شعار سال: رانندگان خانم در ایران با انواع تحقیرهای زبانی و آلودگی‌های کلامی  مثل "برو قورمه‌سبزیت رو بپز"، "برو پشت ماشین لباس‌شویی بشین"، "زن است دیگر" و یا رفتارهایی مثل بوق‌های ممتد، راه ندادن، پیچیدن جلویِ ماشین و ... غریبه نیستند و اینها  را به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از رانندگی روزمره خود پذیرفته‌اند.

هیچ فناوری‌ای از نظر فرهنگی و اجتماعی خنثی نیست. از نگاه جنسیتی، اتومبیل همواره کالایی مردانه به شمار می‌رود. دلیل این امر  را می‌توان در دو عامل ریشه‌ای دانست. یک، بعد برجسته فنی و مکانیکی اتومبیل که تا مدت‌ها به دنیای مردانه تعلق داشته است. دوم، اهمیت اتومبیل در فضای خارج از خانه و فضای عمومی که تا مدت‌ها در تسخیر مردها بوده است و زنان دیرتر از مردها پا به عرصه عمومی جامعه گذاشتند.
گرچه از اولین راننده زن ایرانی در سال ۱۳۱۹ زمان زیادی می‌گذرد اما  طی سه دهه گذشته، با افزایش زنان شاغل و ورود زنان به عرصه عمومی جامعه، تعداد رانندگان زن رشد قابل توجهی داشته است.

کنشِ رانندگی به زنان آزادی، استقلال و قدرت داد. چارچوب امنی را برای زنان در خارج از خانه فراهم کرد که باعث افزایش اعتماد به نفس آنها شد به‌گونه‌ای که انجام کارهای خانه را تسهیل کرد، تمایلات مصرفی زنان را امکان‌پذیر کرد، گاها روابط اجتماعی جدیدی را برای زنان فراهم کرد و در دهه اخیر، منبع درامد برخی زنان(تاکسی بانوان و غیره) نیز به شمار رفت. تحلیل فیلم‌های سینمایی و رمان‌های نویسندگان ایران در سه  دهه اخیر به‌خوبی نشان می‌دهد که رانندگی برای زنان، یکی از شاخص‌هایی است که مرز بین زن سنتی و زن مدرن را مشخص کرده است. اتفاقی که چندین دهه قبل در غرب رخ داد و "ویرجینیا سچارف" در کتاب "پشت فرمان نشستن زنان" از آن تحت عنوان  "ورود زن مدرن به عصر موتور" یاد می‌کند‌.

واکنش مردان به ورود زنان به دنیای اتومبیل که آن را مردانه می‌دانستند آن هم در جامعه مردسالار ایران با مردهایی که از کودکی یاد گرفته‌اند اتومبیل اسباب‌بازی پسرانه‌ای به شمار می‌رود، فشارهای اجتماعی و روانی زیادی را برای زنان به همراه داشت.
اما براستی رانندگی زنان با مردان متفاوت است؟ برای تحلیل این موضوع می‌توانیم سه عامل "آگاهی از قوانین و مقررات"، "مهارت رانندگی" و "واکنش جامعه" را به عنوان عوامل موثر در رانندگی در نظر بگیریم. نتایج تحقیق‌ها نشان داده است که عمدتا زنان محتاط‌تر، قانون‌مندتر و آرام تر رانندگی می‌کنند. زنان معمولا از حرکات نمایشی و عدم توجه به فرمان پلیس خودداری می‌کنند و رفتار مناسب‌تری با پلیس دارند.

تحقیقات نشان می‌دهد که در یادگیری مهارتِ فنی رانندگی، زنان کندتر هستند اما پس از گذشت زمان به سطحی برابر از مهارت با مردان دست پیدا می‌کنند.
به نظر می‌رسد عامل سوم از سه عامل بالا یعنی واکنش جامعه  می‌تواند بیشترین تاثیر را بر رانندگی زنان داشته باشد.

زنان کلیشه‌های جنسیتی در رانندگی را درونی کرده اند و بر ناخوداگاه آنها تاثیر گذاشته است. وقتی چشمان زیادی ناظر شماست، آسان‌ترین کارها را هم ممکن است با اشتباه انجام بدهید. وقتی برچسب "رانندگی زنانه" به رانندگان خانم ایرانی می‌خورد، وقتی هر روز شاهد کلیپ‌ها، جوک‌ها و کلیشه‌های جنسیتی راجع به رانندگی خود هستند، به گونه‌ای رانندگی می‌کنند که این باور را عملی‌تر و عمیق‌تر می‌کنند و به بازتولید آن در جامعه کمک می‌کنند.
به نظر می‌رسد در این مورد هم زنان ایرانی باید بپذیرند که راه رهایی از این فشارها این است که ابتدا خودمان از این کلیشه‌های تثبیت شده جنسیتی رها شویم.

یادداشت مهرناز امین آقایی

پایگاه خبری تحلیلی شعار سال، برگرفته از فضای مجازی