارها، شالیکوبیها، مراکز فروش ماشینآلات و ادوات کشاورزی، تعمیرگاه ماشینهای مربوط به شالیکاری، فروشگاههای سموم ضدآفات و کود ازجمله فعالیتهای اقتصادی هستند که رونق آنها وابسته به شالیکاری است. در اهمیت مقوله برنج در گیلان تردیدی وجود ندارد، همانگونه که دشواریهای فراوان کاشت، داشت و برداشت آن و حضور رو به رشد برنجهای خارجی بر کسی پوشیده نیست. برنج، محصولی استراتژیک است که حمایت از تولید آن ازجمله مواردی است که باید مورد توجه مسئولان امر در گیلان و کشور قرار گیرد. از یاد نباید برد در زمانیکه مشکلات اقتصادی بیش از همیشه قد علم کردهاند و چرخاندن چرخ تولید بهسختی امکانپذیر است، نمیتوان کشاورزان را به حال خویش رها کرد تا با مشکلات این عرصه حساس، دستوپنجه نرم کنند. برنج، محصولی استراتژیک بوده که حمایت از تولید آن ازجمله مواردی است که باید مورد توجه مسئولان امر در گیلان و کشور قرار گیرد. مدیریت منابع آب، حمایت از تولید، آموزش مطلوب، مکانیزه کردن کشاورزی، کوتاه کردن دست واسطهها، فراهم کردن بستر لازم برای بهرهمندی شالیکاران از تسهیلات و بیمه، سیاستهای تشویقی و جلوگیری از ورود برنجهای بیکیفیت خارجی که گاهی در سلامتی آن نیز باید شک کرد، برای ادامه کار کشاورزان بهویژه جوانترها مشکلساز بوده و میتواند بر رونق برنجکاری در گیلان بیفزاید. در سالهای اخیر که بیکاری یکی از مشکلات عمده خانوادههای گیلانی بهشمار میآید، کشاورزی بهویژه کشت برنج یکی از عرصههایی است که میتواند فرصتهای شغلی پایداری در این استان ایجاد کند. خاک حاصلخیز و شرایط مساعد جوی گنجینه ارزشمندی است که متأسفانه توجهِ چندانی به آن نمیشود و در این میان سایه سیاه تغییر کاربری اراضی کشاورزی و باغها و همچنین واردات برنج گسترش یافته، درحالیکه خودکفایی در حوزه مواد غذایی از ضروریات هر کشور مقتدری محسوب میشود.
مشکلات شالیکاران
زراعت برنج دشوار است و همه گیلانیها با سختیهای این کار آشنا هستند. بانوی شالیکار گیلانی در اینباره میگوید: امسال نخستین مشکلی که با آن دستوپنجه نرم کردیم، کمبود آب بود که بهمرور برطرف شد. بارش بیموقع باران هم مشکل دیگری است که همیشه نگرانش هستیم؛ چراکه میتواند به محصولمان آسیب برساند، بهویژه اینکه زراعتمان را بیمه هم نکرده باشیم. هرچند بیمه هم اگر کنیم، پولی دستمان را نمیگیرد و سال بعد کمکم مبلغی ناچیز به حسابمان ریخته میشود. همتکار با اشاره به اینکه زمین شالیکاری وی در گذشته باتلاق بوده و با بارش کوچکترین باران دیگر ماشینآلات مکانیزه کشاورزی نمیتواند در آن کار کند، ادامه میدهد: بهخاطر همین بیشتر کارها را با دست انجام میدهیم؛ بنابراین هزینه کارگری افزایش مییابد. وی تصریح میکند: اگر هوا خوب و همه شرایط بر وفق مراد باشد میتوانیم از دستگاه استفاده کنیم، امسال بابت هر کارگر روزانه ۱۳۰ هزار تومان به انضمام خوراک و هزینه ایاب و ذهاب هم پرداختم. با شروع فصل کار عدهای که مشکل مالی دارند برای کار راهی شالیزارها میشوند؛ اما چون تجربه این کار را ندارند نمیتوانند کارآیی لازم را داشته باشند که این خود یکی دیگر از مشکلات شالیکاران است.
افزایش قیمتی که هیچ سودی به شالیکاری نمیرساند
وی ادامه میدهد: زمانیکه شالیکار در حال هزینه و به پول نیازمند است، ناچار میشود از فامیل و آشنا یا دلال خرید برنج مبلغی قرض بگیرد؛ بههمین دلیل بعد از دروی محصول مجبور میشود برای پرداخت بدهیها به سرعت برنجش را با قیمتی که در آن زمان رایج است، بفروشد. اما آنهایی که تمکن مالی بهتری دارند میتوانند محصولشان را حدود سه تا چهار ماه نگهداشته و با قیمت بالاتری بفروشند. وی میافزاید: موضوع دیگر این است که بعضی شالیکاران با اجاره زمین مشغول به کارند. من دوست دارم زمین کشاورزی داشته باشم که ندارم. از هر سه کیسه محصولی که برداشت میکنم یک کیسه به صاحب شالیزار تعلق میگیرد و دو کیسه سهم من میشود از دو کیسه من هم یکی صرف هزینهها و دیگری بهعنوان سود برایم باقی میماند. همتکار با اشاره به اینکه امروزه بهسبب وجود امکانات بیشتر، کشاورزی نسبت به گذشته آسانتر شده، براهمیت حمایت از کشاورزان تأکید میکند و میگوید: در مزارع مازندران بهخاطر شرایط زمین، کشاورزی مکانیزه است؛ اما در گیلان کمتر این امکان وجود دارد. قیمت سموم مورد نیاز امسال نسبت به سال گذشته افزایش یافته؛ درحالیکه میزان برداشت تغییر نکرده و هزینهکردها هم بالا رفته است. ما کود و سموم را به نرخ آزاد میخریم. دولت برای حمایت از ما میتواند کمک کند تا این اقلام بهصورت تعاونی و با قیمت کمتر خریداری شوند.
افزایش قیمت برنج ایرانی موجب رونق فروش برنج خارجی شد
وجود کیسههای برنج وارداتی در فروشگاهها نگاهها را متوجه خود میکند؛ اما از یاد نباید برد که با گسترش شالیکاری، ممانعت جدی از تغییر کاربری اراضی کشاورزی و افزایش حمایت از تولید میتوان در مسیر کاهش واردات برنج حرکت کرد. با افزایش قیمتها، مصرف برنج خارجی افزایشیافته وگرنه چه کسی برنج وارداتی را به عطر و طعم برنج ایرانی ترجیح میدهد؟ شهروندی که با یک کیسه کوچک برنج وارداتی از یک فروشگاه خارجشده در پاسخ به این پرسش که آیا همیشه برنج خارجی مصرف میکنید، میگوید: با افزایش قیمتها مصرف برنج خارجی افزایش یافته وگرنه چه کسی برنج وارداتی را به عطر و طعم برنج ایرانی ترجیح میدهد؟ وی میافزاید: قیمت برنج ایرانی بالاتر است و خرید آن در توان ما نیست. در حال حاضر تفاوت قیمت برنج ایرانی و خارجی بهطور متوسط برای هر کیلو حدود چهار تا پنجهزار تومان است و این روزها حتی خرید برنج خارجی در توان بسیاری از خانوادهها نیست؛ درحالیکه از گذشته برنج غذای اصلی خانوادههای گیلانی بوده است.
برنج گیلان نیازمند حمایت
گیلان استانی مستعد برای کشاورزی است؛ اما بهرهمندی از این ظرفیت نیازمند مطالعه کارشناسان خبره، آسیبشناسی، رفع مشکلات و بهبود اوضاع موجود است. نایب رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی گیلان در اینباره به مشکلات شالیکاران اشاره و اظهار میکند: امروزه با توجه به هزینههای تمام شده و یکپارچه نبودن اراضی کشاورزی، برنجکاری توجیه اقتصادی برای شالیکاران ندارد. بسیاری از کشاورزان از آنجا که حرفه دیگری برایشان وجود ندارد، با وجود این چالشها هنوز مشغول به کشاورزی هستند. جواد خضرابراهیمی بهرهمند شدن از دانش و تجربه افراد نخبه در سطوح مدیریت میانی را برای رفع مشکلات و ارتقای وضعیت کشت برنج ضروری دانسته و میگوید: ما بهدلیل بارندگی و ظرفیت آبهای زیر زمینی یک استان کشاورزی هستیم؛ اما با توجه به مسأله مهاجرت و خریداری زمینهای استان توسط مهاجران میتوان گفت در آینده برنجی وجود نخواهد داشت. وی میافزاید: متأسفانه تغییر کاربری اراضی بهراحتی انجام میشود. تخریب درختان در داخل جنگلها بهوضوح قابل مشاهده است و این موارد از معضلات استان ماست. کشاورزان با گران بودن نهادههای کشاورزی و کارمزد کمرشکن تسهیلات بانکی دست به گریبان هستند، تا زمانیکه دریافت وام با بهرههای نجومی همراه است، برنجکار، گلکار، مرکباتکار و کیویکار نمیتواند کاری کند و ما نیز راه بهجایی نخواهیم برد.
دولت بهجای یارانه به واردات محصولات استراتژیک، از کشاورز حمایت کند
خضرابراهیمی با اشاره به اهمیت یکپارچهسازی اراضی بر لزوم اجرایی شدن این طرح از سوی دولت تأکید کرده، میگوید: با اجرای این طرح مرزها برداشته و سطح زیرکشت افزوده میشود. وی در ادامه به برخی از مزایای یکپارچهسازی اراضی اشاره میکند و میافزاید: با یکپارچهسازی اگر آفتی شیوع یابد با یک سیستم، آفتزدایی صورت میگیرد؛ اما وقتی زمین تکهتکه باشد، هزینه سنگین کودپاشی و سمپاشی بر عهده تکتک افراد خواهد بود. همچنین با یکپارچهسازی اراضی، کاشت و برداشت بهصورت مکانیزه انجامشده و هزینه تمامشده نیز کاهش مییابد، اما زمانی که زمین کوچک باشد دستگاه نمیتواند در آن کار کند. برای رقابتپذیری در دنیا و سرشکن کردن هزینهها باید هزینه تمامشده تولید پایین آورده شود. برای دستیابی به این هدف باید نهادههای کشاورزی ارزان شود و بهره کمرشکن بانکی نیز کاهش یابد. نایبرئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی گیلان درباره واردات برنج نیز با بیان اینکه برنج، فندق، کیوی و چای چهار محصول بینظیر و ارگانیک ما است و مردم بهدنبال غذای سالم هستند، ادامه میدهد: اگر قیمت تمام شده این محصولات پایین باشد بهراحتی مورد مصرف مردم قرار میگیرد؛ اما متأسفانه دولت بهجای اینکه از کشاورز حمایت کند، به واردات یارانه میدهد؛ درحالیکه اگر به شالیکار کمک شود، هزینه تمامشده کاهش یافته و در نتیجه قیمت برنج نیز کاهش و قدرت خرید این محصولات بهویژه برنج افزایش مییابد و جنس سالم خریداری میشود.
تولید یکمیلیون و ۲۰۰ هزار تن شلتوک از اراضی شالیزاری گیلان
وقتی سخن از برنامههای دولت برای حمایت از کشاورزی به میان میآید، اذهان متوجه سازمان جهاد کشاورزی میشود. سرپرست معاونت بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان میگوید: مساحت کل زمینهای زیرکشت برنج در گیلان ۲۳۸ هزار هکتار است و شهرستانهایی که دارای بیشترین وسعت شالیکاری در استان هستند، بهترتیب رشت دارای ۶۲ هزار و ۳۳۸هکتار، صومعهسرا ۲۸ هزار هکتار، لاهیجان ۲۳هزار و ۸۶۰ هکتار و استانهاشرفیه ۲۳هزار و ۵۷۰ هکتار است. لیلا بذرکار گفت: براساس برنامه مدون طی پنجسال ۴۰ درصد بهرهبرداران باید از بذور گواهی شده استفاده کنند، این درحالی است که هماکنون بذور گواهی شده تنها هفتدرصد نیاز بذری استان را پوشش میدهد. تمرکز شالیکاران گیلانی به استفاده از ارقام محلی و نبود تمایل به جایگزینی ارقام جدید را یکی از مشکلات موجود در کشت برنج دانست و یادآور میشود: با توجه به معرفی ارقام کیفی و پرمحصول جدید برنج طی سالهای اخیراً از قبیل رقمهای «گیلانه» و «رش» سیاست سازمان ترویج ارقام جدید است. بذرکار ادامه میدهد: براساس برنامه مدون طی پنج سال ۴۰ درصد بهرهبرداران باید از بذور گواهیشده استفاده کنند، این درحالی است که هماکنون بذور گواهیشده تنها هفتدرصد نیاز بذری استان را پوشش میدهد. همچنین بیتوجهی شالیکاران به استفاده متعادل از کودهای شیمیایی و تمرکز بر مصرف کودهای ازت و فسفات و مصرف پایین پتاس نگرانکننده است که با دورههای آموزشی و بهرهگیری از ظرفیت رسانهها باید فرهنگ استفاده از هر سه نوع کود پایه و در کنار آنها عناصر ریزمغذی را ترویج کرد.
واردات برنج کمر شالیکار را میشکند
بذرکار درباره تأثیر واردات برنج بر شالیکاری در استان گیلان میگوید: واردات بیرویه برنج سبب تمایل مصرفکنندگان به تهیه برنجهای با کیفیت پایین بهواسطه قیمت پایین آن میشود و این امر موجب رسوب برنج تولید داخل شده و به شالیکاران لطمه وارد خواهد کرد؛ چراکه رسوب انباری بهویژه در ماههای منتهی به آغاز فصل کاشت برنج باعث نزول قیمت برنج تجاری شده و کشاورزان را مأیوس میکند. وی ادامه میدهد: با توجه به بالا بودن هزینه تأمین نهادههایی چون بذر، کود، سم و بهویژه هزینههای مرتبط با آمادهسازی زمین و نشاکاری باید فعالیت شالیکاری را اقتصادی کرده و با واردات بیرویه موجب دلسردی تولیدکنندگان این محصول استراتژیک را فراهم نکرد. واردات برنج یکی از مواردی است که در زمینه دغدغه شالیکاران مطرح میشود و انتظار میرود متولیان امر در مسیر حمایت از شالیکاران، کاهش قیمت تمامشده برنج ایرانی و کاهش واردات قدم بردارند. بیتردید همه ایرانیان کیفیت و مرغوبیت برنج ایرانی را باور دارند و در بسیاری از موارد تنها بهسبب تنگناهای مالی و پایین بودن توان اقتصادی به مصرف برنجهای وارداتی روی میآورند.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 18 آذر 97، کد مطلب: 58949، www.sabzineh.org