جزئیات بودجه ۵۰۰ میلیاردی ۱۳ پژوهشگاه دولتی

سراغ تعدادی از پژوهشگاه‌های وزارت علوم رفته و میزان بودجه آن‌ها را در مقابل ماموریتی که به آن‌ها محول شده است، بررسی کردیم.

شعار سال: آن‌طور که در پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت علوم آمده است، ۱۸ عنوان پژوهشگاه و پنج مورد پژوهشکده در کشور زیرمجموعه وزارت علوم هستند. پژوهشکده به هرکدام از بخش‌های یک پژوهشگاه که در زمینه یا رشته ویژه‌ای پژوهش کرده و کار روی موضوع و رشته ویژه‌ای را دنبال می‌کنند، گفته می‌شود. همان‌گونه که دانشکده زیرشاخه‌ای از یک دانشگاه است، پژوهشکده نیز زیرشاخه‌ای از یک پژوهشگاه به شمار می‌رود. به‌طور کلی پژوهشکده یک پیکره سازمانی (organisational body) است که برای هدفی خاص ایجاد شده است. در این حالت پژوهشکده می‌تواند از سوی یک دانشگاه، سازمان و... ایجاد شود. پژوهش به معنای انجام کاری خلاقانه به صورت نظام‌مند است که هدف آن گسترده‌تر کردن دامنه علم و دانش است.

این گستره می‌تواند در زمینه علوم انسانی، فرهنگ و جامعه و استفاده از علوم مختلف به‌منظور دستیابی به کاربرد‌های جدید باشد. از پژوهش جهت یافتن یا تایید حقایق، تایید دوباره نتایج پژوهش‌های قبلی یا رد آنها، یافتن راه‌حل برای مشکلات فعلی یا مشکلات نوظهور، پشتیبانی از نظریات موجود یا ایجاد نظریات جدید استفاده می‌شود. یک پروژه پژوهشی می‌تواند به‌منظور توسعه مطالعات انجام‌شده در قبل نیز مورد استفاده قرار گیرد. به‌منظور اعتباردهی به ابزار‌های پژوهش، رویه‌ها یا آزمایشات به‌کار گرفته‌شده در انجام پژوهش ممکن است پژوهشگر دقیقا از عوامل مورد استفاده در پروژه‌های تحقیقاتی قبلی استفاده کند. هدف اصلی از انجام پژوهش‌های بنیادی (درمقابل پژوهش‌های کاربردی) مستندسازی، کشف، تفسیر یا تحقیق و توسعه درباره روش‌ها و سیستم‌های مورد نیاز جهت پیشرفت دانش بشری است.

روش‌های انجام پژوهش بسته به نوع دانش‌شناسی آن‌ها تفاوت چشمگیری در رشته‌های علوم انسانی، علوم مهندسی و همچنین مابین این دو شاخه از علم دارند. اگر بخواهیم خلاصه‌تر معنای پژوهش را تعریف کنیم، باید بگوییم پژوهش یعنی حل مشکلات، اگر نتیجه پژوهش به تولید محصول بینجامد می‌شود پژوهش فنی و عملیاتی، اما اگر مرز‌های دانش را جابه‌جا کند و صرفا تحقیقاتی باشد، پژوهش تحقیقاتی نام می‌گیرد که بیشتر برای حوزه‌های علوم انسانی کاربرد دارد. درحال حاضر حدود سه هزار عضو هیات‌علمی، شش هزار دانشجو و ۱۷ هزار کارمند در پژوهشگاه‌های وزارت علوم فعالیت دارند که بنابر اعلام مسئولان بیشترین بودجه سال‌های اخیر از بین دانشگاه و مراکز پژوهشی به پژوهشگاه‌ها رسیده است.

پژوهشگاه‌های دولتی وزارت علوم تا پایان سال ۱۳۹۷ تعداد ۲۱۱۶۸ مقاله کنفرانسی، ۳۲۲۵ مقاله ژورنالی و ۱۱۸۸۳ مقاله در خارج از کشور منتشر و به گفته ابراهیم آبادی رئیس پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی حدود ۵۰۰ میلیارد جمعا بودجه دولتی مصرف کرده‌اند. بنابر آماری که در پایگاه «سیویلیکا» (یک ناشر ایرانی خصوصی، مستقل و خارج از چارچوب دانشگاه‌ها و بدنه وزارت علوم که آمار تولید علم در مراکز کشور را ارائه می‌کند) به ثبت رسیده، سهم پژوهشگاه‌ها از تولید علم دو درصد، دانشگاه‌ها ۹۰ درصد و موسسات غیرانتفاعی و شرکت‌ها هشت درصد عنوان شده است. به نظر می‌رسد پژوهشگاه‌ها با وجود اینکه در مقایسه با دانشگاه‌ها، تمرکز بیشتری در پژوهش دارند، اما سهم کمتری از تولید علم را به خود اختصاص می‌دهند!

همین مقدمه باعث شد سراغ تعدادی از پژوهشگاه‌های وزارت علوم برویم و میزان بودجه آن‌ها را درمقابل ماموریتی که به آن‌ها محول شده است، بررسی کنیم. در ادامه از ۱۸ پژوهشگاه معرفی شده در سایت وزارت علوم ۱۳ پژوهشگاه که دارای این پسوند هستند مورد بررسی قرار گرفته است.

پژوهشگاه دانش‌های بنیادی

هدف از ایجاد: پیشبرد پژوهش و نوآوری در دو رشته فیزیک نظری و ریاضیات و ضمنا فراهم آوردن الگویی که به ترویج و اعتلای فرهنگ پژوهش در سطح کشور کمک کند، هدف راه‌اندازی این پژوهشگاه بوده است.

ماموریت: همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و موسسات پژوهشی کشور، ایجاد زمینه‌های مناسب برای جذب دانشمندان و پژوهشگران و بررسی و شناسایی نیاز‌های پژوهشی در زمینه دانش‌های بنیادی ازجمله ماموریت‌های تعریف‌شده برای این نهاد بوده است.

آخرین فعالیت: برگزاری کنفرانس نظریه‌های مجموع، راه‌اندازی سومین مدرسه پیشرفته محاسبات و چاپ چندین کتاب از آخرین فعالیت‌هایش بوده است.

بودجه سال ۹۸: ۱۲۲ میلیاردتومان

پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

هدف از ایجاد: براساس آن‌چیزی که در پایگاه اطلاع‌رسانی این پژوهشگاه آمده است: «این مرکز از سال ۱۳۶۱ با نام دفتر همکاری «حوزه و دانشگاه» با هدف اجرای مقدماتی طرح «بازسازی علوم انسانی» آغاز به‌کار کرده است.»

ماموریت: آن‌طور که این پژوهشگاه اعلام کرده است، نظریه‌پردازی و توسعه مرز‌های دانش در علوم انسانی براساس دیدگاه اسلامی و بومی؛ تلاش در راستای ایجاد قطب‌های علمی در حوزه علوم انسانی؛ تربیت نیروی انسانی متخصص، متعهد و کارآمد به‌منظور انجام ماموریت‌های علمی و توسعه و تعمیق علوم انسانی و بهره‌برداری از روش‌ها، ابزار‌های نو و فرآوری اطلاعات در قلمرو پژوهش‌های علوم انسانی از ماموریت‌های این پژوهشگاه است.

آخرین فعالیت: برگزاری اولین جلسه شورای سیاستگذاری همکاری‌های علمی بین‌المللی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه آخرین فعالیت آن بوده است.

بودجه سال ۹۸: این پژوهشگاه ۱۹.۲ میلیاردتومان

پژوهشکده هوافضا

هدف از ایجاد: پژوهشکده هوافضا در سال ۱۳۷۵ طبق موافقت اصولی شورای گسترش آموزش عالی به‌منظور انجام تحقیقات هوافضایی، پایه‌گذاری شد و فعالیت رسمی خود را از سال ۱۳۷۹ آغاز کرد. در سال ۱۳۸۳، این پژوهشکده به پژوهشگاه هوافضا ارتقا یافت.

ماموریت: آن‌طور که این پژوهشگاه اعلام کرده است، تاکنون طرح‌های پژوهشی بسیاری را در ارتباط با صنعت یا به‌صورت مستقل به انجام رسانده که از جمله این طرح‌ها ساخت و پرتاب کاوشگر‌های فضایی، مهم‌ترین فعالیت این پژوهشگاه بوده است که مقدمه‌ای بر ارسال فضانورد به فضا خواهد بود.

آخرین فعالیت: آخرین فعالیت این پژوهشگاه برگزاری اولین دوره مسابقات دانش‌آموزی پهپاد ایرانی بوده است.

بودجه سال ۹۸: ۱۹ میلیارد تومان

پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله

هدف از ایجاد: براساس آن‌چیزی که در پایگاه اطلاع‌رسانی این پژوهشگاه آمده است: «با توجه به آسیب‌پذیری و واقعیت لرزه‌خیز بودن کشور، دولت، موسسه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله را با مجوز شورای گسترش آموزش عالی در آذرماه ۱۳۶۸ تاسیس کرد. این موسسه در پاییز ۱۳۷۸ براساس مصوبه شورای گسترش به پژوهشگاه ارتقا یافت.»

ماموریت: آن‌طور که این پژوهشگاه اعلام کرده است انجام پروژه‌های پژوهشی و پروژه‌های ارتباط با صنعت، مقاله‌های علمی- پژوهشی و ISI، مقاله علمی-ترویجی و ارائه بیش از هزار مقاله در کنفرانس‌های داخلی و خارجی، تربیت دانشجو در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری، برگزاری سالانه مانور‌های زلزله و ایمنی در مدارس و مهدکودک‌های سراسر کشور، بخشی از دستاورد‌های پژوهشگاه طی ۲۰ سال فعالیت است.

آخرین فعالیت: ارائه گزارش مقدماتی زمین‌لرزه ۱۷ تیرماه ۱۳۹۸ مسجدسلیمان آخرین فعالیت آن بوده است.

بودجه سال ۹۸: ۲۸.۹ میلیاردتومان

پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران

هدف از ایجاد: براساس آن‌چیزی که در پایگاه اطلاع‌رسانی این پژوهشگاه آمده است: «این پژوهشگاه با هدف توسعه علوم و فناوری مواد پلیمری و پتروشیمی، تربیت نیروی انسانی متخصص و پژوهشگر، تقویت ارتباط با صنعت و دانشگاه، رفع نیاز‌های کشور در این رشته فنی و مشارکت در تولید جهانی علم تاسیس شده است. این پژوهشگاه دارای چهار پژوهشکده (علوم پلیمر، فرآیند پلیمرها، پتروشیمی و مهندسی)، ۱۴ گروه پژوهشی و دو قطب علمی است. پژوهشگاه در راستای انتشار آخرین دستاورد‌های پژوهشی در زمینه‌های مختلف علوم و تکنولوژی پلیمر، مجله علوم و تکنولوژی پلیمر (علمی-پژوهشی) و بسپارش (ترویجی) را به زبان فارسی و مجلات (Iranian Polymer Journal (ISI و Polyolefin Journal را به زبان انگلیسی با محتوای متفاوت منتشر می‌کند.»

ماموریت: این پژوهشگاه در سال‌های فعالیت خود طرح‌های پژوهشی- کاربردی، صنعتی، توسعه‌ای و بنیادی قابل‌توجهی داشته و با ارائه هزاران خدمات آزمایشگاهی به صنعت پلیمر و چاپ مقالات در نشریات علمی و پژوهشی داخل و خارج کشور مشارکت گسترده‌ای در تولید جهانی علم داشته‌اند.

آخرین فعالیت: جذب محققان پسادکتری، برگزاری دوره فرصت مطالعاتی، همکاری با اساتید مدعو و همچنین انجام سخنرانی و برگزاری کارگاه برای فارغ‌التحصیلان ایرانی غیرمقیم از آخرین فعالیت‌هایش بوده است.

بودجه سال ۹۸: ۵۶.۷ میلیاردتومان

پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

هدف از ایجاد: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، موسسه‌ای پژوهشی است که به‌طور عمده وظیفه تحقیق در علوم انسانی (ادبیات، تاریخ، فلسفه و علوم حکمی، ادیان و معارف دینی، عرفان، زبان‌شناسی، علوم اجتماعی، اقتصاد تطبیقی، علوم سیاسی و...) و همچنین مطالعه فرهنگ‌های مختلف بشری را به عهده دارد. براساس آن‌چیزی که در پایگاه اطلاع‌رسانی این پژوهشگاه آمده است: «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بزرگ‌ترین نهاد پژوهشی کشور است که در زمینه علوم انسانی و بررسی شناخت فرهنگ دیرپای اسلامی– ایرانی پژوهش می‌کند.»

ماموریت: آن‌طور که این پژوهشگاه اعلام کرده است پژوهش، تحقیق و تتبع در تمامی حوزه‌های علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و کمک به توسعه بیشتر علوم انسانی در کشور ازجمله اهداف و وظایف اصلی این پژوهشگاه به شمار می‌رود. درحال حاضر تغییر و تحول اساسی در حوزه علوم انسانی مهم‌ترین وظیفه این پژوهشگاه است، اما بیشتر در آموزش نیروی انسانی و تعلیم دانشجویان و تربیت پژوهشگران در حوزه‌های مختلف علوم انسانی فعالیت دارد.

آخرین فعالیت: برگزاری مدرسه تابستانی چهار با عنوان «توسعه ایران، چالش‌های گذشته و چشم‌انداز آینده» آخرین فعالیت آن بوده است.

بودجه سال ۹۸: ۷۴.۳ میلیاردتومان.