شعار سال: نوسازی بافت فرسوده در شهرهای مختلف ایران سال هاست به یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولان عمرانی تبدیل شده است. البته مشکلات این طرح در شهرهای مذهبی که به گفته مسئولان اغلب بافت‌های ناکارآمد آن در مناطقی قرار گرفته که وقفی بوده و نوسازی آن وابسته به همکاری مردم و مالکان است، شرایط پیچیده تری دارد. شهرقم یکی از همین شهرهاست که سال هاست بحث بازآفرینی بافت‌های فرسوده آن مطرح بوده اما آن‌طور که باید این طرح پیشرفت چندانی نداشته است. براساس آمارها در حال حاضر چهار هزار و 100 هکتار بافت ناکارآمد در این شهر وجود دارد که نوسازی و بازآفرینی آن از یک سو نیازمند نگاه ملی مسئولان و از سوی دیگرهمکاری مردم است. به گفته مسئولان عمرانی استان قم، 315 هکتار از این میزان بافت فرسوده در بافت‌های تاریخی شهر قم قرار گرفته که اهمیت بهسازی آن را چند برابر می‌کند. البته مهم‌ترین نکته‌ای که در خصوص شهر قم مطرح است، وجود 24 میلیون زائری است که سالانه به زیارت حرم حضرت معصومه(س) می‌آیند. در واقع می‌توان این طور گفت که با بازسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده اطراف حرم می‌توان علاوه بر توسعه گردشگری مذهبی با افزایش زمان توقف مسافران، چهره جدیدی را به این شهر داد.

«فهیمه فتاحی زاده»، رئیس اداره هماهنگی ستاد بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان قم اظهار داشت: شهر قم 12 هزار و 900 هکتار وسعت دارد که از این میزان چهار هزار و 100 هکتار بافت ناکارآمد محسوب می‌شود. بافت ناکارآمد شهر قم شامل بافت‌های تاریخی، ناکارآمد میانی (فرسوده)، سکونتگاه غیررسمی (حاشیه شهر)، بافت با پیشینه روستایی (روستاهایی که پیرامون شهر بوده و کم کم به شهر ملحق شده اند)، بافت ناهمگن (مانند قبرستان یا زمین‌های نامناسب برای ساخت و ساز در مرکز شهر) می‌شود که همگی نیازمند برنامه‌ریزی هستند. وی افزود: وسعت بافت تاریخی قم که همان بافت پیرامون حرم مطهر حضرت معصومه(س) است، حدود 315 هکتار است که بازآفرینی آن برای ما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

چالش‌های بازسازی بافت‌های قدیمی

فتاحی‌زاده با اشاره به اینکه یکی از چالش‌های بازسازی بافت تاریخی و در کل مرکز قم تراکم بالا در آن است، افزود: این منطقه بشدت کمبود فضای سبز دارد و فضای پاتوق گونه ندارد لذا یکی از کارهایی که دنبال می‌کنیم ایجاد پاتوق برای گردشگران است. وی در پاسخ به این پرسش که چرا با وجود اقدامات انجام شده پیشرفت قابل لمسی در بحث نوسازی بافت اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) دیده نمی‌شود، توضیح داد: شرایط بافت ناکارآمد قم با دیگر کلانشهرها متفاوت است و جدا از بحث کمبود اعتبارات، عقب ماندگی بیشتری در بافت‌های ناکارآمد داشته و در این میان نفوذ‌ناپذیری و کمبود زمین، وجود موقوفات زیاد و مهاجر پذیربودن شهر، کار را برای ما سخت‌تر کرده است.

قرارداد بازآفرینی در 14 محله

رئیس اداره هماهنگی ستاد بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان قم افزود: وسعت بافت ناکارآمد میانی یا به اصطلاح فرسوده قم نیز یک هزار و 600 هکتار و ناهمگن یک هزار هکتار است؛ بررسی‌های ما نشان می‌دهد که حدود 65 درصد از جمعیت شهر قم در بافت‌های ناکارآمد شهری ساکن هستند که مشکلاتی را برای آنها ایجاد کرده است.

فتاحی‌زاده خاطرنشان کرد: از سال گذشته تاکنون حدود 10 میلیارد تومان در 14 محله شهر قم از جمله بازار، خیابان آذر، چهارمردان، شاه حمزه، باغ پنبه، دروازه ری، نوبهار، امامزاده ابراهیم(ع)، شهرک ناظمیه، شاهقلی خان و شیخ آباد برای بازآفرینی قرارداد بسته شده است. در همین حال، از محل صندوق توسعه ملی 43 میلیارد و 800 میلیون تومان به ستاد بازآفرینی داده شده که از این طریق نیز 21 طرح در دست اقدام است.

بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد

در همین حال، «محسن بهشتی»، معاون امور عمرانی استانداری قم نیز اظهار داشت: با توجه به ضرورت بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهری، ستاد بازآفرینی استان به صورت ماهانه جلساتی برگزار می‌کند و در آن مطالعات انجام شده در این خصوص مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بهشتی میزان بافت ناکارآمد شهری قم را حدود چهار هزار هکتار اعلام کرد و گفت: یک هزار و 600 هکتار از این میزان بافت فرسوده است که نیاز به بازسازی و بهسازی دارد. همچنین از این یک هزار و 600 هکتار 315 هکتار در بافت تاریخی(اطراف حرم) قرار دارد که بهسازی آن ضروری است.

کافی نبودن اعتبارات طرح‌های بازآفرینی

وی در خصوص اعتبارات تخصیص داده شده به طرح بازآفرینی شهری قم، اظهار داشت: با توجه به میزان بافت ناکارآمد، اعتباراتی که به این شهر تخصیص داده می‌شود برای اجرای کامل طرح بازآفرینی کافی نیست. البته استانداری تلاش کرده با همین میزان اعتبار طرح‌هایی را متناسب با ظرفیت هر محله اجرا کند. به طور مثال، با ساخت درمانگاه، مدرسه، پاسگاه و فضای سبز در محلات مختلف تلاش کرده‌ایم با رفع نیازهای مردم فضای متناسب تری را برای زندگی آماده و انگیزه نوسازی را در آنان تقویت کنیم. در واقع معتقدیم تا بخش خصوصی به این قضیه وارد نشود و مردم انگیزه‌ای برای نوسازی خانه‌های خود نداشته باشند این طرح پیشرفت چشمگیری نخواهد داشت.

وجود موقوفات روند بازآفرینی را کند کرده است

معاون امور عمرانی استانداری قم از خرید و تملک چند خانه تاریخی خبر داد و افزود: با خرید این خانه‌ها و استفاده از آنها به‌عنوان دفاتر تسهیلگری تلاش شده با راهنمایی مردم و معرفی خدمات و تسهیلات در نظر گرفته شده به آنان روند بازآفرینی بافت‌های ناکارآمد شهر قم را سرعت ببخشیم. البته قبول داریم روند نوسازی بافت‌های ناکارآمد در قم روند کندی نسبت به سایر شهرها دارد اما باید به این نکته توجه کرد که عمده اموال این شهر موقوفه است. درست است که این اموال در اختیار مردم قرار دارد اما مالکیت آن ها با اداراتی چون اوقاف و... است. از این‌رو ساکنان در صورتی که بخواهند تغییری در خانه‌ها ایجاد کنند حتماً باید با اطلاع و رضایت مالک باشد که آن هم روند طولانی دارد. نکته دیگر اینکه افراد ساکن این موقوفات در سال‌های دور، این خانه‌ها را با مبلغ ناچیزی اجاره کرده‌اند و اگر در حال حاضر بخواهند نسبت به نوسازی آن اقدام کنند باید قرارداد جدیدی با مالک منعقد کنند که آن هم مستلزم پرداخت اجاره بهای بیشتری است. از این‌رو انگیزه و رغبت کافی برای اجرای طرح‌های نوسازی در میان ساکنان این مناطق وجود ندارد.

محدودیت بلند مرتبه‌سازی در اطراف حرم

این مقام مسئول با اشاره به اینکه بحث تراکم نیز یکی از چالش‌های پیش روی سرمایه‌گذاران است، گفت: معتقدیم ساختمان‌های بلند در اطراف حرم منظر خوبی ندارد. در واقع درساختمان سازی‌های جدید در اطراف حرم مطهر باید حتماً شرایط بلندمرتبه‌سازی و تراکم رعایت شود تا جلوی دید گنبد حرم گرفته نشود و سیمای شهری هم آسیبی نبیند. از این‌رو مجوز بلندمرتبه‌سازی تنها در سه رینگ صادر می‌شود. در رینگ اول 7.5 متر، رینگ دوم 10.5 متر و رینگ سوم 13.5 متر مجوز ارتفاع ساخت داده می‌شود. همین موضوع سبب شده انگیزه و توجیه اقتصادی برای سرمایه‌گذاران وجود نداشته و آنان رغبتی برای ورود به این بحث نداشته باشند.

توسعه اراضی اطراف شهر

بهشتی نکته مهم دیگر را توسعه اراضی اطراف شهر دانست و افزود: در سال‌های اخیر خانه‌های زیادی در زمین‌های اطراف شهر ساخته شده و مردم ساکن این نقاط شده‌اند. در حالی که اگر این ساخت و سازها انجام نمی‌شد مردم انگیزه بیشتری برای نوسازی فضاهای موجود شهری داشتند. در واقع این ساخت و سازها و الصاق آنها به فضای شهری سبب شده مردم تمایلی برای نوسازی نداشته باشند. وی اقتصاد ضعیف مردم را دلیل اصلی مهاجرت ساکنان بافت‌های تاریخی و فرسوده عنوان کرد و گفت: قم به لحاظ توپوگرافی در مسیر قرار دارد، از این‌رو ماندگاری مسافران در این شهر کم است. در نظر داریم با توسعه اقامتگاه‌های بومگردی، ماندگاری مسافران را در این شهر افزایش دهیم تا کسب و کار در این مناطق رونق گیرد و انگیزه ساکنان برای ماندن و زائران برای سفر به این بافت‌ها افزایش یابد.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه ایران، تاریخ انتشار 18 دی 97، کد مطلب: 496614، www.iran-newspaper.com