«عملیات رمضان» نخستین عملیاتی بود که بعد از فتح خرمشهر توسط ایرانیان انجام شد و اولین عملیات تهاجمی برون مرزی بود. هدف از انجام این عملیات دستیابی به بصره به عنوان مهمترین شهر عراق برای کسب قدرت سیاسی و تنبیه رژیم بعث بود که متاسفانه بنا به دلایلی با شکست مواجه شد.

آنچه در ذیل آمده است؛ گفت و گوی ایمنا با «سردار مجتبی شیروانیان؛ مدیر کل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های اسلامی دفاع مقدس»- که خود از جمله بزرگان هشت سال جنگ تحمیلی محسوب می‌شود- از ناگفته‌های این عملیات و نقش رزمندگان اصفهانی در آن است.

* ابتدا شرح مختصری از شروع عملیات را برای ما بگویید؟

عملیات رمضان، سرآغاز مرحله جدیدی از جنگ و اولین عملیات از سلسله عملیات‌های برون مرزی ایران در خلال جنگ 8 ساله بود و با توجه به نشاط و روحیه‌ای که فرماندهان و رزمندگان از پیروزی و موفقیت در عملیات بیت المقدس كسب كرده بودند، به پیروزی در عملیات دیگری که برای تعقیب ارتش متجاوز طراحی شده بود، امیدوار بودند.

از سوی دیگر، برآوردهای قرارگاه فرماندهی، حکایت از ضعف روحیه قوای دشمن و همچنین وجود اضطراب در فرماندهان ارتش عراق داشت. به همین علت ایران تصمیم گرفت تا حملات خود را به عراق برای دستیابی به شهر بصره آغاز کند.

* چرا بصره به عنوان نقطه عطف عملیات شناخته شد؟

در تداوم جنگ، پیشروی به سمت شهر بصره، همیشه یکی از بهترین اهداف مورد نظر مسئولین کشور بود. زیرا رسیدن به این شهر هدف اساسی و اصولی برای خاتمه دادن به جنگ محسوب می‌شد و رسيدن به شرق بصره هم نزدیک‌تر و هم نسبتاً در دسترس رزمندگان اسلام بود.

از سوی دیگر این هدف، با توانایی نیروهای مسلح ایران، تناسب بیشتری نیز داشت.

* از طرح مانور و استعداد نیروهای خودی برای‌مان بگویید؟

عملیات رمضان در چهار محور و در پنج مرحله توسط نیروهای سپاه و ارتش در قالب یگان‌های مختلف اجرا شد که سه قرارگاه «فجر، فتح و نصر» در این عملیات زیر نظر قرارگاه مرکزی مشترک کربلا، آماده اجرای عملیات شدند.

رسیدن قوای ایران به کانال ماهیگیری و عبور از نهر کتیان و تصرف منطقه نشوه و تنومه تا پل بصره و تصرف حدود 2 هزار کیلومتر مربع از سرزمین دشمن، در طرح مانور برنامه ريزي شده بود.

* طرح ریزی عملیات رمضان از چه زمانی آغاز شد و چه کسی پیشنهاد این طرح را داد؟

پیشنهاد عملیات‌ها معمولا از طرف شخص خاص انجام نمی‌پذیرفت بلکه با توجه به اهمیت موضوع و حساسیت مناطق در پیشبرد اهداف نظامی وهمچنین بررسی نقاط ضعف دشمن، از طرف کارشناسان خبره که در قرارگاه فرماندهی کربلا بودند طرح‌ریزی و به اجرا در می آمد.

* قرارگاه فرماندهی کربلا را چه کسانی تشکیل می‌دادند؟

این قرار گاه متشکل از فرماندهان ارتش وسپاه بود که به صورت مشترک عملیات را فرماندهی می‌کردند.

* چه چیز باعث شد تا فرماندهان نظامی به فکر اجرای چنین عملیاتی بیافتند؟

با توجه به عملیات بیت المقدس که در همین منطقه انجام شده بود و دشمن سیلی محکمی از رزمندگان اسلام خورده بود وهنوز نتوانسته بود شکست فاحش خود را هضم کند، فرماندهان جبهه اسلام را بر آن داشت که طراحی این عملیات را در دستور کار خود قرار دهند.

لازم به ذکر است هدف عملیات رمضان در طراحی‌های اولیه و عملیات بیت المقدس پیش‌بینی شده بود که بنا به دلایلی رزمندگان اسلام نتوانستند آن را اجرا نمایند، بنابراین چنین هدفی در برنامه طرح‌ريزي عملیاتی فرماندهان جنگ قرار گرفت.

* علت نام‌گذاری و چگونگی اجرای عملیات را شرح دهید؟

این عملیات در تیرماه سال 1361 و پس از گذشت 38 روز از فتح خرمشهر و با رمز «يا صاحب الزمان (ع) ادركني» به مرحله اجرا در آمد که پس از گذشت چند ساعت از صدور قطعنامه 514 شوراي امنيت آغاز شد ولی اجرای این عملیات روشن می کرد که ایران از محتوای قطعنامه صادره از سوی شورای امنیت سازمان ملل، رضایت ندارد.

از آنجا که این عملیات در ماه مبارک رمضان و در ايام مبارک شب هاي قدر به مرحله اجرا در آمد، بنابر این اسم «رمضان» را به خود گرفت.

* در ابتدای صحبت اعلام کردید هدف از عملیات دست‌یابی به بصره بود، لطفا توضیح بیشتری در این باره بدهید؟

هدف اصلي از طرح‌ریزی عملیات رمضان، رسیدن رزمندگان اسلام به شرق بصره و ساحل شط العرب بود كه به عنوان عملیاتی تعیین کننده در سرنوشت جنگ تلقی می شد. نيل به اين هدف مهم، قبلاً در طرح عملياتي بيت المقدس پيش بيني شده بود و انتظار آن بود تا با انجام موفقيت آميز این عملیات، ایران دست بالا را به عنوان پشتوانه مذاکرات سیاسی، پيدا کند و بتواند دولت عراق را نسبت به پذیرش شرایط ایران به منظور خاتمه دادن به جنگ، وادار نماید.

از سوي ديگر ايران در تلاش بود تا با انهدام بخشي از قواي ارتش عراق از تهديد آينده آن جلوگيري نموده و به نقطه بازدارندگی برسد، بطوریکه دشمن دیگر هوس حمله به ایران را نکند. در چنين شرايطي ايران مي‌توانست به مراجع بين المللي فشار آورد تا دولت عراق به عنوان رژيم متجاوز، بدانند و امكان حقوقي جهت تنبیه و مجازات متجاوز فراهم شود و راهي براي دريافت خسارات جنگ بيابد.

* به جز مسائل سیاسی که ذکر نمودید آیا هدف دیگری هم مد نظر بود؟

بله، رسيدن قواي ايران به ساحل شط العرب امكان آماده شدن آن‌ها را برای تصرف کامل بصره به عنوان هدفی استراتژیک، فراهم مي آورد. طبيعي است كه تصرف شهر بصره به عنوان دومین شهر بزرگ عراق كه عمده منابع نفتی در آن منطقه قرار داشت، می توانست فشار زیادی را به رژیم صدام وارد نماید و راه را جهت رسیدن به وضعیت خاتمه جنگ، باز نمايد.

همچنين فشار نظامی وارده به رژیم عراق در این منطقه می‌توانست به اندازه‌ای باشد که ارتش بعثی را قانع نمايد که سایر نقاط اشغالی خاک ایران را تخلیه كند و دولت عراق قرار داد 1975 را بپذیرد. این اقدام می توانست موجب ایجاد فشار جهت جلوگیری از ادامه حملات ارتش بعثی از طریق هوا و دریا به مناطق اقتصادی و مراکز نفتی ایران گردد.

* بعد از فتح خرمشهر هنوز حملات عراق ادامه داشت؟

بعد از فتح خرمشهر بیش از 1000 کیلومتر از خاک جمهوری اسلامی ایران هنوز در دست رژیم بعثی باقی بود. اگر چه این رژیم از بعضی مناطق عقب نشینی کرد اما آنجاهایی بود که اسیب پذیر بود ولی از نفت‌شهر وسومار و... عقب نرفت، بنابر این منطقی‌ترین راه برای بیرون کردن دشمن ادامه عملیات بود تا از کرده خودش پشیمان شود.

* چرا عملیات در پنج مرحله انجام شد؟

معمولا عملیات‌های بزرگ نیاز به هماهنگی‌های بیشتر جهت دسترسی به اهداف دارد. در این عملیات با توجه به وسعت عملیات و اهمیت منطقه و شرایط پیچیده‌ای که عراق از موانع ایجاد کرده بود، مراحل عملیات به پنج مرحله تقسیم بندی شد.

* بعد از پیروزی در عملیات بیت المقدس و شکست عراق، شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه514 را برای اعلام آتش بس صادر نمود و پس از آن و دقیقا قبل از اجرا شدن عملیات رمضان، در پی حملات عراق به مناطق مرزی ایران، مجددا قطعنامه‌ای تحت عنوان قطع‌نامه 514 صادر شد، در این خصوص توضیحاتی دهید؟

شورای امنیت سازمان ملل بجز قطعنامه‌ای که در هفته اول آغاز جنگ صادر کرد تا زمانی که فتح خرمشهر صورت گرفت ساکت بود. پس از آن که ستون فقرات نیروهای اشغالگر صدام در عملیات بیت المقدس شکست و هزاران نظامی عراقی به اسارت درآمدند، این شورا دوباره فعال شد و پس از گذشت نزدیک به 50 روز از آزادسازی عمده سرزمین‌های ایران، قطعنامه 514 را در تاريخ 21 تير1361 صادر کرد. اين قطعنامه در حالي صادر شد كه قدرت نمايي ايران در آزادسازي سرزمين‌هاي خوزستان، فرصت مناسبي را در اختيار جمهوري اسلامي قرار داده بود.

* مفاد قطعنامه 514 چه بود؟

در اين قطعنامه، برقراري آتش بس فوري و بازگشت نيروهاي دو كشور به پشت مرزهاي بين المللي، احترام به حاكميت، تماميت ارضي و عدم مداخله كشورها در امور يكديگر مطرح گرديده و بررسي شرايط و اختلافات ايران و عراق، پيش بيني شده بود.

لازم بذكر است كه از زمان صدور قطعنامه 479 كه در هفته اول آغاز جنگ صورت گرفت تا زماني كه ايران چهار عمليات بزرگ خود را براي بيرون راندن ارتش متجاوز عراق انجام داد، شوراي امنيت سازمان ملل هيچ تحركي از خود نشان نداد ولي پس از آن كه ايران توانست با يك سلسله اقدامات نظامي عمده سرزمين‌هاي خود را آزاد نمايد و زمانی که در پي بررسي تعقيب ارتش متجاوز بعثي بود، قطعنامه 514 صادر گرديد.

* علت رد این قطعنامه از طرف ایران چه بود؟

در اين قطعنامه سخني از تجاوز و تعيين متجاوز به میان نیامده بود و مطلبی از پرداخت خسارت‌هاي جنگ و نيز تنبيه متجاوز، مطرح نشده بود و تضمینی برای امنیت و ثبات حقیقی وجود نداشت.

این قطعنامه هیچگونه فشاری را بر عراق که با آغاز جنگ و توسل به زور، صلح منطقه را نقض کرده بود، وارد نمی‌کرد. جمهوری اسلامی ایران انتظار داشت که شورای امنیت سازمان ملل با تجاوز مقابله و عراق را به عنوان کشور متجاوز محکوم نماید و از کشور قربانی تجاوز حمایت نماید، اما شورای امنیت، حتی در این جنگ بی طرفی را نیز رعایت نمی کرد.

به هر حال ايران به دليل آنكه اين قطعنامه را ناعادلانه تشخيص مي‌داد و محتواي آن را مناسب ارزيابي نمي‌كرد، از پذيرش آن خودداري نمود ولي عراق بي‌درنگ آن را پذيرفت.

* از استان اصفهان کدام لشکرها در عملیات رمضان حضور داشتند ؟

نیروهای استان اصفهان با تعدادی از یگان‌های ارتش که تحت امر «قرارگاه فتح» انجام وظیفه می‌کردند، ماموریت داشتند یکی از سخت‌ترین و پر مانع‌ترین محورهای این عملیات را تصرف کنند.

قرارگاه فتح در شب اول عملیات با 15 کیلومتر پیشروی در عمق، و درعرض 12 کیلومتر از محور زید، خط اول قوای دشمن را شکست و یگان‌های آن به کانال ماهیگیری رسیدند. این محور نسبت به سایرعملیات‌ها، طولانی‌ترین مسیر پیشروی رزمندگان اسلام درعملیات‌های خودی در داخل خاک دشمن بود.

لشکر 8 نجف به فرماندهی شهید احمد کاظمی و لشکر 14 امام حسین(ع) به فرماندهی شهید حسین خرازی و تیپ 1 زرهی از لشکر 92 ارتش به فرماندهی شهید صفوی، خود را به نهر کتیان رسانده بودند، این نهر دو کیلومتر با شط العرب فاصله دارد و نزدیک بصره است. البته سایر یگان‌ها مانند هوانیروز وتوپخانه ماموریت‌های پشتیبانی رزم را به عهده داشتند.

* آیا اصفهان شهدای شاخصی هم در این عملیات داشته است؟

بله شهیدان مهدی شاهزیدی، امرالله گرامی، عبدالرزاق زارعان و جلال افشار از جمله شهدای شاخص این عملیات بودند.

* علت ناموفق بودن عملیات چه بود؟

شکست این عملیات دو علت عمده داشت از جمله:

* ایجاد استحکامات و موانع غیر قابل پیش بینی در عمق مواضع دشمن با توجه به مشاوره مهندسی کشورهای حامی صدام و ایجاد موانع غیرقابل پیش‌بینی ، در حین اجرای عملیات رزمندگان اسلام متوجه احداث مواضع جدید مثلثی شکل برای واحدهای زرهی دشمن شدند. این سنگرهای جدید تانک، هم موجب محافظت تانک‌ها در برابر سلاح‌های ضد زره خودی می‌شد و هم رزمندگان پیاده را در درون فضای خود دچار سردرگمی می کرد. ارتش عراق موانع مثلثی شکل را 8 کیلومتر دورتر از دژ مرزی احداث کرده بود و مواضع اصلی دفاعی خود را در آنها قرار داده بود. این تاکتیک موجب می‌شد تا نیروهای اصلی دفاعی عراق دور از دسترس رزمندگان ایرانی قرار گیرند و غافلگیری آنها در هر شرایطی از بین برود.

* گرمای شدید هوا و نداشتن قابلیت انعطاف در اداره عملیات و جابجایی نیروها
زمان انجام عملیات رمضان در فصل تابستان و در اواخر تیر و اوایل مرداد ماه يعني گرم‌ترين فصل هوای خوزستان و در ایام ماه مبارك رمضان بود. در نتيجه شرايط آب و هوايي نامناسب موجب افزايش فشار زیادی بر توان جسمی رزمندگان می‌شد که تحمل شرایط را بسیار سخت می‌کرد.

* عکسل العمل سازمان ملل نسبت به اجرای عملیات رمضان و ورود ایرانیان به خاک عراق چه بود؟
با اعلام ورود نيروهاي ايراني به خاك عراق، بلافاصله سازمان ملل نسبت به آن واكنش نشان داد و به فاصله گذشت 30 ساعت از شروع عمليات رمضان، شوراي امنيت با صدور بيانيه‌اي از وضعيت وخيم بوجود آمده بين دو كشور اظهار نگراني كرد و خواستار آتش بس شد كه ايران آن را رد كرد.

جالب است كه شوراي امنيت سازمان ملل در طول حدود 20 ماه از ادامه حضور نظامي ارتش عراق در ايران ساكت بود ولي با گذشت كمتر از 2 روز از آغاز عمليات رمضان و ورود نيروهاي ايراني به خاك عراق، از خود واكنش نشان داد.

* در نهایت نتیجه‌ای که عملیات رمضان به دنبال داشت چه بود؟

انجام عملیات رمضان موجب شد تا بخشی از قوا و تجهیزات دشمن، منهدم گردیده و به یگان‌های آن نیز، تلفات وارد شود.

در این عملیات حدود 250 کیلومتر مربع از خاک ایران آزاد و 80کیلومتر مربع از خاک عراق نیز به تصرف قوای خودی درآمد.

تیپ های 96، 12، 43 پیاده و نیز تیپ 88 مکانیزه و تیپ 55 مختلط از ارتش بعثی تا حدودی منهدم گردیده و حدود 6400 نفر از نفرات دشمن کشته و زخمی و 1315 نظامی بعثی نیز به اسارت درآمدند.

650 دستگاه تانک و نفربر و 150 دستگاه انواع خودرو نیز منهدم گردیده و 100 دستگاه تانک و نفربر و مقادیر زیادی جنگ افزار و مهمات نیز به غنیمت رزمندگان اسلام درآمد.

البته یگان‌های خودی نیز متحمل تلفات شدند و بسیاری از رزمندگان اسلام، در این عملیات که در تابستان داغ خوزستان انجام گرفت، به شهادت رسیدند.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از وب سایت خبرگزاری ایمنا، تاریخ انتشار: 17 تیر 1394، کد خبر: - ، www.imna.ir