شعار سال:به نظر می‌رسد انتظار دانشگاه از فارغ‌التحصیلان جامعه‌شناسی، قرار گرفتن در مشاغل دانشگاهی مانند تدریس، انتشار مقاله و مشاغلی از این دست است؛ اما واقعیت این است که تنها بخشی از این فارغ‌التحصیلان، جذب سیستم دانشگاهی می‌شوند و موقعیت مدرس یا استاد دانشگاه را بر‌می‌گزینند.

    تعدادی از آن‌ها کار پرسشگری، پژوهشگری، جامعه‌شناس و کارشناس در نهادهای اجتماعی را انتخاب می‌کنند اما بخش زیادی از این فارغ‌التحصیلان، جذب حوزه‌های غیر‌دانشگاهی می‌شوند.

    در این یادداشت به این پرسش پاسخ داده خواهد شد؛ فارغ‌التحصیلان جامعه‌شناسی بعد از اتمام تحصیلشان چه می‌کنند؟

جامعه‌شناسان؛ بیرون از مرزهای دانشگاه

طبق گزارش‌های اخیر انجمن جامعه‌شناسی آمریکا، یک‌چهارم فارغ‌التحصیلان جامعه‌شناسی در مقطع دکتری، در موقعیت‌های شغلی غیر‌دانشگاهی مشغول به کار هستند. این رقم شامل جامعه‌شناسانی است که در بخش غیر‌دولتی ۴۳.۲ درصد، دولتی ۳۱.۵ درصد و کسب‌وکار ۲۵.۳ درصد در موضوعات گوناگون مانند محیط‌زیست، حقوق، توسعه اقتصادی و مراقبت‌های بهداشتی کار می‌کنند.
جامعه‌شناسان پنهان ؛
شیوه مواجهه جامعه‌شناسان با مسائل در فضای دانشگاهی، غیرمستقیم و با واسطه است. آن‌ها بیشتر درگیر مسائل درون دانشگاهی هستند. برخلاف آن‌ها، جامعه‌شناسانی که در مشاغل غیردانشگاهی حضور دارند، بی‌واسطه با متن جامعه در ارتباط هستند و به‌طور مستقیم در برابر واقعیات اجتماعی قرار گرفته و به تحلیل آن می‌پردازند.

ممکن است برای این دسته از جامعه‌شناسان، از عناوینی مثل «جامعه‌شناس کاربردی»، «جامعه‌شناس سیاسی» یا «جامعه‌شناس مردم‌مدار[۱]» استفاده شود اما واقعیت این است که آن‌ها مسیر دانشگاهی را دنبال نکرده و از دانش خود در مشاغل غیردانشگاهی و در زمینه‌های متنوع استفاده می‌کنند، در نتیجه عنوان «جامعه‌شناس پنهان[۲]» به آن‌ها داده شده است.
جامعه‌شناسان پنهان را بیشتر بشناسیم

جامعه‌شناسانی که مشاغل غیردانشگاهی را انتخاب می‌کنند، از نظر جامعه و دانشگاه حرفه‌ای نیستند. اما چرا جامعه نباید از طیف فوق‌العاده‌ای از مهارت‌هایی این دسته از جامعه‌شناسان در بیرون از دانشگاه، بهره‌مند شود؟

در این نوشتار مروری داریم بر یکی از تحقیقات انجام شده در این خصوص که موقعیت شغلی جامعه‌شناسان در جایگاه غیر‌دانشگاهی را بررسی می‌کند. هدف این تحقیق بررسی:

    شناخت جامعه‌شناسان پنهان که در متن جامعه حضور دارند و اغلب نادیده گرفته می‌شوند.
    نقشی که این جامعه‌شناسان در اشاعه جامعه‌شناسی در حوزه عمومی دارند.
    چگونگی نفوذ جامعه‌شناسی به فضاهای گوناگون و در میان افراد گوناگون
    چالش‌هایی که جامعه‌شناسان پنهان در مشاغل غیردانشگاهی با آن مواجه هستند.
    شناسایی کاربرد جامعه‌شناسی در مشاغل غیردانشگاهی

روش پژوهش

در این تحقیق از ۱۵ نفر فارغ‌التحصیل رشته جامعه‌شناسی که در مشاغل گوناگون غیر‌دانشگاهی و حوزه‌هایی مانند مدیریت (مدیر اجرایی، مدیر برنامه، مدیر پژوهشی)، دستیاری، پژوهشگر و تحلیلگر مشغول بکار بوده‌اند، مصاحبه شده است.
چرا مشاغل غیردانشگاهی؟!

مصاحبه‌شوندگان، در بیان علت انتخاب موقعیت شغلی غیردانشگاهی، به موارد زیر اشاره نموده‌اند:

    رسیدن به مخاطبان گسترده‌تر
    مواجهه با مسائل اجتماعی در متن دنیای واقعی که در دانشگاه ممکن نیست.
    تعارض مشاغل دانشگاهی با اهداف شخصی و زندگی خانوادگی
    آینده نامعلوم و عدم ثبات مشاغل سنتی دانشگاهی
    تنوع کم در مشاغل دانشگاهی و تنها امکان اشتغال در جایگاه تدریس و استاد دانشگاه
    عدم امنیت در انتصابات دانشگاهی
    کمک به سیاست‌گذاران یا مجریان امور

جامعه‌شناس در پیچ‌وخم‌های مسیر غیردانشگاهی

فعالیت یک جامعه‌شناس در مشاغل غیردانشگاهی، به نظر سخت و پرفرازونشیب است. مصاحبه‌شوندگان، این موضوع را تأیید کرده و دلایل زیر را برای این امر بر‌شمردند:

    فشار دانشگاه، مشاوران، اساتید و دانشجویان دیگر برای انتخاب مشاغل سنتی دانشگاهی.
    فشار از طرف مردم: اگر مسیر دانشگاهی را ادامه ندهید، مردم فکر می‌کنند که شما نتوانستید آن موقعیت را به دست آورید.
    عدم کارایی برنامه‌ها و آموزش‌های تحصیلی در پیدا کردن شغل بیرون از دانشگاه
    زیر‌ساخت موجود به‌گونه‌ای طراحی شده که فرد را به سمتی سوق می‌دهد که سیستم می‌خواهد؛ یعنی به سمت مشاغل سنتی دانشگاهی.
    تجربه و آموزش اساتید برای کسانی مؤثر است که در مسیر دانشگاهی قرار بگیرند.

کارکرد جامعه‌شناسی برای جامعه‌شناسان پنهان

مصاحبه‌شونده‌های این تحقیق که در سازمان‌های مختلفی مشغول به کار هستند، اظهار داشتند که دانش جامعه‌شناسی، آن‌ها را مجهز به مهارت‌هایی نموده که به کمک آن می‌توانند در شغلشان موفق عمل کنند.

کارکرد جامعه‌شناسی برای این افراد به شرح زیر است:

    استفاده از دانش جامعه‌شناختی در جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه‌وتحلیل آن‌ها
    مجهز شدن به مهارت‌های روش‌شناختی به‌ویژه در زمینه داده‌های کمی: استفاده از بینش روش‌شناختی در طراحی پیمایش‌های دقیق
    بررسی مسائل با چشم‌انداز گسترده و دیدگاهی متفاوت.
    داشتن رویکردی انتقادی
    درک متفاوت از مفاهیمی مانند جنسیت، نقش جنسیتی، نابرابری جنسیتی، کودکان، قومیت
    بررسی مسائل با لنز یا بینش جامعه‌شناختی
    کمک در شکل‌دهی به فرهنگی خاص به کمک مهارت‌های جامعه‌شناختی: مصاحبه‌شوندگان به نقش خود در ایجاد مراکز «خدمات قربانی جرائم بین‌المللی»، «آموزش زنان پلیس برای گشت زنی» و «پلیس جامعه‌محور» اشاره نمودند.
    تشویق به فکر کردن خارج از چارچوب‌های اصلی: تئوری‌ها همیشه عملی نمی‌شوند، نیاز به فکر کردن خارج از چارچوب‌ها و تئوری‌هاست.

جامعه‌شناسان پنهان از شغل خود رضایت دارند

مطالعات انجمن جامعه‌شناسی آمریکا در سال ۲۰۰۸ نشان می‌دهد، جامعه‌شناسان پنهانی که در حوزه‌های گوناگون شغلی اعم از «پژوهشی، کاربردی و سیاست‌گذاری» فعالیت دارند، سطح بالایی از رضایت شغلی را دارند. به نظر می‌رسد فعالیت این جامعه‌شناسان در شغلشان که اغلب با مشارکت در زمینه‌های گوناگون همراه است، سطح بالایی از رضایت را برای آنان به همراه می‌آورد.

در این تحقیق نیز، میزان رضایت شغلی اعلام شده توسط مصاحبه‌شوندگان، بالا بوده است. آن‌ها شغل خود را مرتبط با جامعه‌شناسی می‌دانستند و مدعی بودند رشته جامعه‌شناسی بر درک آن‌ها از مسائل، تأثیر چشمگیری داشته و به آنان مهارت بالایی در مواجهه با مسائل و چگونگی انجام کارها داده است.
حمایت از جامعه‌شناسی یا جامعه‌شناسان پنهان

جامعه‌شناسان پنهان، مردم را با دنیای جامعه‌شناختی آشنا کرده و سیاست‌گذاران را درگیر مسائل اجتماعی می‌کنند. آن‌ها دانش جامعه‌شناختی را به‌صورت بین‌رشته‌ای ترجمه می‌کنند و می‌توانند تحولات در حال حاضر دنیای اجتماعی را ببینند. در نتیجه با حمایت از این جامعه‌شناسان و به رسمیت شناختن اقدامات آنان، می‌توان این درک را در جامعه ایجاد کرد که تنها یک مسیر برای داشتن شغل وجود ندارد و می‌توان در خارج از دانشگاه نیز مشاغل گوناگون مرتبط با رشته را انتخاب نمود.
پیشنهاد برای حمایت از جامعه‌شناسان پنهان

   - پرورش شیوه‌های متنوع و مسیرهای جایگزین در برنامه‌های جامعه‌شناسی که می‌تواند منجر به حمایت بیشتر از رسالت و ارزش جامعه‌شناسی در حوزه عمومی شود.
  -  گسترش محدوده جامعه‌شناسی در عرصه سیاست ملی و بین‌المللی

نویسنده: اعظم ملک‌دار

منبع:

https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/1536504211408895

[۱] Public sociologist

[۲] Embedded sociologist

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از گروه بردار،تاریخ انتشار:25شهریور1398،کدخبر:---،bordar-ensani.ir