شعار سال: آبگیری هفتههای گذشته سدهای گلستان ناشی
از هدایت روانابهای ناشی از بارندگی و انتقال سرریز آب پشت سد به تالابها زندگی
را بار دیگر در این زیستگاههای ارزشمند و در حال احتضار جاری کرد. گرمای کمسابقه
سالهای گذشته، کاهش شدید منابع آبی و زیرزمینی در نتیجه تبخیر یا استفاده بیرویه
برای مصارف کشاورزی و آشامیدنی، گلستان را در معرض تنش آبی شدید قرار داده که
تالابها نیز از آسیبهای آن در امان نبودند. کاهش ژرفای آب و خشکیدن بخشهای
وسیعی از پهنه این زیستگاههای ارزشمند به موضوعی تکراری و رنجآور تبدیل شده و
دیگر رودخانهها رمق و توانی برای احیای تالابها نداشتند. در این شرایط فقط معجزهای
میتوانست تالابهای گلستان را احیاء کند؛ اتفاق غیرقابل پیشبینی که زمستان امسال
رخ داد و رنگ واقعیت به خود گرفت. مدیر دفتر مطالعات شرکت آب منطقهای گلستان با
اشاره به افزایش بارشهای امسال استان گفت: از ابتدای سال آبی جاری تاکنون 380
میلیمتر باران در استان بارید که این میزان نسبت به درازمدت 59 درصد و در همسنجی
با مدت مشابه سال گذشته 46 درصد افزایش یافت. حسن فرازجو با بیان اینکه میزان
متوسط بارش در درازمدت استان گلستان در همین مقطع زمانی 240 و در سال گذشته 260
میلیمتر بود، افزود: در بهمن امسال نیز 125 میلیمتر باران در گلستان بارید که
این مقدار در درازمدت 56 و در سال گذشته 74 میلیمتر بود. رئیس اداره حفاظت محیطزیست
شهرستانهای بندرترکمن و گمیشان درخصوص ارزش تالابها اظهار داشت: پالودن آب از هر
نوع ناخالصی، شامل آلایندههای شیمیایی، سمی و رسوبات، ذخیره آب، ادامه روند چرخه
مواد، تغذیه آبخوانهای زیرزمینی، کنترل سیلاب، حفاظت در برابر طوفان، فرسایش و
بادشکن پناهگاهی برای انواع گیاهان و جانوران ازجمله آثار وجود تالابهاست که
نمونه آن در هیچ اکوسیستم دیگر کره زمین بهصورت یکپارچه دیده نمیشود. علی بیانی
تصریح کرد: از سوی دیگر این عملکرد چندگانه و گسترده، اکوسیستمهای تالابی را به
زیستبومهایی حساس، شکننده، غیرقابل جایگزین و تا حدی غیرقابل بازسازی تبدیل کرده
است. وی افزود: انسان برای داشتن این
زیستبومهای بیهمتا باید یاد بگیرد همانگونه که تالاب انواع عملکرد و اجزای
زنده و غیر زنده محیطزیست را در کنار یکدیگر حفظ و نگهداری میکند، او هم بهعنوان
عضوی از این مجموعه باید زیستبومها را حفظ و حمایت کند. بیانی گفت: تالابها
زیستبومهایی با بیشترین تولید زیستی در جهان هستند و ارزش زیادی برای گونهها
بهویژه گونههای در معرض تهدید و انقراض دارند.
این کارشناس ارشد محیطزیست اظهار داشت: در چند سال گذشته بهدلیل
پایین رفتن سطح آب دریای خزر، تغذیه تالاب گُمیشان از طرف دریا به حداقل ممکن و در
سال 96 به صفر رسید که این موضوع بههمراه کاهش بارشهای آسمانی سبب شد تا تقریباً
تمام سطح تالابهای بینالمللی در فصول گرم سال خشک شود و در زمستان نیز بخش بسیار
اندکی زیرآب قرار گیرد. بیانی ادامه داد: سال گذشته و از محل اعتبارات طرح حفظ و
احیای تالابها و دریاچههای کشور، آبراهههایی که توسط صیادان بین تالاب و دریا
ایجاد شده و موجب تخلیه آب تالاب به دریا میشد بسته شد که این امر نقش بهسزایی
در حیاتبخشی دوباره و آبگیری این زیستگاه ارزشمند طبیعی داشت. وی بیان کرد: بارشهای
اواخر دی و بهمن 97 و هدایت آب آنها به آبگیری نیمی از گستره این تالاب بینالمللی
منجر شد. بیانی اظهار داشت: احیاء و آبگیری
دوباره این تالاب افزونبر بازگشت گونههای جانوری و آبزی، فرصت فعالیتهای حوزه
گردشگری، مانند پرندهنگری و عکاسی از طبیعت را در منطقه میسر و رونق اقتصادی ناشی
از حضور گردشگران و علاقهمندان به طبیعت برای حاشیهنشینان و جوامع محلی تالاب را
ایجاد کرد. عبدالقیوم ایری توماج، از اهالی
شهرستان گمیشان، نیز در این مورد گفت: سالیان تقریباً دور در تالاب
گمیشان حتی ماهی ازونبرون صید میشد؛ اما در دورههای اخیر حیات این تالاب هم رو
به زوال و نابودی نهاد. این پیرمرد صیاد ترکمن اظهار داشت: در اوایل دهه هفتاد
تالاب گمیشان با توجه به برخورداری از ماهیان فراوان، محل ارتزاق حدود یکهزار
خانوار گمیشانی بود. وی گفت: در آن زمان ارتفاع آب
تالاب به دو متر میرسید و ماهی سفید، کپور، تلاجی، کفال و سوف از آن صید میشد.
وی افزود: بازگشت رونق به تالاب گمیشان با آبگیری دائمی، فراهم شدن شرایط برای تخمریزی
ماهیان و در نتیجه ایجاد بستر صید، رونق اقتصادی را بار دیگر به این منطقه باز میگرداند.
یک راهنمای تور گردشگری نیز گفت: امسال با آبگیری تالاب گمیشان و بهبود اندک آب در
رودخانههای منتهی به خلیج گرگان، کسب و کار اهالی رونق گرفته و شرایط برای تقویت
بخشهایی چون گردشگری ایجاد شده است. سیدرضا هاشمنژاد اظهار داشت: تعداد مسافران
مشتاق پرندهنگری و تماشای حیاتوحش این منطقه پس از آبگیری تالاب بیشتر شده که
امیدواریم ایجاد زیرساختهای بیشتر بتواند بر تعداد دوستداران طبیعت اضافه کند.
وی افزود: ازجمله طرحهایی که میتواند زمینه معرفی بیشتر تالابها به مردم و
بهرهبرداری درست از این جاذبه طبیعی را فراهم کند، رونق دادن اجرای طرحهای مرتبط
با جذب گردشگر است. پیادهروی در حاشیه تالاب، قایقسواری، ماهیگیری، شکار و دیدن
گستره گیاهان مردابی و چشماندازهای تالابی اگر با سرمایهگذاری برای فراهم شدن زیرساختهای
مورد نیاز همراه شود میتواند درآمد سالانه قابل توجهی را برای منطقه بهخصوص
جوامع محلی ساکن حاشیه تالابها به همراه داشته باشد. افزونبر
تالاب گمیشان، در بخش مرزی «داشلیبرون» شهرستان گنبدکاووس سه تالاب بینالمللی
آلاگل، آلماگل و آجیگل نیز از مواهب بارندگیهای مناسب امسال بهرهمند شدند. رئیس
اداره حفاظت محیطزیست شهرستان گنبدکاووس نیز در اینخصوص گفت: با آبگیری سه تالاب
بخش مرزی داشلیبرون گنبد، تالاب آلماگل پنجمیلیون مترمکعب و آجیگل چهار میلیون
مترمکعب آب دارد و حدود نیمی از ظرفیت 70 میلیون مترمکعبی تالاب آلاگل بهعنوان
بزرگترین تالاب منطقه مرزی گلستان آبگیری شده و ورود آب به این تالاب با توجه به
تداوم بارشهای اخیر همچنان ادامه دارد. غلامرضا کریمی با اشاره به نقش تالابها
در اکوسیستم منطقه افزود: گیاهان آبزی موجود در تالابها مانند بومادران آبی، نی،
گوشاب شانهای یا حتی گونههای خشکزی بوتهای یا علفی، تالابها را به کانون زادآوری
پرندگان مهاجر تبدیل کرده است. وی اظهار داشت: تالابها بهعنوان یکی از مهمترین
زیستگاههای طبیعی جهان نقش مهمی در دوام و بقای حیات وحش، تأمین آبشیرین و حفظ
تعادلزیستی دارند و با توجه به نیاز فزآینده و کاهش زیستگاههای پرندگان مهاجر و
محلهای مناسب برای تخمریزی ماهیان، ارزش تالابهای موجود بیشتر شده است. او
افزود: پیوند انسان با تالاب نیز همانند بقیه مقولههای زیستمحیطی پیش از اینکه
به دستاوردهای فنی دگرگونسازی و مهار طبیعت مربوط باشد موضوعی اجتماعی است و باید
از طریق ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این رابطه هماهنگ و موزون شود. اکنون
با حیات مجدد تالابها در استان گلستان افزونبر رونق گرفتن صنعت گردشگری، ظرفیت
بهرهبرداری از گیاهان و جانوران تالابی و بهدنبال آن ایجاد درآمد برای جوامع
پیرامونی فراهم شده است. گفتنی است، در دشت هموار ترکمنصحرا و مرز شمالی ایران با
ترکمنستان از محدوده روستای داشلیبرون بهسمت دریای خزر به لحاظ موقعیت جغرافیایی
و وضعیت زمین ساختی و وجود روان آبها و رودخانه اترک مجموعه تالابهای آلماگل،
آلاگل، آجیگل، اینچه، دانشمند، بیبی شیروان و... به وجود آمده که گستره آنها
برحسب سالهای پرآبی متغیر است. هر چند از این تالابها گاهی در نقشههای
جغرافیایی بهعنوان دریاچه نام برده میشود؛ اما بهسبب ژرفای کمتر از ششمتر در
قالب تعریف کنوانسیون رامسر تالاب محسوب میشوند.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 7 اسفند 97، شماره: 62946