شعار سال: کمی بیش از سه‌ ماه تا ژانویه 2020 و اجرائی‌شدن قوانین جدید سازمان جهانیIMO (نهاد بین‌المللی کشتی‌رانی) با هدف ممنوعیت تردد کشتی‌هایی که از نفت کوره با گوگرد بالا در سوخت کشتی‌ها استفاده می‌کنند، باقی مانده و ایران هنوز برای نفت کوره‌های سرگردان خود، مقصدی نیافته است. با اینکه گفته می‌شود این روزها ایران بر اساس داده‌های معاملات جهانی چیزی بین 200 تا 300 هزار بشکه نفت کوره صادر می‌کند، نباید از نظر دور داشت که هنوز چاره‌ای برای کاهش گوگرد موجود در این نفت کوره (مازوت) پیدا نکرده است. کارشناسان معتقدند، اگر بخواهیم به تداوم صادرات نفت کوره ادامه دهیم، قطعا باید بپذیریم که گوگرد آن را کاهش دهیم، آن هم در شرایطی که تحریم امکان صادرات ایران را کاهش داده است. حال اگر بخواهیم چنین هدفی را عملیاتی کنیم، چهار سال برای ارتقای هر پالایشگاه باید صرف کنیم؛ آن هم اگر سرمایه‌گذار برای سرمایه‌گذاری در این زمینه پیدا شود. بااین‌حال، به گفته برخی دست‌اندرکاران به نظر می‎رسد ایران برای بخشی از این نفت کوره، راه‎حلی یافته و از آن برای تولید سوخت کشتی‎های ایرانی بهره می‎گیرد، اما میزان آن نسبت به نفت کوره تولیدی در ایران هنوز هم بسیار اندک است و راه‎حلی برای این مازاد در برنامه‎ریزی‎ها در نظر گرفته نشده است.

صادرات نفت کوره، بحرانی است؟
علیرضا صادق‌آبادی، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش، چندی‌ پیش در پاسخ به سؤال «شرق» مبنی‌بر آنکه آیا صادرات نفت کوره کشور کاهش یافته و به مرحله بحرانی رسیده است یا خیر، گفت: «نفت کوره در ایران هنوز تبدیل به بحران نشده و برای تصفیه در اختیار پالایشگاه‌ها قرار می‌گیرد و امور بین‌الملل به نیابت از پالایشگاه‌ها این نفت کوره را می‌فروشد». او در ادامه گفت: «فعلا نفت کوره؛ چه در پالایشگاه و چه در بخش بین‌الملل به ‌منظور فروش در نظر گرفته می‌شود و پالایش و پخش هم بر آن نظارت دارند و هنوز به گلوگاهی بحرانی بدل نشده است». مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش البته این پرسش را در نشستی خبری پاسخ داد و از توضیحات بیشتر درباره استفاده این نفت کوره در نیروگاه‌ها امتناع کرد. بااین‌حال با درنظرگرفتن آمارهایی که از تولید و صادرات نفت کوره در کشور وجود دارد، این ظن تقویت می‌شود که نفت کوره تولیدی که چیزی بین 400 تا 450 هزار بشکه در روز است، تنها بین 200 تا 300 هزار بشکه صادر می‌شود و باقی در نیروگاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به هشدارهای سازمان محیط زیست به نیروگاه‎ها برای استفاده از نفت کوره به دلیل آلایندگی و چرخش نیروگاه‎ها به سمت استفاده از سوخت گازی، حالا مصرف داخلی نفت کوره هم تحت‎الشعاع قرار گرفته است. اما اینکه با این مازاد نفت کوره که در کشور وجود دارد، اگر قرار است در نیروگاه‌ها استفاده نشود، چه باید کرد، مسئله‌ای است که هنوز پاسخ روشنی برای آن وجود ندارد.

کاهش صادرات نفت کوره
پیش‌تر مدیرکل خاورمیانه مؤسسه مشاوران بازار نفت و گاز FGE در گفت‌وگویی هشدار داده بود که نفت کوره تولیدی در ایران با گوگرد بالاست و در دو، سه سال اخیر، مازاد زیادی به‌واسطه جایگزینی نفت طبیعی و گاز در نیروگاه‌ها به‌جای نفت کوره‌ (مازوت) پیدا کرده است. به گفته او، ایران مازاد نفت کوره خود را صادر می‌کند که کیفیت آن بسیار پایین است و از اول ژانویه ٢٠٢٠ هیچ کشتی‌ای در هیچ آبی اجازه ندارد این سوخت را بسوزاند. چیزی تا این زمان باقی نمانده و خبرها نشان از کاهش صادرات نفت کوره ایران دارند. ایمان ناصری می‌گوید: «درحال‌حاضر، بیش از نصف مازوت صادراتی قبل از شروع دور جدید تحریم‌ها در داخل استفاده می‌شود و به سمت نیروگاه‌های برق روانه شده است. مقداری از آن، فصلی است، اما امسال به نظر می‌رسد این روند بیشتر شده و احتمالا همین‌گونه باقی خواهد ماند.»
‌

صادرات 200 تا 300 هزار بشکه نفت کوره
اعداد و ارقام صادرات نفت کوره از نظر او با تغییرات قابل‌توجهی روبه‌رو بوده است‌: «بر اساس مصرف ماهانه، صادرات نفت کوره متفاوت است، اما به‌طور میانگین صادرات نفت کوره روزانه 350 هزار بشکه در روز یا چیزی بین 300 تا 400 هزار بشکه در روز بوده است، اما اکنون چیزی بین 200 تا 300 هزار بشکه صادرات را بر مبنای کشتی‌هایی که توسط سرویس‌های ردیاب کشتی مشاهده می‌شوند، می‌توان رصد کرد».ناصری می‌افزاید: «چین، مهم‌ترین مقصد صادراتی نفت کوره ایران است که مورد استفاده خریداران چینی قرار می‌گیرد و گفته می‌شود بخشی از آن نیز در انبارهای چینی ذخیره می‌شود.»
‌

حذف نفت کوره ایران از بانکرینگ تا سه ماه دیگر
این کارشناس بین‌المللی نفت ادامه می‌دهد: «از ژانویه سال 2020 که قوانین جدید IMO عملیاتی می‌شود، کار فروش و صادرات نفت کوره ایران سخت‌تر می‌شود و همین مسئله، زمینه را برای تغییر کاربری از صادرات به مصرف داخلی بیشتر می‌کند، زیرا دیگر بازار نفت کوره صادراتی ایران را برای بانکرینگ نخواهد خواست. به گفته او، در هر دو صورت، ایران با داشتن حجم بالای نفت کوره با گوگرد بالا دچار مشکل صادرات خواهد بود». از این کارشناس درباره شیوه‌های کنترل این وضعیت می‌پرسم. او پاسخ می‌دهد: «راهکار درست اما زمان‌بر و نیازمند سرمایه‌گذاری و ارتقای پالایشگاه‌هاست، اما تنها راه دررو در کوتاه‌مدت (با هزینه نسبتا بالای زیست‌محیطی) مصرف در بخش نیروگاه‌های برقی‌ است.»
‌

باران اسیدی و آلودگی هوا در انتظار نفت کوره بالا
شیوه‌های آلودگی این ماده را نیز از او می‌پرسم و او پاسخ می‌دهد: «نمی‌توان دقیق آن را مطرح کرد، اما آلودگی هوا به‌طور کلی و باران‌های اسیدی (به‌دلیل گوگرد بالای داخل مازوت) به‌طور جانبی و مشخص‌تر از آسیب‌های زیست‌محیطی مصرف مازوت با گوگرد بالاست.»
‌

ماجرا چیست؟
ماجرا این است که حدود پنج میلیون بشکه در روز سوخت مایع به وسیله کشتی‎های دنیا مصرف می‎شود که از این میزان حدود ۳,۵ میلیون بشکه نفت کوره با گوگرد بالاست. IMO (نهاد بین‎المللی کشتی‎رانی) گفته از اول ژانویه ۲۰۲۰، هیچ کشتی‎ای در هیچ آبی، مجاز به سوزاندن نفت کوره با گوگرد بالا نیست. به این معنی که 3.5 میلیون بشکه نفت کوره‎ای که امروز در دنیا به وسیله پالایشگاه‎ها تولید می‎شود، یکباره خریداری نخواهد داشت. این عدد خیلی بزرگ است. اکنون پالایشگاه‎های دنیا به‎طور میانگین ۱۱ درصد تولیدشان نفت کوره با گوگرد بالاست. درصورتی‎که ایران حدودا ۲۵ تا ۳۰ درصد نفت کوره با گوگرد بالا در ۹ پالایشگاه اصلی کشور تولید می‌كند.

یک‌چهارم نفت کوره‎های سرگردان در ایران صادر می‎شود
در حال حاضر یک‌چهارم نفت کوره‎های سرگردان جهان در ایران تولید می‎شود. ایران در حال حاضر بزرگ‎ترین صادرکننده نفت کوره است که در سه ‎ماه آینده احتمالا خریداری در بازار نخواهد داشت. ایران حتی اگر امروز تصمیم بگیرد که به سرعت پالایشگاه‎ها را ارتقا دهد، نمی‎تواند همه این نفت کوره با گوگرد بالا را از بین ببرد یا گوگرد آن را کم کند. پروژه‎هایی هست که این کار را انجام می‎دهند، اما از روزی که تصمیم‎گیری شود و منابع مالی تخصیص پیدا کند، سه، چهار سال زمان می‎برد. یکی از راه‎ها این است که ایران این نفت کوره را به بازیگران میانی بفروشد که در پالایشگاه‎های دیگر فراوری کنند یا به‎صورت تلفیق و امتزاج با نفت‎هایی با گوگرد پایین یا سایر فراورده‎های نفتی با گوگرد پایین، میزان گوگرد را کم کنند.
تحلیلی که مدیرکل خاورمیانه مؤسسه مشاوران بازار نفت و گاز FGE ارائه می‎دهد آن است که مطابق ارزیابی‎ها از میزان عرضه و تقاضا، نفت کوره‎ای که ایران الان تولید می‎کند، در آن زمان، قیمت بسیار پایینی خواهد داشت و ایران شاید نفت کوره را بشکه‎ای ۲۵ تا ۳۰ دلار کمتر از قیمت نفت بفروشد. اگر در سال ۲۰۲۰ قیمت نفت ایران ۶۰ دلار به ازای هر بشکه باشد، نفت کوره را باید ۳۰ تا ۳۵ دلار بفروشیم. او می‎گوید: «۳۰ درصد تولید پالایشگاه‎های ما نفت کوره است. نفتی که ایران می‌تواند در بازار ۲۵ تا ۳۰ دلار بالاتر بفروشد، یک‌سومش تبدیل به فراورده‎ای مي‌شود که ۲۵ تا ۳۰ دلار ارزان‎تر است. ما همیشه از ارزش‌افزوده‎ای صحبت می‎کنیم که فراورده‎ها در پایین‎دست پیدا می‎کنند، اما در سال ۲۰۲۰ این بخش پایین‎دستی ما که پالایشگاه است، ارزش‌افزوده منفی ۲۵دلاری تولید می‎کند، به بیان دیگر اگر این نفت کوره را به پالایشگاه نفرستیم، ۲۵ دلار بیشتر می‎گیریم».به گفته او، این بحران سه، چهار سال طول می‎کشد تا بازار به تعادل برسد و باید سه، چهار سال این نفت کوره را در نیروگاه‎های خودمان بسوزانیم یا با قیمت‎های خیلی پایین، بخشی از آن را به خریدارانی بفروشیم که می‎خواهند آن نفت کوره را ارتقا دهند یا معدود خریدارانی که در گوشه گوشه دنیا هنوز در بخش صنعت یا نیروگاهی خود، قوانین زیست‎محیطی محکمی ندارند. مازاد ما آن‌قدر بزرگ خواهد بود که شاید بشود بخشی را با ارزش پایین فروخت. حال اگر سازمان محیط زیست مخالف بازگشت به سوخت مایع در نیروگاه‎ها به دلایل آلایندگی آن باشد، شاید مجبور شویم بخشی را چند سال انبار کنیم و بعد کم‎کم بفروشیم. یعنی خواهید دید مخازن نفت کوره ایران رو به رشد خواهد بود. آن زمان هم باید محاسبه کرد هزینه انبارداری در بخش دولتی و شرکت‎های خصوصی که مخازن نفتی را توسعه می‎دهند، چقدر است. از برنامه‎های اولویت‌دار آقای زنگنه آن است که در ترمینال خارک مقدار زیادی ذخایر توسعه داده شود. اگر هزینه نگهداری هر بشکه نفت کوره برای مدت طولانی کمتر از ۲۵ دلار تخفیفی باشد که به ناچار برای فروش آن باید در بازار بدهند، به صرفه است که نگه دارند تا بازار به تعادل نسبی برسد. ۳۰۰ هزار بشکه در روز یعنی سالی صد میلیون بشکه باید نگهداری شود. امروز میزان نفت کوره‎ای که در کل مخازن دنیا ذخیره شده، ۷۵ میلیون بشکه است. یعنی در یک سال، ایران مازاد نفت کوره‎اش بیش از نفت کوره دنیا خواهد بود. شرکت پخش و پالایش سال‎هاست هدف‎گذاری کرده میزان نفت کوره پالایشگاه‎ها را به‎طور میانگین به زیر ۱۰ درصد بیاورد. پروژه‎های متعددی با سرمایه‎گذاران خارجی تعریف شده، اما تأمین منابعشان گران است و خیلی کم پیش رفته است.

تولید نفت کوره برای کشتی‎های ایرانی
با این حال براساس خبرهایی که از سوی برخی دست‎اندرکاران به گوش می‎رسد، راه‎حل‎هایی هم برای بخشی از این نفت کوره در نظر گرفته شده است. شهاب‌الدین متاجی، کارشناس حوزه نفت و گاز و عضو هیئت مدیره پالایشگاه ستاره خلیج فارس نیز با بیان اینکه اکنون حدود 400 هزار بشکه در روز تولید نفت کوره داریم که باید آنها را صادر کنیم، می‎گوید: «ایران طبق برنامه‎هایی که در پیش گرفته و با روش‎ اکسیداسیون که در حال توسعه‎ است، گوگرد نفت کوره‎ای که برای سوخت کشتی‎های ایرانی به کار گرفته می‎شود را کاهش داده است، اما بخشی که فراتر از این نیاز است، باید صادر شود و برای کاهش گوگرد آن هنوز برنامه‎ریزی نشده است».متاجی می‎افزاید: «با روش‎های معمول در جهان (سیستم‎های تحت فشار، استفاده از هیدروژن و کاتالیست) که بسیار سرمایه‎بر هم هست، چهار سال طول می‎کشد تا پالایشگاه‎های خود را برای کاهش گوگرد مازوت، ارتقا دهیم. ایران در حال حاضر با روش اکسیداسیون در حال کاهش گوگرد مازوت است که هزینه کمتری دارد، اما فقط از آنها می‎توان برای مصرف کشتی‎های ایرانی استفاده کرد و مسائل زیست‎محیطی هم در آن در نظر گرفته شده است. با این حال، چنین اقدامی کار پالایشگاه‎های کوچک‎‎مقیاس (MINI REFINERY)‌ هم نیست.»

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ انتشار 23 شهریور 98، شماره: 3523